SOCIAL LIFE DURING THE MULŪQ AL-TAWĀİF PERIOD

Yıl 2024, Sayı: 47, 377 - 411, 28.08.2024

Kadir Erbil

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1482141

Öz

The Mulūq al-tawāif period, spanning from (1031- 1090), represents a pivotal and complex era in the history of Al-Andalus. This period was marked by significant political fragmentation, leading to the rise of numerous small, independent kingdoms. It was also a time of profound cultural interaction and social change, with different ethnic and religious communities Muslims, Jews, and Christians coexisting and engaging in continuous exchanges. Within the Muslim population, a rich diversity existed, encompassing Arabs, Berbers, Los Muladies (indigenous converts to Islam), and Saqaliba (Slavic slaves). Arabs, who had established their dominance during the Umayyad period, continued to maintain their influence by preserving Arabic as the official language and upholding traditional social structures. The Berbers, who had arrived in several waves, added further complexity to the social fabric of the region. By the 11th century, Los Muladies became the most populous group among the Muslims. However, despite their numerical superiority, they were largely excluded from political power, with no Los Muladies rulers emerging during this time. The Mulūq al-tawāif period, thus, reflects the dynamic interplay of cultural diversity, social stratification, and political fragmentation in Al-Andalus.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Al-Andalus, Mulūq al-tawāif, Arabs, Berbers, Los Muladies

MÜLÛKÜ'T-TAVÂİF DÖNEMİNDE SOSYAL YAŞAM

Öz

Mülûkü't-tavâif dönemi, tarihsel açıdan zengin ve karmaşık bir dönemdir. Bu dönem, farklı etnik grupların ve kültürlerin bir araya geldiği, siyasî ve sosyal değişimlerin hüküm sürdüğü bir evreyi temsil eder. Bu araştırmada, Mülûkü't-tavâif dönemindeki sosyal yaşamın derinlemesine analizi amaçlanmaktadır. Mülûkü't-tavâif dönemi, 1031-1090 yılları arasını kapsamaktadır. Endülüs’te yaşanan siyasî parçalanma dönemini ifade eder. Bu dönemde, çeşitli bölgesel liderliklerin ortaya çıkmasıyla birlikte farklı etnik gruplar arasında etkileşim artmıştır. Endülüs’te uzun süre, Müslümanlar, Yahudiler ve Hristiyanlar gibi farklı topluluklar bir arada yaşamış ve kültürel alışverişte bulunmuştur. Aynı zamanda, toplumsal sınıflar arasındaki ayrım da belirginleşmiş ve yeni liderlik yapıları ortaya çıkmıştır. Müslümanlar, genel nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturmakta ve bu grup Araplar, Berberîler, Müvelledler, Sakâlibe gibi çeşitli unsurlardan oluşmaktadır. Emevîler devrinde, Araplar, devletin Arap geleneklerine dayanması, Arapçanın resmî dil ve kültür dili olması, ayrıca kabile yapılarının korunması sayesinde Endülüs toplumunun geleneksel yapısını koruyabilen tek unsurunu oluşturmakta ve bu durum XII. yüzyılda da devam etmektedir. Berberîler iki farklı gruba ayrılmaktadır. Fetih sırasında ve hemen sonrasında bölgeye yerleşen Berberîler, kendi dillerini unutarak kısmen Arapların içinde eriyerek asimile olmuşlardır. X. yüzyılın sonlarına doğru, orduyu yenilemek amacıyla getirilen Zîrîler, Birzâlîler, Hazrûnîler gibi yeni Berberîler ise bu süreci Mülûkü’t-tavâif döneminin ortalarından itibaren yaşamaya başladılar. Yerli halk arasında X. yüzyılda başlayan ihtidâlar, XI. yüzyılda devam etmiş ve bu süreçte Müvelledler, Müslüman nüfusun en kalabalık kesimi haline gelmiştir. Ancak, çoğunluk olmalarına rağmen, siyasî hayatın ve gelişmelerin tamamen dışında kaldılar; Mülûkü’t-tavâif döneminde, bir tek müvelled melik dahi bulunmaması bunu açıkça göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi,, Endülüs,, Mülûkü’t-tavâif,, Araplar,, Berberîler,, Müvelledler.

Kaynakça

• Abbâdî, A. M. (tsz). Fî Târîhi’l-Arab ve’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-Arabiyye.
• Abbâdî, A. M. (1979).“el-İslâm fî arzı’l-Endelüs”, 10/2, Özel Sayı, Mecelletü ‘âlemi’l-fikr. (248-249) Abbâs, İ. (1997). Târîhu’l-edebi’l-Endelüsî asrı’t-tavâif ve’l-Murâbitûn. Ammân: Matbaatu Dâru’ş-Şurûk.
• Abbâs, İ. (1987). Târîhu’l-edebi’l-Endelüsî asrı’t-tavâif ve’l-Murâbitûn. Beyrut: Dâru’s-sakâfe.
• Abdülhalim, R. M. (tsz). el-Alâkâtü beyne’l-Endelüsi’l-İslâmiyye ve İsbânya en-nasrâniyye fî ahdi Benî Ümeyye ve Mülûkü’t-Tavâif, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî.
• Belâzürî, (1978). Fütûḥu’l-büldân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Benmelîh, A. (tsz). Zâhiratü’r-rikk fi’l-Mağribi’l-İslâmî, Dârulbeydâ: Menşûratü’z-zamanz.
• Bostânî, B. (1887). Dâʾiretü’l-maʿârif. 9/743. Beyrut: Matbaatü Edebiyye.
• Bûbâye, A. (2002). el-Berber fi’l-Endelüs ve mevkı‘ihim min fitneti’l-karni’l-hâmis’l-hicrî, 300-422/912-1031, Cezayir Vehran Üniversitesi, İslam Tarihi Bölümü, Doktora Tezi.
• Bûdeşîşî, İ. (1998). Bâhis fi’târîhi’l-ictimâî li’l-Arab ve’l-Endelüs hilâle asrı’l-Murabıtîn. Beyrut: Dâru’t-talîa‘.
• Bulukkîn, A. (2006). Kitâbu’t-Tıbyân ani’l-hâdiseti’l-kâineti bi-devleti Zîrî fî Gırnata. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d diniyye.
• Delgado, Jorge Lırola. (2006). “Müsta‘rib”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/123-124. İstanbul: TDV Yayınları.
• Ebû Mustafa, K. (tsz). Târîhu medineti Belensiye Endelüsiye fî ‘asrı’l-İslâmî 107-495/714-1102, dirâse fi’t-târîhi’s-siyâsî ve’l-hadârî. İskenderiye: Merkezi’l-İskenderiye li’l-kitâb.
• Emin, A. (1946). Zuhru’l-İslâm. Kahire: Matbaatü’te’lif ve’t-tercüme.
• Erbil, K. (2022). “Emir, Komutan ve Şair Mu‘taṣım b. Ṣumâdıh”. Tokat İlmiyat Dergisi 10/2 (Aralık 2022), (703-720).
• Hâlis, S. (1965). İşbîliye fi’l-karni’l-hâmisi’l-Hicrî. Beyrut: Dâru’s-sakâfe.
• Hasenî, M. (1989). Nüzhetü’l-müştâk fî ihtirâkı’l-afâk. Beyrut: Dâru ‘âlem’l-kütüb.
• Himyerî, M. (1984). er-Ravdu’l-Mi‘târ fî haberi’l-aktâr. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Mektebetü Lübnân.
• İbn Abbûd, M. (1983). et-Târîhu’s-siyâsî ve’l-ictimâî‘ li-İşbîliyefî ahdi düveli’t-tavâif. Tatuân: Matabiu’ş şuyûh, 1983.
• İbn Abdilhakem. (1964). Fütûḥu İfrîḳıyye (İfrîḳıyâ) ve Endelüs, thk. Abdullah Enîs. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî.
• İbn Bessâm. (1997). eẕ-Ẕaḫîre fî meḥâsini ehli’l-Cezîre, thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’s-sekâfe.
• İbn Beşkuvâl, (1980). Kitâbü’ṣ-Ṣıla fî târîḫi eʾimmeti’l-Endelüs, thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî.
• İbn Ebbâr, (1985). Kitâbü’l-Ḥulleti’s-siyerâʾ, thk. Hüseyin Munîs, Beyrut: Dâru’l-ma‘ârif.
• İbn Esîr, (1980) . el-Lübâb fî tehẕîbi’l-Ensâb. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Haldûn, A. (2001). Kitâbü’l-ʿİber (Kitâbü Tercemâni’l-ʿİber) ve dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-ḫaber fî eyyâmi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem ve’l-Berber ve men-âs̱arahüm min-ẕevi’s-sulṭâni’l-ekber. Beyrut: Dâru’l-fikr. İbn Hayyan, (1994). el-Muḳtebes min enbâʾi ehli’l-Endelüs (el-Muḳtebes fî aḫbâri beledi’l-Endelüs. thk. Mahmud Ali Mekkî. Kahire: Vizareti Evkâf.
• İbn Hazm, (tsz). Cemheretü ensâbi’l-ʿArab, thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn, 5. Basım. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif.
• İbn Hazm, (2017). Tavku’l-Hamâme, Kahire: Müessesetü Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’s-sakafe.
• İbn Hazm, (1987). Resâili İbn Hazm, thk. İhsân Abbâs. Cezayir: Müessesetü’l-Arabiyye li’d-dirâseti ve’n-neşr.
• İbn İzârî. (2013). Beyânü’l-muğrib fî ahbâri mülûki’l-Endelüs ve’l-Mağrib. Tunus: Dâru’l-garbi’l-İslâmî.
• İbn Kûtiyye, (1989). Târîḫu iftitâḥi’l-Endelüs, thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Lübnâniye.
• İbn Rüşd, (1987). Fetevâi İbn Rüşd, thk. El-Muhtâr b. el-Muhtâr el-Telîlî, Beyrut: Dâru’l-Mağribi’l-İslâmî.
• İnân, M. A. (1970).Terâcimü’l-İslâmiyye Şarkıyye ve Endelüsiyye. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
• İsmail, M. (2004). el-Mühemmişûn fi’t-târîhi’l-İslâmî. yy. Dâru Ru’yet.
• İzzeddin, A. (1983) .en-Neşâtü’l-İktisâdî fi’l-Mağribi’l-İslâmî. Beyrut: Mektebtü’l-mühtedîni’l-İslâmî.
• Le Bon, Gustave. (2012) .Hadâratü’l-‘Arab, çev. Adil Zuayter. Kahire: Müessesetü Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’s-sakafe.
• Lisânüddîn İbn Hatîb. (2002). Aʿmâlü’l-aʿlâm fî men bûyiʿa ḳable’l-iḥtilâm min mülûki’l-İslâm, thk. Seyyid Kesrevî Hasan. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye. Lisânüddîn İbn Hatîb. (1983). Müşehedâtü Lisanüddin İbni’l-Hatîb fi’l-bilâdi’l-Mağrib ve’l-Endelüs, thk. Ahmed Muhtâr Abbâdî. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmia’.
• Makkarî. (1968). Nefḥu’ṭ-ṭîb min ġuṣni’l-Endelüsi’r-raṭîb ve ẕikru vezîrihâ Lisâni’d-dîn İbni’l-Ḫaṭîb, thk, İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’s-sâdır.
• Menûnî, M. (2007) “Sakâfetü’s-Sakâlibe fi’l-Endelüs”, Mecelletü’l-evrâk, 5/6 (Cezayir:), 21. (149-166).
• Merrâküşî. (tsz). eẕ-Ẕeyl ve’t-tekmile li-kitâbeyi’l-Mevṣûl ve’ṣ-Ṣıla, thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’s-sakâfe.
• Metz. A. (1957). el-Hadâratü’l-İslâmiyye fi’l-karni’r-râbi‘ el-Hicrî, trc. Abdullah Hâdî Ebu Rîde. Kahire: Matbaatü lecneti’t-te’lîf ve’t-tercüme ve’n-neşr.
• Musa. İ. A. (1986). en-Neşâtı’l-iktisâdî fi’l-Mağrib. Beyrut: Dâru’ş-şurûk.
• Mûnis. H. (2002). Fecru’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-menâhil.
• Müdlic, Cevdet. el-Hub fi’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-lisâni’l-Arabî, 1985.
• Meçhûl. M. (1989). Ahbâru Mecmûa‘. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l- Lübnânî.
• Meçhûl. M. (1985). Resâil ve Makâmât Endelüsiye, thk. Fevzî Sa‘d İsa. İskenderiye: Münşâti’l-ma‘ârif.
• Özdemir, M. (2003).“Mansûr, İbn Ebû Âmir”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 28/6-8. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özdemir, M. (2006). “Müvelledûn” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/228-229. İstanbul: TDV Yayınları.
• Sâlim, S. A. (1969). Târîhu’l-Müslimûn ve Âsâruhum fi’l-Endelüs mine’l-fethi’l ‘Arabî hatta sukûtu’l-Hilâfeti biKurtuba. Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-‘Arabiyye.
• Sâlim, S. A. (1985). Fi târîhi hadârati’l-İslâm fi’l-Endelüs. İskenderiye: Müessesetü şebâbi’l-câmia. Sâlim, S. A. (1995). el-Cevâbü’l-icâbiye ve’s-selbiye li’z-zevâci’l-muhtelit fi’l-Endelüs. yy, yy.
• Süyûtî, C. (tsz). Nüzhetü’l-cülesâ fî eşâ‘ri’n-nisâ. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân.
• Taşağıl, A. (2009). “Sakâlibe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36/3-4. İstanbul: TDV Yayınları. Tavîl, M. K. (1994). Memleketü’l-Meriye fî ahdi Mu‘taṣım b. Ṣumâdıh. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye. Tavîl, M. K. (1994). Memleketü Gırnata fî ahdi Zîrî’l-Berberî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.