AZERBAIJAN-TURKMENISTAN RELATIONS AND THE MAIN DYNAMICS OF THE RECENT RAPPROCHEMENT

Yıl 2024, Sayı: 46, 172 - 207, 30.04.2024

Emrah Kaya

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1413059

Öz

There are various strong ties such as language, ethnicity, religion and culture between Azerbaijan and Turkmenistan, located on the eastern and western shores of the Caspian Sea. However, despite these ties, the relations between the two states were not always positive, had ups and downs in certain periods, and even ties reach breaking point. Particularly, disputes about who owns the energy resources in various fields in the Caspian Sea have negatively affected relations. Since 2014, there have been various developments in the relations between Azerbaijan and Turkmenistan, which are important actors of the Turkish world. Different factors are effective in the rapprochement between Baku and Ashgabat. The study examines the factors that positively affected the relations between the two states in the post-2014 period.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Turkmenistan, Caspian Sea, Energy, The Organization of Turkic States

AZERBAYCAN-TÜRKMENİSTAN İLİŞKİLERİ VE SON DÖNEMDEKİ YAKINLAŞMANIN ANA DİNAMİKLERİ

Öz

Hazar Denizi’nin doğu ve batı kıyılarında yer alan Azerbaycan ile Türkmenistan’ın arasında dil, etnik köken, din ve kültür gibi çeşitli güçlü bağlar bulunmaktadır. Ancak söz konusu bağlara rağmen iki devletin ilişkileri sürekli olarak olumlu seyretmemiş, belirli dönemlerde inişli-çıkışlı bir hal almış ve hatta kopma noktasına gelmiştir. Özellikle Hazar Denizi’nde bulunan çeşitli sahalardaki enerji kaynaklarının kime ait olduğuna dair tartışmalar ilişkileri olumsuz etkilemiştir. 2014 yılından bu yana ise Türk dünyasının önemli aktörleri olan Azerbaycan ile Türkmenistan ilişkilerinde çeşitli gelişmeler yaşanmaktadır. Aşkabat ile Bakü hattındaki yakınlaşmada farklı faktörler etkili olmaktadır. Çalışmada 2014 sonrası süreçte iki devlet arasındaki ilişkileri olumlu yönde etkileyen faktörler incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Türkmenistan, Hazar Denizi, Enerji, Türk Devletleri Teşkilatı

Kaynakça

• Abdrakhmanov, A. (2007). “Turkmenistan: changing state power constructs and politics.” Central Asia and the Caucasus, 3(45): 130-138.
• Amirbek, A., Anuarbekuly, A. ve Makhanov, K., (2017). “Türk Dili Konuşan Ülkeler Entegrasyonu: Tarihsel Geçmişi ve Kurumsallaşması.” Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(3): 164-204.
• Arınç, İ. ve Elik, S. (2010). “Turkmenistan and Azerbaijan in European Gas Supply Security.” Insight Turkey, 12(3): 169-190.
• Aydın, M. (2004). “Foucault’s Pendulum: Turkey in Central Asia and the Caucasus.” Turkish Studies, 5(2): 1–22.
• Azerbaijan.az (t.y.) The Contract of the Century, https://azerbaijan.az/en/related-information/132, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (2023). https://www.stat.gov.az/source/trade/az/f_trade/xt002_1.xls, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Azernews (2012). Turkmen-Azeri oil dispute to go to UN court, https://www.azernews.az/oil_and_gas/42624.html, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Başaran, D. ve Kaya, E. (2023). “İran’ın Orta Asya Politikası: Siyasi, Askerî, İktisadi ve Kültürel İlişkiler Üzerinden Bir Değerlendirme.” Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 14(2): 87-108.
• Batsaikhan, U. ve Dabrowski, M. (2017). “Central Asia—twenty-five years after the breakup of the USSR.” Russian Journal of Economics, 3: 296-320.
• Bayramova, P. (2021). Azərbaycan və Türkmənistan Xəzərdəki mübahisəli yataqla bağlı razılığa gəlib. VoA, https://www.amerikaninsesi.org/a/az%C9%99rbaycan-v%C9%99-t%C3%BCrkm%C9%99nistan-x%C9%99z%C9%99rd%C9%99ki-m%C3%BCbahis%C9%99i-yataqla-ba%C4%9Fl%C4%B1-raz%C4%B1l%C4%B1%C4%9Fa-g%C9%99lib-/5746199.html, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• British Petroleum (2021). Statistical Review of World Energy 2021. 70th Edition. https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2021-full-report.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Committee on International Affairs of the State Duma (2016). Foreign Policy Concept of the Russian Federation (approved by President of the Russian Federation Vladimir Putin on November 30, 2016), https://interkomitet.com/foreign-policy/basic-documents/foreign-policy-concept-of-the-russian-federation-approved-by-president-of-the-russian-federation-vladimir-putin-on-november-30-2016/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Cornell, S. E. (2008). “War in Georgia, Jitters All Around.” Current History, 107(711): 307-314.
• Cornell, S. E., Popjanevski, J. ve Nilsson, N. (2008). Russia’s War in Georgia: Causes and Implications for Georgia and the World. Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, https://silkroadstudies.org/resources/pdf/SilkRoadPapers/2008_08_PP_CornellPopjanevskiNillson_Russia-Georgia.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Donnellon-May, G. (2023). Beijing’s interest in the Middle Corridor. The Interpreter, https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/beijing-s-interest-middle-corridor, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Hafeznia, M. R., Pirdashti, H. ve Ahmadipour, Z. (2016). “An expert-based decision making tool for enhancing the consensus on Caspian Sea legal regime.” Journal of Eurasian Studies, 7: 181-194.
• Hancock, K. J. (2006). “Escaping Russia, Looking to China: Turkmenistan Pins Hopes on China’s Thirst for Natural Gas.” China and Eurasia Forum Quarterly, 4(3). 67-87.
• Hasanoğlu, M. (2021). “Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan-Türkmenistan Arasındaki Siyasi ve Sosyo-Ekonomik İlişkiler.” Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1): 23-36.
• Huseynov, V. (t.y.). “European Union – Azerbaijan Relations and the Armenia – Azerbaijan Conflict.” European Union – Azerbaijan Relations. New Direction-AIR Center, https://aircenter.az/uploads/JQtZi6TBPadh.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Ismailzade, F. (2009). Baku Surprised by Berdimuhamedov’s Inflammatory Statement. Eurasia Daily Monitor, 6(151), https://jamestown.org/program/baku-surprised-by-berdimuhamedovs-inflammatory-statement/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Ismayilov, M. (2019). “Azerbaijan and Russia: Towards a Renewed Alliance, for a New Era.” Caucasus Analytical Digest, 109: 5-10.
• Jalilov, O. (2021). Azerbaijan, Turkmenistan Agree to Deepen Cooperation on Dostlug Offshore Field. Caspian News, https://caspiannews.com/news-detail/azerbaijan-turkmenistan-agree-to-deepen-cooperation-on-dostlug-offshore-field-2021-7-30-0/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Kahraman, Ş. T. (2019). “Hazar Denizinin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme.” Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(2): 603-621.
• Karataeva, E. (2020). “The Convention on the Legal Status of the Caspian Sea: The Final Answer or an Interim Solution to the Caspian Question?.” The International Journal of Marine and Coastal Law, 35: 232-263.
• Kasım, K. (2016). “Türkmenistan Dış Politikası.” Türkmenistan. (Ed.) Kamer Kasım. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. 97-130.
• Kaya, E. (2011). “İran İslam Cumhuriyeti - Çin Halk Cumhuriyeti Orta Asya ve Güney Kafkasya Siyaseti (1991- 2010).” Orta Asya ve Güney Kafkasya Siyasi Gelişmeler: 1991-2010. (Ed.) Necati İyikan. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Kaya, E. (2022). Orta Hat’tın ve Kuşak-Yol’un Eksik Halkası: Kırgızistan. Ankasam, https://www.ankasam.org/orta-hattin-ve-kusak-yolun-eksik-halkasi-kirgizistan/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Kelkitli, F. A. (2019). “Russia’s Caspian Policy: Efforts to Hold Ground in a Contested Region.” Gazi Akademik Bakış, 12(24): 67-89.
• Kenderdine, T. ve Bucsky, P. (2021). Middle Corridor—Policy Development and Trade Potential of the Trans-Caspian International Transport Route. Asian Development Bank Institute, Working Paper 1268, https://www.adb.org/sites/default/files/publication/705226/adbi-wp1268.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Khan, S. A. (2004). “Iran’s Relations with Central Asia – A strategic analysis.” PERCEPTIONS: Journal of International Affairs, 9(1): 45-60.
• Kuchins, A. C., Mankoff, J. ve Backes, O. (2016). Azerbaijan in a Reconnecting Eurasia: Foreign Economic and Security Interests. Center for Strategic and International Studies, https://csis-website-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/publication/160718_Kuchins_AzerbaijanReconnectingEurasia_Web.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Kupfer, M. (2017). Azerbaijan-Turkmenistan: Energy Cooperation or Competition?. Eurasianet, https://eurasianet.org/azerbaijan-turkmenistan-energy-cooperation-or-competition, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Liakopoulou, M ve Indeo, F. (2021). The Agreement on the Dostluk Field and the Outlook for Caspian Energy Security. NATO Association of Canada Energy Security Program Research Study, 2, https://natoassociation.ca/wp-content/uploads/2022/01/Dostluk-Agreement-Caspian-Energy-Security_ESPRS2.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan (2017). Official visit of the President of Turkmenistan to Azerbaijan, https://www.mfa.gov.tm/en/news/364, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan (2023). Statement for Media, https://mfa.gov.tm/en/news/3969, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• News Central Asia (2022). Turkmenistan and Azerbaijan strengthen inter-parliamentary cooperation, https://www.newscentralasia.net/2022/12/08/turkmenistan-and-azerbaijan-strengthen-inter-parliamentary-cooperation/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Nissman, D. (1983). “Iran and Soviet Islam: The Azerbaijan and Turkmenistan SSRs.” Central Asian Survey, 2(4): 45-60.
• Novikova, G. (2015). “The South Caucasus Between Russia and the West: How Pragmatic are the Stakeholders’ Approaches?.” Connections, 14(2): 37-50.
• Panniýer, B. (2021). Analiz: Türkmenistan we Azerbaýjan Hazar ýatagy üstündäki 30 ýyllyk dawany çözdi. Azatlyk Radiosy, https://www.azathabar.com/a/31064740.html, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• President of Russia (2008). The Foreign Policy Concept of the Russian Federation, http://en.kremlin.ru/supplement/4116, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• President of the Republic of Azerbaijan (2017). Azerbaijani, Turkmen presidents made press statements, https://president.az/en/articles/view/24919, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Raimbekova, A. (2018). 5 ülke Hazar Denizi’nin hukuki statüsü konusunda anlaştı. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/5-ulke-hazar-denizinin-hukuki-statusu-konusunda-anlasti/1228982, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Reuters (2012). Azeris protests at Turkmen energy search in Caspian, https://www.reuters.com/article/azerbaijan-turkmenistan-caspian-idINL5E8HJ3ZA20120619/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Roy, O. (2000). Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi. Çev., Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Russian Embassy in China (2013). Foreign Policy of the Russian Federation, https://beijing.mid.ru/en/countries/rossiya/kontseptsiya_vneshney_politiki_rossii/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Sarıkaya, Y. (2021). “İran’ın İkinci Karabağ Savaşı Tutumu: Takke Düştü Kel Göründü.” Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1): 84-103.
• Skripnikova, N. ve Taghon, S. (2022). The European Union’s Approach to the Caspian Sea Region: The Energy-Environment Nexus. United Nations University Institute on Comparative Regional Integration Studies, 04, https://cris.unu.edu/sites/cris.unu.edu/files/PB22.04%20-%20Skripnikova%20and%20Taghon.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2014). Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan Dışişleri Bakanları Üçlü Toplantısı’nın ilki T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bakü’de gerçekleştirildi., https://www.mfa.gov.tr/turkiye_-azerbaycan-ve-turkmenistan-disisleri-bakanlari-uclu-toplantisi_nin-ilki-baku_de-gerceklestirildi.tr.mfa, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2022). Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu’nun Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan Üçlü Dışişleri Bakanları Toplantısı Sonrası Basını Bilgilendirme Toplantısı, 13 Aralık 2022, Avaza., https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-mevlut-cavusoglu-nun-turkiye-azerbaycan-turkmenistan-uclu-disisleri-bakanlari-toplantisi-bilgilendirme-toplantisi-13-12-2022.tr.mfa, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (t.y.). Türkiye’nin Çok Taraflı Ulaştırma Politikası, https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-cok-tarafli-ulastirma-politikasi.tr.mfa, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Tarhan, M. (2021). Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan Üçlü Dışişleri Bakanları 5. Toplantısı’nın ardından ortak bildiri imzalandı. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-azerbaycan-turkmenistan-uclu-disisleri-bakanlari-5-toplantisinin-ardindan-ortak-bildiri-imzalandi/2154829, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Tarhan, M. (2022). TDT: Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan Devlet Başkanları Zirvesi, Türk dünyasını birleştirmek için çok önemli bir adım. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/tdt-turkiye-azerbaycan-turkmenistan-devlet-baskanlari-zirvesi-turk-dunyasini-birlestirmek-icin-cok-onemli-bir-adim/2763876, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation (2023). The Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation, https://mid.ru/en/foreign_policy/fundamental_documents/1860586/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• TRACECA (t.y.). TRACECA History, https://www.traceca-org.org/en/about-traceca/history-of-traceca/, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Türk Devletleri Teşkilatı (2021). Türk Dünyası 2040 Vizyonu, https://turkicstates.org/assets/pdf/haberler/turk-dunyasi-2040-vizyonu-2396-98.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Türk Devletleri Teşkilatı (2023). Temel Belgeler, https://www.turkicstates.org/tr/temel-belgeler, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Türk Devletleri Teşkilatı (t.y.). Türk Devletleri Teşkilatı, https://www.turkicstates.org/tr/turk-konseyi-hakkinda, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Türk, F. (2010). “Türkiye-Türkmenistan İlişkileri 1990-2010.” Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(2): 57-64.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (2022). Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye-Azerbaycan-Türkmenistan Devlet Başkanları Zirvesi’ne katıldı, https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/142112/cumhurbaskani-erdogan-turkiye-azerbaycan-turkmenistan-devlet-baskanlari-zirvesi-ne-katildi, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Ülger, İ. K. ve Erol, M. (2019). “Aktau Hazar Denizinin Statüsü Sözleşmesi: Arka Planı ve Temel Hükümleri.” Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi, 26-27 Ağustos 2019, Adıyaman: 850-864.
• Valiyev, A. (2009a). Azerbaijan and Turkmenistan’s Dispute over the Caspian Sea: Will It Impede the Nabucco Project?. PONARS Eurasia Policy Memo, No. 87, https://www.ponarseurasia.org/wp-content/uploads/attachments/pepm_087.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Valiyev, A. (2009b). “Victim of a “War of Ideologies”: Azerbaijan after the Russia–Georgia War.” Demokratizatsiya, 17(3): 269-288.
• Walinga, I. ve Aminjonov, F. (2022). Advancing Energy Security in Central Asia. Organization for Security and Co-operation in Europe, https://www.osce.org/files/f/documents/8/8/513787_0.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Walter, W. (2022). Challenges and opportunities of the Middle Corridor. German Economic Team, https://www.german-economic-team.com/wp-content/uploads/2022/12/GET_NL_UZB_21_2022_en-1.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Wheeler, T. (2013). Turkey’s role and interests in Central Asia. Saferworld, https://www.files.ethz.ch/isn/172943/turkeys-role-and-interests-in-central-asia.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2023.