Türkiye’nin Turistik Dini Mekânlarına Bir Örnek: “Süryani Dinî Merkezleri”

Yıl 2019, Sayı: 33, 476 - 520, 29.12.2019

Mehmet Alparslan Küçük

https://doi.org/10.14520/adyusbd.517110

Cited By: 3

Öz

Türkiye’nin,
geçmişten bugüne, birçok Uygarlığa ve dine ev sahipliği yapmış olması onu Dinî
Turizm noktasında cazip bir ülke konumuna kavuşturmuştur. Bu cazibenin
teşekkülünde, Hıristiyanlık ve Hıristiyan gruplar da önemli bir paya sahip
olmuştur. Söz konusu topluluklardan biri “Süryaniler”dir. Onlar, kendilerine
özgün yapısıyla, Anadolu topraklarında özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
varlık göstermiş ve buralarda Patriklik/Metropolitlik Merkezi olarak bazı dinî
merkezlere ev sahipliği yapmışlardır.  Bu
merkezler, günümüzde dinî turizm açısından büyük bir önem
taşımıştır/taşımaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada, Süryanilerce dinî merkez
olarak kullanılan mekânların, mimarî yapısından ziyade tarihî önemi ve konumu
esas alınarak (farkındalığı ortaya koyma amacıyla) inanç turizmindeki yerine
dikkat çekilmiştir

Anahtar Kelimeler

Dinî Turizm, Süryani, Dinî Merkezler, Süryani kiliseleri ve manastırları

Turkey’s Touristic Faith Places an Example: “Syrian Religious Centers”

Öz

Turkey’s, past to present, has hosted many civilizations and religions. This situation makes him an attractive country at the point of Religious Tourism. Christianity and Christian communities are at the center of this attraction. One of these Christian Communities is “Assyrians”. They (with their original structure) have been present in Anatolia, especially in the Southeast Anatolia Region. They established various centers of faith as the Center of Patriarchate/Metropolitan. These centers have a great importance in terms of religious tourism. Therefore, in this study, instead of the architectural structure of the places used as the religious center by the Syriacs, based on theirs historical importance and location. In addition, the position of these spaces in faith tourism was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Faith tourism, Syriac, religous centers, syriac churches and monasteries

Kaynakça

• Adam, B.-Katar, M. (1999). Dinler Tarihi (İlahiyat Önlisans Programı). Eskişehir: AÖF Yayınları.Albayrak, K. (1997). Keldaniler ve Nasturiler. Ankara: Vadi Yayınları.Albayrak, K. (2001). “Geçmişte ve Günümüzde Keldani Kilisesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1):107-124. Albayrak, K. (2005). “Keldaniler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 25, 207-210.Albayrak, K. (2007). “Nesturilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, 15-17.Albayrak, K. (2011). “Günümüz Ortadoğu Coğrafyasında Süryaniler”. Ortadoğu Yıllığı, Ed. K. İnat v.d., 7 (7):615-632.AnaBritannica Ansiklopedisi. (1989). “Kündekari”. 14, 182-183.Artemi, E. (2012). “The Christological Controversy Between Nestorius of Constantinople And Cyril Of Alexandria”. Vox Patrum, 32, 35-51.Arvas, T. Z. (2010). Hakkari Nesturileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Atiya, A. S. (2005). Doğu Hıristiyanlığı Tarihi. Çev., Nurettin Hiçyılmaz, İstanbul: Doz Yayınları.Aydın, M. (1991). Hristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.Aydın, M. (2005). Ansiklopedik Dinler Sözlüğü. Konya: Nüve Kültür Merkezi.Ayduslu, İ. (2005). Cumhuriyet Döneminde Mardin ve Yöresinde Süryaniler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Barsavm, E. (2006). Zihniyetlerin Bahçesinde Deyruzzafaran Manastırı’nın Tarihi ve Mardin Abraşiyesi İle Manastırlarının Özet Tarihi. Çev., Gabriyel Akyüz, Ed. İ. Özcoşar- H. H. Güneş, H.H., İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No:3.Bayburt, D. (2009). Türk Tarihinde Süryaniler. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Bayburt, D. (2010). “Milli Mücadele Döneminde Süryaniler”. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 3 (6):45-72.Bilge, Y. (1996). Süryaniler Anadolu’nun Solan Rengi. İstanbul: Yeryüzü Yayınları.Courtois, S. (2012). “Midyat’ta Yeni Hayat”, http://www.milliyet.com.tr/midyat-ta-yeni-hayat-gundem-1539916/ adresinden alınmıştır. (Erişim Tarihi 09.09.2018).Çelik, M. (1987). Süryani Kilisesi Tarihi I. İstanbul: Yaylacık Matbaası.Çelik, M. (1996). Ortadoğu Mozaiği Süryaniler-Nasturiler. Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ.Çelik, M. (2010). “Süryaniler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38, 175-178.Çoban, B. Z. (2013). “Doğu Kiliseleri ve Monofizitizm”. Milel ve Nihal, 10 (2):13-27.Dalyan, M. G. (2009). 19. Yüzyıl’da Nasturiler (İdari Sosyal Yapı Ve Siyasi İlişkileri). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Deyrulzafaran Manastırı. (2013). http://www.deyrulzafaran.org/turkce/ detay.asp?id=276&kategori=MANASTIR, adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 09.09.2018)Dilek, A. (2013). Antakya ve Tüm Doğu Süryani Ortodoks Patrikliği: Tarihsel Gelişimi ve Günümüzdeki Durumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Diyarbakır Kiliseleri. (2004). http://www.diyarbakirrehberi.net/manset/ diyarbakir-kiliseleri_113.html, adresinden alınmıştır. (Erişim Tarihi 11.09. 2018)Diyarbakır Sur İlçesi Gezi Rehberi. (2012). Haz. Sur Kaymakamlığı, Diyarbakır.Diyarbakır Kültür Envanteri Merkezi-I. (t.y.). Yay. Haz. Nevin Soyukaya v.d., Diyarbakır.Durak, N. (2011). Süryani Ortodoks Kilisesi’nde İbadet. İstanbul: Rağbet YayınlarıDüş, M. “Mardin Kırklar Kilisesi”. (12.08.2018). http://www.suryanikadim. org/reyono/default.aspx?s=9&b=12.Eroğlu, A. H. (2000). “Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir Bakış”. A.Ü.İ.F.D., (Ayrıbasım), 41:309-325.Fortacı, T. (2018). “Nestûrîliğin Ortaya Çıkış Süreci”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi,18 (2):63-99.Göyünç, N. (1969). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.Günel, A. (1970). Türk Süryaniler Tarihi. Diyarbakır: Şahıs Yayınları.Işık, R. (2005). “Marunileri Memlukler Döneminde Fransisken Misyoner Rahiplerin Katolikleştirme Faaliyetleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (1):203-218. Jacob, X. (1988). Sorabilir miyiz?. İstanbul:Orhan Matbaacılık. Jacob, X. (2018). Sorabilir miyiz?. (https://www.meryemana.net/books/sorabilir miyiz, adresinden alınmıştır. (Erişim Tarihi: 11.10.2018)Karaketir, E. (2016). “Pers Kralı II. Kyros’un (Büyük Kyros) (M.Ö. 559-530) Soyağacı, Ailesi ve İsmi”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Aralık, 2 (3):68-83.Kaya, A. M. (2010). Tarihi Konuşan Bir Kent Hakkari. Ankara: Berikan Yayınevi.Keser, E. (2002). Tur Abdin Süryani Ortodoks Mimarisi. İstanbul: Tarih Vakfı.Küçük, Z. G. (2008). Mardin ve Çevresinde Süryaniler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Küçük, A. (2003). Ermeni Kilisesi ve Türkler. Ankara: Andaç Yayınları.Küçük, M. A. (2014). “Türkiye'nin Dünya Miras Listesindeki Hıristiyan Dinî Mekânları”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, (17):31-62.Küçük, M. A. (2015). İnanç Turizmi Açısından Türkiye’de Dinî Mekânlar (Yahudilik-Hıristiyanlık Örneği). Ankara: Berikan Yayınevi.Küçük, M. A. (2017). “Dinler Arası İlişkiler–Turizm, İnanç Turizmi Yansıması”. Dinler Arası İlişkiler El Kitabı, Ed. Ali İsra Güngör, Ankara: Detay Yayıncılık, 427-450.Mardin Gezi Noktaları. (2018). http://www.mardinmuzesi.gov.tr/tr/md-847-mardin-muzesi-tarihcesi adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 13.09.2018)Mardin Müzesi. (2016). http://www.mardin.gov.tr/muzeler adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 13.09.2018)Mardin Müzesi Tarihçesi. (2018). http://www.mardinmuzesi.gov.tr/tr/md-841-mardin-muzesi-tarihcesi adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 03.09.2018)Mıynat, A. (2018). “Gümüş Sikkeler Ve Çağdaş Yazılı Kaynaklar Işığında Bir Artuklu Şehri Düneysir (Koçhisar Kızıltepe)’in Yükselişi (12.-13. Yüzyıllar)”. Tarih Okulu Dergisi (TOD), Mart, 11 (31):45-65.Molitor, J. (2004). Kildaniler ve Doğu Süryani Kilisesi. Çev., Erol Sever, İstanbul: Yaba Yayınları.Mor Gabriel Manastırı. (2007). http://www.morgabriel.org adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 10.09.2018) Ocakçı, G. (2010). Süryaniliğin Dini Merkezi Deyru’z-Zafaran. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Oxfordlu Başrahip Süryani Metropoliti Oldu. (2018). http://www.suryaniler. com/haberler.asp?id=106 adresinden alınmıştır. (Erişim Tarihi 09.10.2018)Öz, İ. (2014). Diyarbakır Mar Petyum Keldani Kilisesi Restorasyon Önerisi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.Özcoşar, İ. (2006). 19. Yüzyılda Mardin Süryanileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Özipek, K. (2016). Hakkari’deki Nasturi Kiliseleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Özmen, A. (2006). Tur Abdin Süryanileri Örneğinde Etno-Kültürel Sınırlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Parry, O. H. (1895). Six Months In A Syrian Monastery. London: Wındsor House, Bream’s Buildings.Sarı, G. (2011). Geçmişten Günümüze Süryaniler Ve Süryanilerin Türkiye’ye Etkileri: İdil Örneği. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Sertoğlu, M. (1974). Süryani Türklerinin Siyasi ve İçtimai Tarihi. İstanbul: Baha Matbaası.Seyda, İ. (1998). “Süryaniler ve Süryanilik”. Kur'an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi, Ağustos, Eylül, Ekim, 10-11-12:230-235.Shinde, K. (2008). “Religious Tourism: Exploring a New Form of Sacred Journey in North India”. Asian Tourism: Growth And Change, Ed.Janet Cochrane, Amsterdam, 245-257.Sholtens, L. (2017). The Syriac Orthodox Community of Istanbul. (Supervisors: Prof.dr. E.J. Zürcher and Prof.dr. H.L. Murre-van den Berg), November, Leiden University.Sinanoğlu, M. (2004). “Melkaiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29, 84-85.Soydan, E- Şarman, N. (2013). “Mardin Ve Şırnak İllerindeki Süryanilere Ait Dini Yapıların Kültür (ve İnanç) Turizmi Potansiyeli”. The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (8):589-607.Süryani Tarihinde Bölünmeler. (2018). http://www.suryaniler.com/suryani-tarihi.asp?id=33 adresinden alınmıştır.(Erişim Tarihi 11.11.2018)Şimşek, M. (2006). Süryaniler ve Diyarbakır. İstanbul:Çiviyazıları Yayınları. Tanoğlu, İ. (2013). Harput Süryani Kadim Ortodoks Meryem Ana Kilisesi’nin Dünü Ve Bugünü. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs, 777-788.Tarakçı, M. (2010). “Nestorius ve Kristolojisi”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1):215-241.Tarihi Mar Petyun Keldani Kilisesi Açıldı. (2011). http://www.yuksekovaguncel. org/guncel/tarihi-mar-petyun-keldani-kilisesi-acildi-h21004.html adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 12.10.2018)Taşpınar, İ. (2003). “Maruniler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28, 71-72.Tonguç, S. E. (2006). “Dünyanın inancını bağrında taşıyan Anadolu’ya farklı pencerelerden bir bakış”. http://www.hurriyet.com.tr/dunyanin-inancini-bagrinda-tasiyan-anadolu-ya-farkli-pencerelerden-bir-bakis-4021406 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 10.11.2018)Top, M. (2010). Hakkari. Ed. Mehmet Top, Hakkari:Hakkari Valiliği Yayın No:6. Top, M. (2018). “Hakkari Koçhanis (Konak) Kilisesi”. https://www.hakkarim. net/tarihresim/konak.htm adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 12.12.2018)Toprak, L. (2014). “Significance of Dayro D-Mor Hananyo And Mor Gabriel Monasteries Within The Scope of Belief Tourism”. European Journal of Science and Theology, 10 (6):9-28.Turgut, R. (2014). Koçanis - Üç Asırlık Nesturi Patrikhane Merkezi (1600-1915). Uluslararası Tarihte Hakkari Sempozyumu, 14-15-16 Kasım 2014, Ed. Yaşar Kaplan-Murat Adıyaman-M. Xalid Sadini, Hakkari 2014, 19-34.Türkiye’de 4.Süryani Metropoliti. (2018). http://www.suryaniler.com/ haberler.asp?id=240 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 13.11.2018)Türkiye’nin en güzel 10 kilisesi. (2007). http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-nin-en-guzel-10-kilisesi-7932155 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi 12.10. 2018)Türkoğlu, A. E. (2006). Geçmişte ve Günümüzde Antakya’da Hıristiyanlık. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana:Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Uyanık, Y.-Arı, F. (2012). “Temizlendikçe Tarih Fışkırıyor”, http://www. suryaniler.com/suryani-tarihi.asp?id=893 adresinden alınmıştır.(Erişim Tarihi 12.09.2018)Uygur, H. K. (2015). Kültürel Doku İçinde Mardin Süryanilerinin Kutsal Mekân Efsaneleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Yakan, F. (2002). “Doğu Kilisesi Tarihçesi Üzerine Toplu Bir Bakış Türkiye’de Keldaniler”. Dinler Tarihi Araştırmaları-III, Ankara.Yalduz, A. (2003). “Konsillerin Hıristiyanlık Tarihindeki Yeri ve İznik Konsili”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 12 (2):257-296.Yeşil, C. (2002). Süryaniler’de İnanç ve İbadet Esasları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Zafer, C. (2012). Mardin Yöresi Süryanilerinde Dini Ve Sosyal Hayat. Yayınlanmamış Yüksek Lisans si, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.