İSLAM DÜŞÜNCE GELENEĞİ BAĞLAMINDA METAFİZİK’İN ÇEPERİ OLARAK BİLİM

Yıl 2022, Sayı: 41, 278 - 312, 30.08.2022

Cüneyt Coşkun

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1137431

Öz

İslam düşünce geleneğinde metafizik, madde olmayanın bilgisine ulaşmayı gaye edinmiş bir bilim hüviyetindedir. Bilim ise ideal-reel dünya arasındaki bağın kopmasına engelleyen aktif unsurdur. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, İslam düşünce geleneğinde “metafizik nedir?” sorusuna bağlı olarak bilimin, metafiziğe neden ve nasıl çeper olabileceğini değerlendirmektir. Literatür tarama veya doküman inceleme metodu kullanılmıştır. Elde edilen iki sonuç söz konusudur. İlki, İslam düşünce geleneğinde metafizik, maddesel ortamda, Hakikat’in kendisini kabul ettirdiği, onaylattığı ve benimsettiği bir soyutlama sistemidir. İkincisi ise bilimin de hem maddesel ortamın parametrelerini korumak hem de bu geleneğinin rasyonel, deneyimsel ve pragmatik dinamizmini güçlendirmek için çeper olduğudur.

Anahtar Kelimeler

İslam Düşünce Geleneği, Metafizik, Bilim, Aristoteles, Yeni-Platonculuk.

SCIENCE AS THE WALL OF “METAPHYSICS” IN THE CONTEXT OF ISLAMIC THOUGHT

Öz

In the tradition of Islamic thought, metaphysics is a science that aims to reach the knowledge of the non-matter. Science, on the other hand, is the active element that prevents the connection between the ideal-real world to be broken. In this direction, the aim of the study is to evaluate why and how science can be a periphery to metaphysics, depending on the question of “what is metaphysics” in the tradition of Islamic thought. Literature scanning or document review method was used. The first is a system of abstraction in the metaphysical, material environment in the tradition of Islamic thought, in which the Truth has made itself accepted, approved and adopted. The second is that science is the periphery both to protect the parameters of the material environment and to strengthen the rational, experiential and pragmatic dynamism of this tradition.

Anahtar Kelimeler

Islamic Thought Tradition, Metaphysics, Science, Aristotle, Neo-Platonism.

Kaynakça

• Adıvar, A. A. (2000). Tarih Boyunca İlim ve Din (6.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akyol, E. (2015). Üzüntüyü Yenmenin Çareleri -Kindî Merkezli Bir İnceleme (Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi). Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Erişim Tarihi: 06.05.2022). http://cdn.hitit.edu.tr/sbe/files/47169_1605160937348.pdf
• Aristoteles. (1996). Metafizik (2.; A. Arslan, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Arslan, A. (1996). İslam Felsefesi Üzerine. Ankara: Vadi Yayınları.
• Ateş, A. (1951). Fârâbî’nin Eserlerinin Bibliyografyası. Belleten, 15(57), 175-192. (Erişim Tarihi: 06.05.2022). https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1030/tur
• Aydınlı, Y. (2018a). Fârâbî ve Bağdat Meşşâî Okulu. İçinde M. C. Kaya (Ed.), İslam Felsefesi Tarih ve Problemler (6. bs, ss. 145-181). Ankara: İSAM Yayınları. (Erişim Tarihi: 08.05.2022). http://isamveri.org/pdfdrg/D270474/2018/2018_AYDINLIY.pdf
• Aydınlı, Y. (2018b). Ki̇ndî’ni̇n Tanrı Tasavvuru Üzeri̇ne. Diyanet İlmî Dergi, 54(2), 33-52. (Erişim Tarihi: 06.05.2022). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/508149
• Aydoğan, H. (2022). Plotinos Felsefesinde Sudur ve Hipostaz Sisteminin Düzeni Üzerine. Eskiyeni, (46), 115-144. (Erişim Tarihi: 10.05.2022). https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1036417
• Bal, M. (2009). Roma’da Yeni Platonculuğun Kurucusu Plotinus ve Öğretisi. Doğu Batı, 11(50), 87-97. (Erişim Tarihi: 10.05.2022). http://www.metinbal.net/metin_yayinlar/Plotinus.Yeni.Platonculuk.ve.Ogretisi_metin_bal.pdf
• Bilen, O. (2000). Kindî. İçinde M. M. Şerif (Ed.), Klasik İslâm Filozofları ve Düşünürleri (ss. 7-22). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bocheński, J. M. (1951). Ancient Formal Logic. Amsterdam: North Holland Publishing Company. (Erişim Tarihi: 03.06.2022). http://library.lol/main/C184ADD64FCE3B801A7B6C9F8A90DCE5
• Boer, T. J. D. (2001). İslam’da Felsefe Tarihi (3. bs). Ankara: Anka Yayınları.
• Bowe, G. S. (2003). Plotinus and The Platonic Metaphysical Hierarchy. New York: Global Scholarly Publication. (Erişim Tarihi: 10.05.2022). http://library.lol/main/ECDC0E47EC2D6071E0688794E1110444
• Coşkun, C. (2019). İktidar-Bilim/İlim İlişkisi- XVII. Yüzyıl Osmanlı ve Batı Dünyasında Karşılaştırmalı Bir İnceleme. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Cunbur, M. (1973). Fârâbî Bibliyografyası, Kitap-Makale (Doğumunun 1100’üncü Yıldönümü Münasebetiyle). Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü.
• Curuk, O. (2021). Merrâkuşî (1281’den sonra). İçinde İslam Medeniyetinde Bilimin Öncüleri /Astronomi (ss. 103-105). İstanbul: Mana Yayınları.
• Dizer, M. (1979). İslam Dininin Astronomi ile İlişkisi. Diyanet İlmi Dergi, 18(2), 79-107. (Erişim Tarihi: 08.06.2022). http://isamveri.org/pdfdrg/D00033/1979_c18/1979_c18_2/1979_c18_2_DIZERM.pdf
• Ensarioğlu, S. (2019). Farabi: İslam Düşüncesinde Metafiziğin Temelleri. İçinde A. K. Çüçen (Ed.), Metafizik/ Filozofların Metafizik Sistemleri (ss. 176-195). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Erdem, E. (2019). İbn Sînâ Metafiziği. İçinde Metafizik/Filozofların Metafizik Sistemleri (ss. 198-220). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Erdem, G. (2013). İslam Kültür Tari̇hi̇ni̇n İlk İli̇mler Akademi̇si̇: Beytü’l-Hi̇kme. Dini Araştırmalar Dergisi, 16(42), 57-77. (Erişim Tarihi: 26.05.2022). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/52133
• Erdem, M. (2021). Bettânî (929). İçinde İslam Medeniyetinde Bilimin Öncüleri /Astronomi (ss. 47-50). İstanbul: Mana Yayınları.
• Fakhry, M. (1965). Al-Farabi and the Reconciliation of Plato and Aristotle. Journal of the History of Ideas, 26(4), 469-478. (Erişim Tarihi: 12.05.2022).. https://doi.org/10.2307/2708494
• Göktürk, T., & Dağ, İ. (2014). Ni̇zami̇ye Medreseleri̇ni̇n Eği̇ti̇m-Öğreti̇mdeki̇ Rolü. International Journal of Social Science, (27), 457-469. (Erişim Tarihi: 25.05.2022). https://arastirmax.com/tr/system/files/dergiler/79201/makaleler/27/1/arastirmax-nizamiye-medreselerinin-egitim-ogretimdeki-rolu.pdf
• https://Kuran.diyanet.gov.tr/Mushaf/Kuran-1/Fatiha-Suresi-1/Ayet-1/Diyanet-Isleri-Baskanligi-Meali-1. (t.y.).
• Ivry, A. L. (1974). Al-Kindi’s Metaphysics: A Translation of Ya’qūb Ibn Isḥāq Al-Kindī’s Treatise on First Philosophy (fī Al-Falsafah Al-Ūlā). Albany: State University of New York Press. (Erişim Tarihi: 10.05.2022). http://library.lol/main/5B78551E5A021A24D6CC11DD266628FE
• Ivry, A. L. (2013). Kindî ve Mutezile: Yeni Bir Değerlendirme (H. N. Güdekli, Çev.). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (44), 45-59. (Erişim Tarihi: 08.05.2022). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/162841
• Kılıç, C. (2009). Ploti̇nus’ta Sudûrla İnen ve Aşkla Yükselen Çi̇ft Kutuplu Haki̇kat Anlayışı. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 7(1), 39-56. (Erişim Tarihi: 11.05.2022). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179648
• Nuyan, E. (2019). Plotinus’un Metafizik Anlayışı. İçinde A. K. Çüçen (Ed.), Metafizik/ Filozofların Metafizik Sistemleri (ss. 93-105). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Olguner, F. (1993). Türk-İslam Düşüncesi Üzerine. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Osmanoğlu, Ö. (2019). Aristoteles’in Metafizik Sistemi. İçinde A. K. Çüçen (Ed.), Metafi̇zi̇k/ Filozofların Metafizik Sistemleri (ss. 50-93). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Salıya, D. A. (2016). Plotinus’un Hayatı, Kişiliği ve Felsefî Üslûbu Üzerine Kısa Bir Deneme. Kaygı/Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (26), 143-157. (Erişim Tarihi: 13.05.2022). https://doi.org/10.20981/kuufefd.30589
• Sayılı, A. (1951). Fârâbî ve Tefekkür Tarihindeki Yeri. Belleten, 15(57), 1-59. (Erişim Tarihi: 22.05.2022). https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1024/tur
• Seyhan, İ. A. (2017). Osmanli Dönemi̇’nde Kullanılan İki̇ Analog Bi̇lgi̇sayar: Rubû’ El-Müceyyeb ve Pergâr-ı Ni̇sbe. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57(1), 407-421. (Erişim Tarihi: 12.06.2022). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153686
• Seyhan, İ. A. (2019). Mathematical Instruments Commonly Used Among the Ottomans. Advances in Historical Studies, 8(1), 36-57. (Erişim Tarihi: 12.06.2022).https://doi.org/10.4236/ahs.2019.81003
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (12. bs). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Tağman, S. E. (2021). İbn Yunus (1009). İçinde M. Azimli (Ed.), İslam Medeniyetinde Bilimin Öncüleri /Astronomi (ss. 60-63). İstanbul: Mana Yayınları.
• Taş, İ. (2006). İslam Düşüncesinde Bi̇r Zi̇hni̇yet Dönüşümü (Oryantali̇zm ve Oksi̇dantali̇zm Bağlamında Beytü’l-Hi̇kme). Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 6(3), 157-180. (Erişim Tarihi: 28.05.2022). http://isamveri.org/pdfdrg/D02420/2006_6_3/2006_3_TASI.pdf
• Topakkaya, A. (2014). Sistematik Felsefe Bağlamında Platon-Aristoteles Karşılaştırması. Ankara: Nobel Yayınları.
• Tunçer, M. (2021). İbnü’ş-Şâtır (1375). İçinde İslam Medeniyetinde Bilimin Öncüleri /Astronomi (ss. 127-131). İstanbul: Mana Yayınları.
• Unat, Y. (2008). İslam Dünyası’nda Astronomi Çalışmaları ve Batı’ya Etkileri. İçinde Y. Unat (Ed.), Ortaçağ İslâm Dünyası’nda Bilim ve Teknik (Makaleler) (ss. 181-198). Ankara: Lotus Yayınevi.
• Uyanık, M., & Akyol, A. (2019). İslâm Felsefesinin Zirve Filozofu: İbn Rüşd -Faslu’l-Makâl Merkezli Bir İnceleme-. Journal of Islamic Research, 30(1), 112-131. (Erişim Tarihi: 14.06.2022). http://isamveri.org/pdfdrg/D00064/2019_1/2019_1_UYANIKM_AKYOLA.pdf
• Weber, A. (1998). Felsefe Tarihi (5.; H. V. Eralp, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınları.