KIBRIS’TA İKİ DEVLETLİ ÇÖZÜM ÖNERİSİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Sayı: 47, 412 - 446, 28.08.2024

Ali Said Çimen

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1476541

Öz

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasının akabinde Türk ve Rum halkları arasında adada birçok çatışma yaşanmıştır. Bu çatışmaların sebebi Türk toplumuna yönelik hayata geçirilen asimilasyon eylemleri ve Rum egemenliğini hayata geçirmek için yürütülen şiddet eylemleridir. Yaşanan çatışmaları durdurmak için 1974’te hayata geçirilen Barış Harekâtı neticesinde Kıbrıs sorunu farklı bir aşamaya dönüşmüştür. Adada yaşanan sürece Birleşmiş Milletler (BM) de dâhil olarak Genel Sekreterler aracılığıyla birçok çözüm önerileri sunulmuştur. Bu çözüm önerileri federatif devlet esaslı, aynı devlet çatısı altında iki toplumlu düzen çerçevesinde olmuştur. Fakat bu gayretlerin tümü başarısızlıkla neticelenmiştir. Bazen silahlı çatışmalarla bazen de diplomatik ihtilaflarla uzun yıllardır uluslararası sistemin gündeminde yer alan bu probleme artık farklı bir bakış açısıyla yaklaşmanın vakti gelmiştir. Bu çalışmanın amacı günümüze dek teklif edilen çözüm önerilerinin başarısız olması sebebiyle iki devletli çözüm önerisinin başarılı olup olamayacağının değerlendirilmesidir. Böylece yıllardır çözüm bulunamayan soruna alternatif üretilecektir. Sosyal bilimlerin esas araştırma usullerinden nitel araştırma usulüyle hazırlanan çalışmamızda Kıbrıs Sorunu’nun taraflarının sunduğu belgeler, tutanaklar, raporlar ve beyanlar analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Avrupa Birliği

REVIEW OF THE TWO-STATE SOLUTION PROPOSAL IN CYPRUS

Öz

Following the establishment of the Republic of Cyprus, there have been conflicts between the Turkish and Greek communities on the island. The reason for the conflicts was the assimilation against the Turkish community and the violence to realise Greek sovereignty. As a result of the Peace Operation in 1974 the Cyprus problem turned into a different phase. The United Nations was involved in the process and proposals were presented through the Secretaries General. The proposals were based on a federative state, within the framework of a bi-communal order under the same state roof. However, the efforts resulted in failure. The problem, which has been on the agenda of the international system for many years, should now be approached from different perspective. The aim of the study is to evaluate whether the two-state proposal can be successful or not due to the failure of the proposals so far. Thus, alternative will be produced to the problem that has not been solved for years. In our study, which is prepared with the qualitative research method, one of the main research methods of social sciences, the documents, minutes, reports and statements submitted by the parties to the Cyprus Problem will be analysed.

Anahtar Kelimeler

Cyprus Problem, Turkish Republic of Northern Cyprus, Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus, United Nations Security Council, European Union.

Kaynakça

• AB Adalet Divanı. (1994). Case C-432/92, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:61992CJ0432, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (1997). 12 Aralık 1997 Lüksemburg Zirvesi, https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/032a0008.htm, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (1998). 11-12 Aralık 1998 Viyana Zirvesi, https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/00300-R1.EN8.htm, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (1999). 10-11 Aralık 1999 Helsinki Zirvesi, https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/ACFA4C.htm”, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (2000a). 19-20 Haziran 2000 Feira Zirvesi, https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/00200-r1.en0.htm, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (2000b) 7-8-9 Aralık 2000 Nice Zirvesi, https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/00400-r1.%20ann.en0.htm, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (2001a) 15-16 Haziran 2001 Göteborg Zirvesi, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/00200-r1.en1.pdf, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Konseyi. (2001b). 14-15 Aralık 2001 Laeken Zirvesi, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/68827.pdf, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• AB Yayınlar Ofisi. (1993). Commission Opinion on the Application by the Republic of Cyprus for Membership, https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/99cd34a4-e06a-4e6f-a957-b8f562034cdc, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Akbayrak, D. (2021). Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Avrupa Birliğine Üyelik Süreci Ve Türkiye Avrupa Birliği İlişkilerinde Kıbrıs Sorunu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ufuk Üniversitesi, Ankara.
• Akgün, S. (2018). Kıbrıs’ta Birleşmiş Milletler Arabuluculuğu ile Siyasal Çözüm Modelleri ve Analizi, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5/11, 89-107.
• Anadolu Ajansı. (2020). Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu: Yunan Büyükelçiyi Bakanlığa çağırdık, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/disisleri-bakani-cavusoglu-yunan-buyukelciyi-bakanliga-cagirdik/1978189, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Andrew F. ve Leal-Arcas, R. (2013). Legal Aspects of Inter-State Maritime Delimitation in The Eastern Mediterranean Basin, Queen Mary University of London, School of Law Legal Studies Araştırma Notu, 11/3, 1-23.
• Arıkan, H. (2003). Avrupa Birliği Türkiye İlişkilerinde Yunanistan Faktörü, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 28, 116-140.
• Arıkan, H. (2004). Avrupa Birliğinin Kıbrıs Politikasına Eleştirel Bir Yaklaşım, Yönetim Bilimleri Dergisi, 1/3, 153-162.
• Bilge, A. S. (1969). Kıbrıs Uyuşmazlığı Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1965), Ankara Sevinç Matbaası.
• BM Genel Kurulu, (3212/1974) Resolution 3212, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/738/14/IMG/NR073814.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Genel Kurulu. (37/253/1983) A/RES/37/253, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/427/31/IMG/NR042731.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Genel Sekreteri. (1990). BM Genel Sekreterinin BMGK’na Sunduğu 12 Şubat 1990 Tarihli ve S/21160 Sayılı Rapor, https://digitallibrary.un.org/record/85822?ln=en#record-files-collapse-header, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Genel Sekreteri. (1993). BM Genel Sekreterinin BMGK’na Sunduğu 1 Temmuz 1993 Tarihli ve S/26026 Sayılı Rapor, https://www.securitycouncilreport.org/un-documents/document/cyprus-s26026.php, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi, (939/1994). Resolution 939, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N94/310/29/PDF/N9431029.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (1179/1998). “Resolution 1179”, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N98/186/37/PDF/N9818637.pdf?OpenElement, Erişim Tarihi: 29.01.2024.
• BM Güvenlik Konseyi. (186/1964). Resolution 186. https://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?OpenAgent&DS=S/RES/186(1964)&Lang=E, (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (353/1974). Resolution 353(1974), https://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?OpenAgent&DS=S/RES/353(1974)&Lang=E, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (367/1975) Resolution 367(1975), https://digitallibrary.un.org/record/93485, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (541/1983), Resolution 541, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/453/99/PDF/NR045399.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024)
• BM Güvenlik Konseyi. (550/1984). Resolution 550, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/487/80/PDF/NR048780.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (649/1990). Resolution 649, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/574/99/PDF/NR057499.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (716/1991). Resolution 716, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/596/52/PDF/NR059652.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (750/1992). Resolution 750, https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/011/09/PDF/NR001109.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• BM Güvenlik Konseyi. (774/1992). Resolution 774, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N92/404/68/PDF/N9240468.pdf?OpenElement, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Bozkurt, E. ve Demirel, H. (2004) Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği Kapsamında Kıbrıs Sorunu. Ankara, Nobel Yayınları.
• Bozkurt, İ. (2002). Kıbrıs’ın Tarihine Kısa Bir Bakış, AB ve Kıbrıs, Bugünü ve Geleceği, İstanbul, Gündoğan Yayınları.
• Bulunç, A. Z. (2004) “Kıbrıs Uyuşmazlığının Kökleri ve Uyuşmazlığın Çözüm Yolu”, Avrasya Dosyası Kıbrıs Özel, 10/3.
• Clement, D. Confederation, Federation and Sovereignty, Journal of Internatıonal Affaırs, 4/3, 33-45.
• CNN Türk. (2021). Jack Straw, Kıbrıs’ta İki Bölgeli Devlet Yapısının Mümkün Olmadığını Söyledi, https://www.cnnturk.com/dunya/jack-straw-kibrista-iki-bolgeli-devlet-yapisinin-mumkun-olmadigini-soyledi, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Coşkun, Y. (2018) Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin İlanından Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Kadar Olan Süreçte Kıbrıs Sorunu (1975-1983), Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6/64, 119-143.
• Denktaş, R. (1988). The Cyprus Triangle, The Office of Turkish of Northern Cyprus.
• Denktaş, R. (1998) Proposal for a Lasting Solution in Cyprus, https://www.mfa.gov.tr/_p_call-for-peace-from-the-turkish-side_br_rauf-denktas-proposes-confederation-in-cyprus_br_31-august-1998__p_.en.mfa, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Eroğlu, H. (1975) Kıbrıs Uyuşmazlığı Ve Kıbrıs Barış Harekatı, Ankara: Emel Matbaası.
• Ertekün, N. (1984). The Cyprus Dispute and The Birth of Turkish Repuclic of Northern Cyprus, London: K. Rustem and Brother.
• Ertuğrul, S. (2012) Kıbrıs Sorunu ve Birleşmiş Miletler Genel Sekreterlerinin Çözüm Öneriler (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Fırat, M. (2001). 1980-1990 Yunanistan’la İlişkiler, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt II, der. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fırat, M. (2005). “1960-1980 Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I, İstanbul, İletişim.
• Fırat, M. (2015). “KKTC‟nin İlanı”, Türk Dış Politikası, Cilt II, der. Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hürsoy, S. (2013). Kuramlar ve Kıbrıs Üzerine Çıkarımlar, Ege Akademik Bakış Dergisi 13/2, 259-271.
• Işıksal, H. (2021). Thinking Outside of the Box: Alternative Solution Models for the Turkish Cypriots. H. Gökçekuş ve H. Işıksal (Ed), Cyprus: Alternative Solution Models içinde (ss. 223-237) Berlin: Internationaler Verlag der Wissenschaften.
• İsmail, S. (1998) 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Kalaycı, D. (2019) The Cyprus Conflict: Searching For a Solution To The Dispute Over Exclusive Economic Zone in the Mediterranean Sea, International Congress on Business and Marketing, 215-233.
• Kasım, K. (2007). Soğuk Savaş Dönemi Sonrası Kıbrıs Sorunu. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 1/1, 57-72.
• Kıbrıs Gazetesi. (2020). Anastasiadis: Bundan Böyle Geçiş Kapılarından Geçen Herkes Kayıt Altına Alınacak, https://www.kibrisgazetesi.com/kibris/anastasiadis-bundan-boyle-gecis-kapilarindan-gecen-herkes-kayit-h90738.html (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Kıbrıs Postası. (2021) Ersin Tatar: 5+1 Toplantıda, GYÖ’lerin Görüşülmesini İstemiyoruz, https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n362924-ersin-tatar-51-toplantida-gyolerin-gorusulmesini-istemiyoruz, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• KKTC Cumhurbaşkanlığı Arşivi. (1990) Yılında Sunulan 27 Sayfalık Türk Önerileri.
• Küçükkuray, S. (2019) Doğu Akdeniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı ve Türkiye (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşa.
• Manisalı, E. (2003). Dünden Bugüne Kıbrıs. İstanbul, Gündoğan Yayınları.
• Önbaş, U. 1960-2021 Kıbrıs Sorunu, Çözüm Önerileri ve İki Devletli Model, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Milli Savunma Üniversitesi, İstanbul.
• Örek, O. (1997). Cyprus Problem: Why No Solution (The Obsession That Prevents A Peaceful Settlement İn Cyprus). Lefkoşa: Public Relations Department of the TRNC Ministry of Foreign Affairs and Defence.
• Özersay, K. (2017). Kıbrıs Konusu. B. Oran (Ed) Türk Dış Politikası içinde (ss. 632-689). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Özmen, S. (2005). Avrasya’nın Kırılma Noktası Kıbrıs, İstanbul, IQ.
• Reddaway J. (1986). Burdened with Cyprus: The British Connection. Londra, Weidenfeld & Nicholson. Serter, V. Z. ve Fikretoğlu, O. Z. (1988). Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi (1878-1988), Lefkoşa.
• Sezer S. ve Terzioglu B. (2004) “Tarihçe ve Kıbrıs Sorunu Kronolojisi”, Avrasya Dosyası Kıbrıs Özel, 10/3.
• Somuncuoğlu, Sadi. (2002). Avrupa Birliği Bitmek Bilmeyen Yol, İstanbul, Ötüken Yayınları.
• Stavrinides, Z. (1976). The Cyprus Conflict: National Identity and Statehood. Nicosia: Stavrinides Press.
• Şahoğlu, H. (2023) Başarısız Bir Birleşmiş Milletler Misyonu: Kıbrıs, Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6/11, 1-12.
• Sözen, A. ve Özersay, K. (2007). The Annan Plan: State Succession or Continuty. Middle Eastern Studies, 43/1, 125-141.
• Tamçelik, S. (2013). Kıbrıs’ta BM Tarafından Gerçekleştirilen Toplumlararası Görüşmelerin Safhaları Ve Analitik Özellikleri, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/5, 733-778.
• Tamçelik, S. (2015). Kıbrıs’ta Gali Fikirler Dizisi’nde Müzakere Süreci ve Temel Özellikleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/36, 391-440.
• Tan, Ö. (2016). Türkiye’nin Avrupa Birliği Sürecinde Kıbrıs Sorunu, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 5/10, 40-47.
• TBMM. (a). Tutanak, https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?BaslangicSayfa=1&BitisSayfa=28&BirlesimSiraNo=1138&Tur=B, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• TBMM. (b). Türkiye Cumhuriyeti İle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Arasında Yatırımlarda Devlet Yardımları Anlaşması, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc081/kanuntbmmc081/kanuntbmmc08104370.pdf, (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• TBMM. (c). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ticaret Ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d20/c060/tbmm20060129ss0713.pdf, (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, (2014). Türkiye, Garantör Ülke Sıfatıyla Kıbrıs Konusundaki Kararlılığını Sürdürecektir, https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/1327/turkiye-garantor-ulke-sifatiyla-kibris-konusundaki-kararliligini-surdurecektir, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (a). Kıbrıs Meselesinin Tarihçesi, BM Müzakerelerinin Başlangıcı, http://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (b). T.C. Dışişleri Bakanlığı, Set of Ideas, http://www.mfa.gov.tr/set-of-ideas-_1992_.en.mfa (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (c). Kıbrıs, https://www.mfa.gov.tr/kibris.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 29.01.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (d). Ortak Açıklaması, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-cumhuriyeti---kuzey-kibris-turk-cumhuriyeti_ortak-aciklamasi_-20-temmuz-1997.tr.mfa. (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (e). Ortaklık Konseyi Antlaşması, https://ua.mfa.gov.tr/detay.aspx?5779. (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (f). Ankara Antlaşması, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-ile-avrupa-ekonomik-toplulugu-arasinda-bir-ortaklik-yaratan-anlasma-_ankara-anlasmasi_-12-eylul-1963-.tr.mfa. (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (g). 1963 Ankara Anlaşması´nı Tüm AB Üyelerine Genişleten Uyum Protokolü hk. https://www.mfa.gov.tr/no_123---29-temmuz-2005_-1963-ankara-anlasmasi_ni-tum-ab-uyelerine-genisleten-uyum-protokolu-hk_.tr.mfa. (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (h). Kıbrıs Meselesinin Tarihçesi, Bm Müzakerelerinin Başlangıcı, https://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa#:~:text=M%C3%BCzakereler%20neticesinde%20nihai%20hale%20getirilen,'a%20%E2%80%9Cevet%E2%80%9D%20demi%C5%9Ftir. (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı AB Başkanlığı. (a). Ek Protokol, https://www.ab.gov.tr/files/ardb/ek_protokol.pdf. (Erişim Tarihi: 20.06.2024).
• Vatansever, M. (2010). Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12/Özel Sayı, 1487-1530.