TRADITIONAL OPEN AND GREEN AREAS IN ANATOLIAN TURKISH CULTURE

Yıl 2023, Sayı: 45, 183 - 217, 31.12.2023

Elmas Erdoğan , D. Merve Çetinkaya Sönmez

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1355995

Öz

Nature has always been main determinant in the formation of settlement textures, while the presence of open-green spaces within the buildings has been considered as a design in the Anatolian Turkish culture. The reflection of nature act as the main design component in the formation of open green spaces in Anatolian archştecture and urban design at different scales to offer alternative uses of open space. Anatolian open-green space culture and it’s formation as sythesis of various civilizations has certain contirutity thgrough history. Courtyards, gardens, squares, groves, meadows, promenades, orchards, mulberry groves, fruit groves are the products of this culture for different finctions, uses forming the open green area system the Anatolian Turkish city.
The evaluation and types of traditional open-green spaces shaped due to the interpretation of human-nature relationship in Anatolian. Turkısh culture was indentified as far as space relationships, structural,plantation design are concerned form the samples reached today and space formation. Then, traditional open space types and their space organisations were analysed the frame of function, space formation ecological, social, visual properties and it’s theoretical background was evaluate. However the solutions developed through history, original green area designs, approaches were discussed as far as it’s design criteria are concerned.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Turkish culture, Turkish garden, promenades, groves, meadows, Istanbul

ANADOLU TÜRK KÜLTÜRÜNDE GELENEKSEL AÇIK VE YEŞİL ALANLAR

Öz

Kadim Anadolu Türk kültüründe doğa her zaman yerleşim dokularının biçimlenmesinde temel belirleyici olurken yapı bünyelerinde yer alan açık ve yeşil alan varlığı da daima tasarım bileşeni olarak değerlendirilmiştir. Doğa ve onun mekânsal yansıması olan açık yeşil alan tasarımları Anadolu yapı ve kent kültüründe önemini korumuş alternatif kullanımlar sunacak biçimde ve farklı ölçeklerde açık mekân kurgulamaları gerçekleştirilmiştir. Anadolu yerleşmeler tarihi irdelendiğinde tüm uygarlıklarda görülen açık mekân biçimlenmeleri belli bir süreklilik izleyerek özgün Anadolu sentezi doğrultusunda farklı ölçek, kimlik ve nitelikte biçimlenmeler ile Anadolu-Türk açık mekân kültürünü oluşturmuştur. Bu kapsamda gerek toplumsal gerek bireysel kullanımlara yönelik geleneksel açık mekanlar ve yeşil alanlar kent bütününde/kent dokusunda biçim bulmuştur. Avlular, bahçeler, meydanlar, korular, av korulukları, çayırlar, mesireler, bostanlar, çamlıklar, dutluklar, meyvelikler bu kültürün ürünü ve belli işlevler içinde yaşamak için tasarlanan alanlar olarak Anadolu Türk kenti açık yeşil alan varlığını oluşturmuştur.
Bu araştırmada Anadolu Türk kültüründe insan-doğa ilişkisinin belli kullanımlar doğrultusunda yorumlanması sonucunda gelişen geleneksel yeşil alanlar kavramsal olarak tanımlanmış, mekânsal, yapısal ve bitkisel anlamda gerek literatür verileri gerekse bugüne ulaşan örnek alanlar kapsamında irdelenmiştir. Türk kültüründe görülen geleneksel açık mekân biçimlenmeleri mekânsal, işlevsel, ekolojik, sosyal, kültürel ve görsel nitelikleri ile ortaya konmuş; oluşumu ve tasarımındaki düşünsel arka plan irdelenmiştir. Yanı sıra Anadolu uygarlıklarının sentezi olan özgün açık yeşil alan tasarımı ve çözümlerinin güncel tasarımlarda değerlendirilme olanakları tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Türk kültürü, Türk bahçesi, mesireler, koruluklar, çayırlar, İstanbul

Kaynakça

• KAYNAKÇA Anonymous. (2023). http://www.hanedan.org/%C4%B0stanbul-mesireleri Erişim tarihi: Mayıs 2023
• Anonymous(2023a).https://i.milliyet.com.tr/GazeteHaberIciResim/2012/10/11/fft16_mf2702669.Jpeg Erişim Tarihi: 29.08.2023
• Anonymous(2023b).https://www.pinterest.nz/pin/393853929885962339/?amp_client_id=CLIENT_ID%28_%29&mweb_unauth_id=&simplified=true Tarihi: 29.08.2023
• Anonymous (2023c). https://lcivelekoglu.blogspot.com/2017/03/gidelim-goksuya-bir-alem-i-ab-eyleyelim.html
• Anonymous (2023e) https://istanbultarihi.ist/143-istanbul-bahceleri Erişim Tarihi: 30.08.2023
• Anonymous(2023h)https://www.kagithane.istanbul/kagithane_hakkinda/gallery/Tarihi-Kagithane/142/296/0 Erişim Tarihi: 04.09.2023
• Anonymous (2023ı) http://www.eskiistanbul.net/5710/kucuksu-kasri-ve-mihrisah-valide-sultan-cesmesi-1900ler#lg=0&slide=0 Erişim Tarihi: 04.09.2023.
• Eldem, S.H., (1976).Türk Bahçeleri,İstanbul: Kültür Bakanlığı Türk Sanat Eserleri 1.
• Eldem, S.H., (1979), Boğaziçi Anıları, ALETAŞ Alarko Eğitim Tesisleri A.Ş., Çeltüt Matbaacılık Kol. Şir., İstanbul.
• Eldem, S.H., (1993), Boğaziçi Yalıları I Rumeli Yakası, Vehbi Koç Vakfı, Güzel Sanatlar Basımevi, İstanbul
• Ercan, H., (2018). Tanzimat Döneminde Osmanlı Kentlerinde Kent Meydanı ve Millet Bahçeleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Programı Yüksek Lisans Tezi.
• Erdoğan, M., (1958). “Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri”, Vakıflar Dergisi, 4, Ankara1958, s.149-182.
• Erdoğan, E., (1997). Tarih İçinde Türk Bahçesi. Çevre ve İnsan Dergisi Sayı 37, Sayfa 24-29.
• Erdoğan, E., (2023). Kamusal Mekanlar: Mesire, Koruluk, Bahçe ve Meydanlar.Türklerde Çevre ve Şehircilik Şehirlerimizin Gelişiminde Tarihi Süreç. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yayınları. Editörler:
• Küçükdağ., Y., Özcan, K., Arabacı, C., Yenice, S.M ISBN:978-605-80603-4-7 Sayfa:143-166.
• Forman, R.T.T. (1995) Land Mosaics. The Ecology of Landscapes and Regions. Cambridge University Press, Cambridge.
• Gümüş, M., (2015). Kağıthane’den Sofya’ya 17. Yüzyıl Osmanlı İnsanının Eğlence Durakları: Evliya Çelebi’den Notlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. VIII/41. Sayfa:441-448.
• Günçıkan, B., (2020) İstanbul’un Kaybolan Bostanları: Tarihi Yaşam, Fotokart Shop, 14.05.2020
• Gürkaş, T., (2003). “Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Kamusal Yeşil Alanın Doğusu”, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü̈, (yayınlanmamış̧ yüksek lisans tezi).
• Hız, G., (2020). A’dan Z’ye Servet-i Fünun Manzaraları (Ç): Çayır. Manifold Press. 27.08.2020
• Musazlıoğlu, E., (2021). Çayırlar… Mesireler… Kadıköy Gazetesi. 02.12.2021
• Öztan, Y., 2004. Yaşadığımız Çevre ve Peyzaj Mimarlığı, Tisamat Basım Sanayi, 304s, Ankara.
• Öztuncay, B., 2000, Vasilaki Kargopulo Hazret-i Padişahi’nin Serfotoğrafı, BOS Birleşik Oksijen San. A.Ş., MAS Matbaacılık A.Ş., İstanbul, 975-6648-00- 7
• Selvi̇ Ünlü, T., (2012), “Cumhuriyet Modernleşmesi ve Mersin’de Kamusal Mekana Etkisi”, Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları: Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’na Armağan 14-16 Kasım 2012, Ankara, 251-258.
• Şahsuvaroğlu, H., Y., (1953), Eski Mesireler 1 Göksuya Dair. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi.
• Tekeli, İ., (1993) Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi “Korular” Türk Tarih Vakfı Yayınları Sayfalar: 72-73-74-75.
• Turgut Gültekı̇n, N., (2015). “Batılılaşmanın Uzantısında Kent Bahçeleri; Giresun Memleket-Millet Bahçesi”, I. Ulusal Peyzaj Mimarlığı Kongresi, 15-17 Ekim 2015, Ankara, 7-14.
• Uçar, E.S., (2021). Kentsel Yeşil Alanların Ekosistem Hizmetleri Kapsamında Değerlendirilmesi: Üsküdar Fethipaşa Korusu Örneği. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Kentsel Tasarım Programı. Yüksek Lisans Tezi.
• Ünal, E.(1969). İstanbul Mesireleri:2 Hayat Tarih, 1 Eylül 1969. Yıl: 5 Cilt: 2 Sayı: 8
• Wallace, M., 2007. Geçmişten Günümüze Türk Kültüründe “Ev Bahçesi” Anlayışı Üzerine Araştırmalar. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 258s, İzmir.