The Settlement and Social Structure in the Sub-Province of Kiği in the Mid-17th Century

Yıl 2019, Sayı: 33, 590 - 631, 29.12.2019

Nevzat Sağlam

https://doi.org/10.14520/adyusbd.587492

Öz

XVII. Yüzyıl Ortalarında Kiğı Sancağında İskân ve Toplum Yapısı

Öz

Tarih boyunca birçok devletlerin hakimiyetinde
kalan, bugün ise Bingöl'e bağlı bir ilçe olan Kiğı, 1514 yılında Osmanlı
idaresine geçmiştir. Bu tarihten sonra birçok nahiye ve bu nahiyelere bağlı
köyleri ve mezraaları bünyesinde barındıran bir liva/sancak olarak teşekkül
etmiştir.

Bilindiği üzere Tapu Tahrir ve Maliyeden
Müdevver Defterler, Osmanlı tarihinin özellikle sosyal ve iktisat tarihi sahasında
yapılacak araştırmalar için ilk elden kaynak özelliğine sahip önemli arşiv
malzemeleri arasında yer almaktadır. Osmanlı Arşivi'nde 5152 numarada kayıtlı, 1052/1642
tarihli Maliyeden Müdevver Defterin 1046-1120 sayfaları arasında yer alan Kiğı ve
köylerine ait kısmı bu çalışmanın kaynağını teşkil etmektedir. Bu çalışmada söz
konusu defter çerçevesinde, 1642 tarihinde Kiğı kasabası merkezi ile köylerinde
yaşayan Müslüman ve zimmî nüfus, vergi ile yükümlü olan ve olmayan haneler,
timar sahipleri, sipahizâdeler, seyyidler, imamlar, vakıf görevlileri, bazı
cemaat ve aşiretler tespit edilmiş ve bunlar hakkında bilgi verilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler: Kiğı, Osmanlı, İskân, Nüfus, Bingöl,

 

THE SETTLEMENT AND SOCIAL STRUCTURE IN THE SUB-PROVINCE
OF KIĞI IN THE MID-17TH CENTURY

Abstract

 

Kiğı, a district of Bingöl which was dominated by many states throughout
history, was conquered by the Ottomans in 1514. After this date, many township and villages and settlement attached to these townships were
formed as a liva/sanjak.

As it is known, the registers of Tapu Tahrir and Maliyeden Müdevver are
among the important archival materials with firsthand sources for the
researches to be conducted especially in the field of social and economic
history of Ottoman history. The part of Kiğı, which is registered in the
Ottoman Archives at 5152 and dated 1052/1642, which is on the pages 1046-1120
of the registers of Maliyeden Müdevver constitutes the source of this study. In
this study, Muslim and non-Muslim population living in the center and villages
of Kiğı town, households with and without tax, timar owners, sipahizâdeler,
sayyids, imams, foundation officials, some congregations and tribes were
identified and information about these books. it is given.

Keywords: Kiğı, Ottoman State, Settlement, Population,
Bingöl,

Anahtar Kelimeler

Kiğı, Osmanlı, İskân, Nüfus, Bingöl

Kaynakça

• Arşiv KaynaklarıBOA, MAD. d. 5152/1046-1120 Sayfaları (74sayfa).Diğer Kaynaklar(2001). Doğunun Demir Kalesi Kiğı. (Haz. Ş. Levent Elmacıoğlu, M. Nuri Töreli, M. Ali Akyurt, Tufan Cihan, İbrahim Atilla Parkın, Adnan Uğur, Metin Atılgan). Kiğı: Milli Eğitim Müdürlüğü Okulları Koruma ve Geliştirme Derneği.998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve ʻArab ve Zül'l-Kadriyye Defteri (937/1530) I. (1998). (Haz. Ahmet Özkılınç-Ali Coşkun- Abdullah Sivridağ- Murat Yüzbaşıoğlu), Ankara: Osmanlı Arşivi Yayını. Afyoncu, E. (2013). “Zeâmet”. İslam Ansiklopedisi, (XXXXIV, 162-164). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Akbulut, Y. (1982). Bingöl Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Akgündüz, A. (1991). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.Aydın, D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ayverdi, İ. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.Barkan, Ö. L. (1953). “Tarihî Demografi, Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”. Türkiyât Mecmuası, X (12), 1-26.Barkan, Ö. L. (1961). “Avârız”. İslam Ansiklopedisi, (II, 13-19). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.Barkan, Ö. L. (1974). “Tımar”. İslam Ansiklopedisi, (XII/I, 286-333). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Beydilli, K. (2000). “İmâm”. İslam Ansiklopedisi, (XXII, 181-186). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Buzpınar, Ş. T. (2006). “Nakîbüleşraf”. İslam Ansiklopedisi, (XXXII, 322-324). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Cevad, A. (1314). Memâlik-i Osmâniye'nin Tarih ve Coğrafya Lügati, İstanbul: Kasbar Matbaası.Cumhuriyetin 50. Yılında Bingöl, 1973 İl Yıllığı. (1973). (Haz. Şener Birsöz-Burhan Gültekin-Talat Keçeci-M. Bahattin Güleş), Ankara: Pars Matbaacılık.Çetin, A. (1979). Başbakanlık Arşiv Kılavuzu. İstanbul: Enderun Kitabevi.Dilçin, C. (1983). Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Emecen, F. (1993). “Cebelü”. İslam Ansiklopedisi, (VII, 188-189). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Göyünç, N. (1979). “Hâne Deyimi Hakkında”. Tarih Dergisi, (XXXII), 331-348.İlhan, M. M. (1992). “Bıyıklı Mehmed Paşa”. İslam Ansiklopedisi, (VI, 116-117). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfıİpşirli, M. (1992). “Câbî”. İslam Ansiklopedisi, (VI, 529-530). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.İpşirli, M. (2003). “Mansıb”. İslam Ansiklopedisi, (XXVIII, 4). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. İpşirli, M. (2011). “Tekaüt”. İslam Ansiklopedisi, (XXXX, 340-341). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Kallek, Cengiz. (1992). “Batman”. İslam Ansiklopedisi, (V, 199-200). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Kılıç, O. (2007). “Ocaklık”. İslam Ansiklopedisi, (XXXIII, 317-318). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Koç, Y. (2004). “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Kiğı Sancağında İskân ve Toplumsal Yapı”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (16) s. 129-156.Ortaylı, İ. (2001). “Kadı.” İslam Ansiklopedisi, (XXIV, 69-73). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Öz, M. (2007). “Reâyâ”. İslam Ansiklopedisi, (XXXIV, 490-493). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.Sertoğlu, M. (1955). Muhteva Bakımından Başvekâlet Arşivi. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lûgati. İstanbul: Enderun Kitabevi. Sofyalı Ali Çavuş. (1992). Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi. (Haz. Midhat Sertoğlu). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.Sözen, M. (1981). Anadolu'da Akkoyunlu Mimarisi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.Şemseddin, S. (1314). Kâmusu’l Alâm. İstanbul: Mihran Matbaası.Şeref Han. (1971). Şerefname. (Çev.: Mehmet Emin Bozarslan). İstanbul: Ant Yayınları.Tuncel, M. (1992). “Bingöl”. İslam Ansiklopedisi, (VI, 183-184). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Uzunçarşılı, İ. H. (1969). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.Yaman, A. (2013). “Zimmî”. İslam Ansiklopedisi, (XXXXIV, 434-438). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Yazıcı T., İpşirli, M. (1995). “Ferrâş”. İslam Ansiklopedisi, (XII, 408-409). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Yiğitbaş, M. S. (1950). Kiğı. İstanbul: Cemal Azmi Matbaası.Yurt Ansiklopedisi. (1982). “Bingöl”. Anadolu Yayıncılık, (II, 1316-1377). İstanbul: Anadolu Yayıncılık.