COMPOUND VERBS OSMANZÂDE AHMED TÂ’İB’S “GEVHER-İ YEKT”

Yıl 2021, Sayı: 39, 431 - 456, 30.12.2021

Gül Yılmaz Çal

https://doi.org/10.14520/adyusbd.924589

Öz

Classical Turkish Literature in the 18th century poet, biographer and one of the Osmanzâde Ta’ib Ahmet, known for its more Tâ’ib name in the literary World. İn addition to Taib’s works on various subjects, he also has a münşeat.
In this article, the letters given in three parts as “ednâdan alâya”, “alâdan ednâya” and “akrandan akrana” in Tâ’ib’s discussion, and the compound verbs determined in the examples of the sixty-eight letters with the titles tehniyetname, teşekkürname, tesliyetname and rukʻa in the section “Hatime”. It has been tried to be classified according to their building features. Thus, in a text belonging to the 18th century, in which Arabic and Persian words and structures were used extensively, it was aimed to Show how the compound verb groups were operated, their frequently of use and the use of the language of the period

Anahtar Kelimeler

Osmanzâde Ahmed Tâʼib, Münşeat, Gevher-i Yektâ, compound verb.

OSMANZÂDE AHMED TÂ’İB’İN “GEVHER-İ YEKT”SINDA BİRLEŞİK FİİLLER

Öz

18. yüzyıl Klasik Türk Edebiyatı şair, biyografi yazarı ve münşilerinden olan Osmanzâde Ahmed Tâʼib, edebiyat dünyasında daha çok Tâʼib adıyla tanınmaktadır. Ahlâk-i Ahmedî, Divan, Hadîkatü’l-Mülûk, Hadîkatü’l-Vüzerâ, Hadîs-i Erbaʻîn Tercümesi, Hümâyûnnâme (Simârü’l-Asmâr), Hulâsatu’l-Ahlâk, Mehâsinü’l-Edeb’in Telhîsi, Meşâriku’l-Envâr Tercümesi ve Telhîsü’n-Nasâyi ve Mir‘atü’l-Müşkil adlı eserlerinin yanı sıra bir de münşeatı vardır. Bu eser, kütüphane kataloglarında Gevher-i Yektâ, İlm-i İnşa, Münşeat, Münşeat-ı Tâ’ib ve Tuhfe isimleriyle geçmektedir.
Bu makalede, Tâʼib’in münşeatında “ednâdan alâya”, “alâdan ednâya” ve “akrandan akrana” şeklinde üç bölüm hâlinde verilen mektuplar ile “Hatime” bölümünde tehniyetname, teşekkürname, tesliyetname ve rukʻa başlıklarıyla verilen altmış sekiz mektup örneğinde tespit edilen birleşik fiiller, taşıdıkları yapı özelliklerine göre tasniflenmeye çalışılmıştır. Böylelikle 18. yüzyıla ait Arapça ve Farsça kelime ve yapıların yoğun bir şekilde kullanıldığı bir metinde birleşik fiil gruplarının nasıl işletildiği, kullanım sıklığı tespit edilerek dönemin dil kullanımına örnek gösterilmek istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

OSMANZÂDE AHMED TÂ’İB, GEVHER-İ YEKTÂ, Münşeat, Birleşik Fiil

Kaynakça

• Aksan, D. (1977). “Köktürkçeden Bugüne Türkçede Ödünçlemeler Üzerine Bir Sözcük İstatistiği Araştırması”. Türk Dili, 313: 344-347.
• Çabuk, F. Ç. (1985). Hâfız Hüseyin Ayvansarâyi, Mecmuâ-i tevârih. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Çakmak, S. (2019). “Osmanlı Dönemi Türk Sözlükçülüğünün Keşfedilmemiş Bir Örneği Osmanzade Ahmed Taib’in Mir’atü’l Müşkil Adlı Bilinmeyen Eseri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 8(3): 1337-1354.
• Çapan, P. (2005). Muśŧafa Śafāyį Efendi, Teźkire-i Śafāyį (Nuhbetü’l āsār min fevai’di’i-eş’ār), İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.