TRACES OF THE OTTOMAN PERIOD IN OLD KAHTA CASTLE (NEW CASTLE): CLAY PIPES AND IMPORTED CERAMICS

Yıl 2022, Sayı: 41, 672 - 698, 30.08.2022

Turgay Polat

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1114246

Öz

Towards the end of the first half of the 16th century, coffee, and at the beginning of the 17th century, tobacco began to take place in the Ottoman society, causing serious changes in the habits of the people in social life. The consumption of these two consumption items by means of unique items has led to the emergence of new forms in the art of ceramics. Cups and bowls began to be used in coffee and tobacco consumption, and they became widespread in many regions of Anatolia, especially in the late 19th century. In the use of cups, it is understood that a large number of imports are made from China and Europe, as well as important production centers such as Kütahya. It is also known that some European porcelain factories even made special productions for the Ottoman geography. In this study, the Ottoman Period’s pipes and porcelains cups imported from Europe found during the excavations in Kahta Yeni Kale at various times and which are in Adıyaman Museum today were evaluated. Evaluation of Ottoman period finds in a medieval castle located in the southeast of the country within today's borders will support both the detection of Ottoman traces in the region, the habits and social life of the people in this period, and the clues about the relations in the commercial life of the country. 

Anahtar Kelimeler

Yeni Kale, Clay Pipe, Porcelain, Ottoman, Meissen

ESKİ KÂHTA (YENİ KALE) KALESİ’NDE OSMANLI DÖNEMİNDEN İZLER: LÜLELER VE İTHAL SERAMİKLER

Öz

16. yüzyılın ilk yarısının sonlarına doğru kahvenin, 17. yüzyılın başlarında ise tütünün Osmanlı toplumunda yer etmeye başlaması, halkın sosyal hayattaki alışkanlıklarında ciddi değişiklikler yaşanmasına sebep olmuştur. Bu iki maddenin de kendine özgü eşyalar aracılığı ile tüketilmesi, seramik sanatı içinde yeni denilebilecek formların doğmasına zemin hazırlamıştır. Fincanlar ve lüleler, kahve ve tütün tüketiminde kullanılmaya başlanmış, özellikle 19. yüzyıl sonlarına gelindiğinde Anadolu’nun birçok bölgesinde yaygınlık göstermişlerdir. Fincan ihtiyacının Kütahya gibi önemli üretim merkezlerinin yanında Çin ve Avrupa’dan önemli ölçüde ithalat ile karşılandığı anlaşılmaktadır. Öyle ki; bazı Avrupa porselen fabrikalarının Osmanlı coğrafyası için özel üretimler yaptıkları dahi bilinmektedir. Bu çalışmada çeşitli dönemlerde Kahta Yeni Kale’de yapılan kazı çalışmaları sırasında ele geçirilen ve bugün Adıyaman Müzesi’nde bulunan lüleler ve Avrupa’dan ithal edilmiş fincan ve benzeri porselenler değerlendirilmiştir. Bugünkü sınırlar içinde ülkenin Güneydoğusunda bulunan bir Ortaçağ kalesinde Osmanlı dönemi buluntularının değerlendirilmesi hem bölgedeki Osmanlı izlerinin saptanmasına, hem halkın o dönemdeki alışkanlıklarına ve sosyal hayatlarına hem de ülkenin ticari hayatındaki ilişkilerine dair ipuçlarına destek olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Kale, Lüle, Porselen, Osmanlı, Meissen

Kaynakça

• Alıç, S. (2020). “Dulkadirli Beyliği-Akkoyunlu Devleti Münasebetleri”, KSÜSBD, C. 17, S.1, 211-226.
• Ayan, E. (2009). “Türkiye Selçuklularında Köle Emirler Mübârizzeddin Çavlı”, Karadeniz, S.3, 125-139.
• Ayhan, G. (2010). “Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, 19 (1), İzmir, 1-22.
• Ayhan, G. (2011a). “19. Yüzyıla Tarihlenen Bir Grup Osmanlı Lülesi”, Kültürel Bellek ve Estetik Yansımalar, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 227-241.
• Ayhan, G. (2011b). Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntuları, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Ayhan, G. (2014). “Lüle Terminolojisinin Sorunları Üzerine Görüşler”, XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2012, Sivas, 53-63.
• Aytaç, İ. (2019). “Harput İç Kale Kazılarında 2015-2016 Yıllarında Bulunan Tütün Lülelerinin Değerlendirilmesi”. Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları. Konya: LiteraTürk Academia, 567-608.
• Bakla, E. (1985). “Unutulmuş Bir Halk Sanatı Lülecilik”, Antika, 5, İstanbul, 4-8.
• Bakla, E. (2007). Tophane Lüleciliği Osmanlı Tasarımındaki Yaratıcılığı ve Yaşam Keyfi, İstanbul, Antik A.Ş. Yayınları.
• Berge, S. (2020). Hoşap Kalesi Tütün Lüleleri (2007-2015), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Boran, A. (2002). “Türk Sanatında Kale Mimarisi”, Türkler Ansiklopedisi, C.7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 878-892.
• Buckingham, J.S. (1827), Travels im Mesopotamia, Henry Colburn, London.
• De Vincenz, A. (2021). “Porcelain and Ceramic Vessels of the Ottoman Period From the Qishle in Jaffa Israel, Excavation of the Ottoman Military Compound (Qishle) of Jaffa 2007,2009, The Jaffa Cultural Heritage Project Series 4, Münster, 127-304.
• Doğanay, M. (2019). Tarsus Müzesi’nde Bulunan Lüleler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Dörner, F.K. ve Naumann, R. (1939). Forschungen in Kommagene, Istanbuler Forschungen Bant. 10, Berlin.
• Eşiyok, B.A. (2010). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası: 1838 Serbest Ticaret Antlaşması” Mülkiye, 34(266), 67-108.
• Fındık, Ebru (2016). “Ay Işığında Tütün Seremonisi – Osmanlı Kırsalında Tütün Kullanımının Kanıtları: Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları Lüle ve Nargile Buluntuları”. Cedrus IV, 373-392.
• François, V. (2001). “Production et Consommation de Vaiselle a Damas a L’epoque Ottomane”, Bulletin d’etudes Orientales, Etudes e Travaux a la Citadelle de Damas 2000-2001: Un Premier Bilan (2000-2001), 157-170.
• François, V. (2013). “Europan Pottery Imports in Ottoman Bilad-ad Sham (18.-19. Centries): Archeological Data and Written Sources”, 14. International Congress of Turkish Art Proceedings, Paris, 317-325.
• Gök, S. (2015). Smyrna (İzmir) Agorası’nda Osmanlı İzleri: Kütahya Seramikleri (2007-2014 Kazı Dönemi), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Hayes, J.W. (1992). Excavations at Saraçhane in Istanbul, Vol. 2, Princeton University Press, Oxford.
• Hellenkemper, H. (1976). Burgen Der Kreuzritterzeit in Der Grafschaft Edessa und im Konigreich Kleinarmenien, Rudolf Habelt Verlag Gmbh, Bonn.
• Hellenkemper, H. (2012). “Ortaçağ’da Kommagene”, Fırat Kıyısında Tanrı Krallar Kommagene’de Yeni Kazılar ve Araştırmalar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 266-276.
• İnanan, F. ve Şahin, D. (2017). “Arkeopark-Osmanlı Lüleleri Osmanlı’da Tütün Keyfi”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(32), 33-54.
• Kalyoncu, H. (2011). Topkapı Sarayı Müzesi Yıldız Porselenleri Koleksiyonunun Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lu, Dongilang, Wei, Wu ve Liu, Yang (2019). “The Influence of Chinese Porcelain on Meissen Porcelain”, Frontiers in Educational Research, 2, 88-91.
• Meriç, A.Z. (2021). Smyrna/İzmir Agorası Buluntuları Işığında Osmanlı Devleti ile Avrupa Devletleri Arasındaki Seramik Ticareti (16.-19. Yüzyıl), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Meriç, A.Z. (2022). “Avrupa’dan Osmanlı Topraklarına İthal Edilen Seramikler (16.-19. Yüzyıllar)”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 26(10), 155-182.
• Oral, Ö. (2014). “Alanya Kalesi Kazılarında Bulunan Avrupa Porselenleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Cedrus, 2, 453-466.
• Polat, T. (2018). Marmaray Projesi Kazılarında Ortaya Çıkarılan Osmanlı Seramikleri (Üsküdar, Sirkeci, Yenikapı Marmaray İstasyonları ve Haliç Metro Ayakları), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Saldırgan Karaaslan, G. (2019). Cizre İç Kale Kazısı Lüle Buluntuları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şancı, F. (2010). “Adıyaman İli’nin Kültürel Varlıklarının Turizme Kazandırılabilirliği (Yeni Kale Örneği)”, Güneşe Yürümek, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, 305-318.
• Şen, K. ve Karasu, Y. E. (2019). “2018 Yılı Bitlis Kale Kazısı Kaideli, Süzgeçli Çanaklı Lüle Buluntuları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 65, 189-206.
• Şen, K. Ve Karasu, Y.E. (2020). “Bitlis Kalesi Osmanlı Lülelerinin Değerlendirmesi (2018 Yılı Kazı Sezonu)”, Art Sanat, 14, 413-440.
• Uçar, H. (2019a). “Archaeological Proof of Enjoy at Tire Kutu Han: Clay Pipes”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 19 (2), 119-134.
• Uçar, H. (2019b). “A Group of Ottoman Pipes Discovered in the Mosaic Hall at Smyrna Agora”, Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III, Ege Yayınları, İzmir, 357-378.
• Uçar, H. (2019c). “2013-2014 Yılı Edirne Yeni Saray Kazısı İznik ve Kütahya Seramikleri”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3): 365-386.
• Uçar, H. (2020). “Kütahya Müzesinden Bir Grup Osmanlı Lülesi”, Kütahya Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Tarih Araştırmaları Kütahya Müzesi 2019 Yıllığı, S. VII, Ankara, 193-224.
• Uysal, A. O. (2007). “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı Seramik Buluntuları”. Byzas 7, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archeological Contexts, ed. Beate Böhlendorf-Arslan – Ali Osman Uysal – Johanna Witte-Orr, İstanbul: Ege Yayınları, 545-558.
• Yılmaz, F. (2007). “Tütün Üzerine Düşünceler, Batıda ve Bizde”, Tütün Kitabı, İstanbul, 4-15.
• Yılmaz, G. (2004). 19. Yüzyıl Osmanlı Sosyal Yaşamında Sanat Eseri Olarak Yeni Objeler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Wagner, J. (2012). “Kommagene Krallığı Tarihinin Kronolojisi”, Fırat Kıyısında Tanrı Krallar Kommagene’de Yeni Kazılar ve Araştırmalar, Ed. J. Wagner, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 297-299.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), Bab-ı Asafi/Divan-ı Humayun Mühimme Defterleri, 2-1868, 1 Rabiulevvel, 964.