TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA LAKAPLAR: BESNİ İLÇESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Sayı: 43, 147 - 164, 19.04.2023

Büşranur Aslan , Burak Telli

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1261466

Cited By: 1

Öz

Ad bilimi; canlı, cansız varlıkların veya soyut kavramların adıyla ilgilenen bilim dalıdır. Ad biliminin inceleme alanlarından biri de kişi adlarını (antroponomi) inceleyen bilim dalıdır. Kişi adları toplumların kültürel hazinesinin ortaya çıkarılması bakımından son derece önem arz etmektedir. Ad kullanımı Türk toplumunda kültürel, sosyal birçok alanda işlevsel olarak kullanılmaktadır. Kişilerin toplumdaki yerini ve sosyal ilişkilerdeki durumunu belirleyen ad kullanımı, insanlar arasındaki toplumsal birlikteliği sağlamaktadır. Kişiler, ad kullanarak toplumun bir üyesi haline gelmektedir. Kullanılan her ad bir kişiyi temsil etmektedir.
Ad biliminin inceleme alanlarından birini lakaplar oluşturmaktadır. Lakaplar genellikle insanlar arasında ilişkilerin hâlâ önemini koruduğu kırsal kesimlerde görülmektedir. Kırsal kesimlerde nüfusun azlığına bağlı olarak insanlar birbirlerini lakapları ile çağırmaktadır. Böylece ifadede ve davranışta samimilik, canlılık ve etkileyicilik görülmektedir. Kullanılan lakaplar kişinin mesleği, fiziksel özellikleri, ruhsal yapısı, sülale ya da akrabalarının özellikleri, çevresinden gördüğü ilgi, alışkanlıklardan yola çıkılarak oluşturulmaktadır. Kullanılan her lakap, bölgenin coğrafyasından, tarihinden, kültüründen ve sosyal hayatlarından izler taşımaktadır.
Söz varlığı bakımından önemli bir yere sahip Türkiye Türkçesi ağızları ve onun bir yansıması olan lakaplar, Türkiye Türkçesi ağızlarında orijinal örnekleriyle varlığını sürdürmektedir. Lakap verme geleneği Besni ilçesinde ve köylerinde canlılığını korumaktadır. Yöre halkının özellikle kırsal kesimde yaşayanlar arasında lakabı olmayan neredeyse bulunmamaktadır. Bu çalışmada, Besni ilçesi ve köylerinde verilen lakaplar tespit edilmiş olup bu lakaplar veriliş nedenlerine ve yapılarına göre tasnif edilmiştir. Lakap verme geleneğinin yöre halkının ağzından söyleniş şekillerine göre yazılmasına önem gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ad bilimi, Lakaplar, Besni, Besni Lakapları

NICKNAMES IN TURKEY TURKISH DIALECTS: THE EXAMPLE OF BESNİ DISTRICT

Öz

Nomology is the branch of science that deals with the names of living and non-living beings or abstract concepts. One of the fields of study of the science of names is the branch of science that examines personal names (anthroponomy). The use of names is used functionally in many cultural and social fields in Turkish society. Each name used represents a person. One of the fields of study of name science is nicknames. Nicknames are generally seen in rural areas where relations between people are still important. Depending on the small population in rural areas, people call each other by their nicknames. Thus, sincerity, liveliness and impressiveness are seen in expression and behavior. Each nickname bears traces of the geography, history, culture and social life of the region. Turkish dialects, which have an important place in terms of vocabulary, and nicknames, which are a reflection of it, still continue to exist in Turkish dialects. The tradition of giving nicknames in Besni district, which is located in the Southeastern Anatolia Region and has hosted many civilizations throughout history, preserves its vitality. In this study, the nicknames given in Besni district and villages were determined by compilation method. The nicknames were transferred to writing according to the way they were said by the local people. The determined nicknames were classified according to the reasons and structures.

Anahtar Kelimeler

Onomastics, nicknames, Besni’s nicknames, Besni.

Kaynakça

• Boyraz, Ş. (1998). “Bir Yöre Örneğinden Hareketle Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler”. Türklük Bilimi Araştırmaları: 7-10.
• Bulut, S. (2012). “Anadolu Ağızlarında Kalıp Sözler ve Bu Kalıp Sözlerin Kullanım Özellikleri”. Turkish Studies, 7(4).
• Ercilasun, A. B. vd. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/lakap (E.T: 01.02.2023)
• Kardaş, C. (2018). “Muş İli Merkezinde Kullanılan Erkek Lakapları”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(23): 207-226.
• Keskin, A. (2021). “Adbilim Odağında Lakaplar Ve Lakaplarla Karıştırılan Başlıca Terim ve Kavramlar”. Avrasya Terim Dergisi, 9 (2): 54-62.
• Özkan, N. (2016). “Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar ve Büyükkışla’daki Örnekleri”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildirileri, Yozgat.
• Öztürk, J. (2016). Antakya Köylerinde Lakaplar. Dr. Mehmet Tekin’e Armağan. (262-281) İskenderun: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayını.
• Parlak Kalkan, G. (2020). “Dil Bilimsel Açıdan Lakaplar: Kilis Yöresi Örneği”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö8): 199-223.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (6 cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeşilöz, Z. (2012). “Nevşehir Lakaplarından Derleme Sözlüğüne Katkılar”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 1(2): s.3-5
• Zengin, D. (2014). Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları. Sosyo-kültürel ve Bilimsel Bir Yaklaşım. Ankara: Kurmay.