KARGIŞ/CURSE IN ALKIŞ/PRAYER: CURSING IN ALEVI-BEKTASHI GULBANKS

Yıl 2024, Sayı: 48, 134 - 157, 31.12.2024

Hasan Kızıldağ

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1541787

Öz

Gulbanks are prayers recited by dede/pir in the rituals and ceremonies of orders in Turkish Sufism. In terms of their stereotypes and structure, they are similar to the magical and religious prayers called alkış by the ancient Turks. Also sung in Mevlevi, Kalenderi, and Halveti orders, gulbanks are adopted especially by Alevi-Bektashi communities and are frequently sung in cem ceremonies. Alevi and Bektashis have recorded gülbanks on different subjects that concern every moment of life and the cem ritual. Since they form a cultural bridge between the past and the present, they are elements that should be analyzed from different perspectives. In this study, Alevi-Bektashi gulbanks were analyzed, and examples of curses in these gulbanks were identified. It tried to reveal the reasons for including “cursing/beddua” elements in gulbanks, which are “alkış/prayer” texts. The analysis shows that the “curses/kargış” examples in the gulbanks are structurally compatible with the general structure and that these curses have started to take place naturally in gulbanks over time. In addition, it has been seen that the identified examples of curses serve as historical reminders to the community and place a common narrative in the collective memory.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektashi Gulbanks, prayer, curse

ALKIŞ İÇİNDE KARGIŞ: ALEVİ-BEKTAŞİ GÜLBANKLARINDA BEDDUA

Öz

Gülbanklar, Türk tasavvufunda tarikatların ayin ve törenlerinde dede/pir tarafından okunan dualardır. Kalıplaşmış halleri ve yapısı itibariyle eski Türklerin alkış adını verdiği büyüsel ve dini dualara benzemektedir. Mevlevi, Kalenderi ve Halveti tarikatlarında da söylenen gülbanklar, özellikle Alevi-Bektaşi topluluklar tarafından benimsenmekte ve cem törenlerinde sıklıkla söylenmektedir. Alevi ve Bektaşilerde hayatın ve cem ayininin her anını ilgilendiren farklı konularda gülbanklar kayda alınmıştır. Gülbanklar, geçmiş ile bugün arasında kültürel bir köprü oluşturduğu için farklı bakış açılarıyla incelenmesi gereken unsurlardır. Yapılan bu çalışmada Alevi-Bektaşi gülbankları incelenerek bu gülbanklar içerisinde yer alan kargış/beddua örnekleri tespit edilmiştir. Alkış/dua metinleri olan gülbankların içerisinde hangi sebeplerle kargış/beddua unsurlarının yer aldığı ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Yapılan incelemede, gülbanklarda yer alan kargış/beddua örneklerinin yapısal olarak genel yapıya uyduğu, bu bedduaların zaman içerisinde doğal bir şekilde gülbankların içinde yer almaya başladığı görülmüştür. Bunu yanı sıra tespit edilen beddua örneklerinin topluluğa tarihi hatırlatmalarda bulunduğu ve kolektif bellekte ortak anlatıyı yerleştirme işlevinde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Gülbank, alkış/dua, kargış/beddua

Kaynakça

• Arslan, M. ve Erdem Kük, D. G. (2021). “Alkıştan Gülbanga Türk Kültüründe Dua Verme Geleneği.” Journal of Alevism-Bektashism Studies, (24): 114-140.
• Çobanoğlu, Ö., & Çobanoğlu, S. (2015). “Türk Halk Kültüründe Konuşmalık Türler Bağlamında Sözel Nasihatler, Dua ve Beddualar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3(7): 1-32.
• Duymaz, A. (2000). “Sihir Şiirlerinin Bir Türü Olarak Alkışlar.” Millî Folklor, 6(45): 15-21.
• Duymaz, A. (2018). “Alevi-Bektaşi Belleğine Cönklerden Katkılar: Terceman ve Gülbanklar”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu, (Ed. Orhan Kurtoğlu, Ayşe Çamkara Erginer), 1/437-448. Ankara: Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Erdem Kük, D. G. (2021). Alevi-Bektaşi Gülbankları –Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım-. Yayımlanmamış doktora tezi, Denizli Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Ersal, M., & Ersöz, S. (2013). “Alevi Gülbenglerinin Temel Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (65): 53-80.
• Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi ve Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Kaya, D. (1997). “Folklorumuzda Dua ve Beddualar.” Türklük Bilimi Araştırmaları, (4): 99-121.
• Keskin, A. (2019). Alkışlar ve Kargışlar Örnekleminde Folklor ve Disiplinlerarasılık. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Küçükyalçın, E. (2013). Turna'nın Kalbi Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşilik. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Uzun, M. İ. (1996). “Gülbank”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (14): 232. İstanbul: TDV Yayınları.
• Öz, S. (2011). Alevi İnancında Dualar-Gülbanklar Deyişler. Ankara: Yol Yayınları.
• Özmen, İ. (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C. III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uluçay, Ö. (1996). Alevilikte Dua “Gülbang”. Adana: Gözde Yayınevi.
• Uzun, M. (1996). “Türk Tasavvuf Edebiyatında Bir Dua ve Niyaz Tarzı Gülbank.” İLAM Araştırma Dergisi, (1): 81-82.
• Üçer, C., & Sarı, R. (2020). “Dua, Gülbank ve tercümanlar üzerinden alevî nitelemeli gelenek hakkında bazı değerlendirmeler.” e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(2): 357-398.
• Yaman, M. (2009). Alevîlik ve Bektaşîlikte Temel Âyin ve Erkânlar. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, (Ed. Ahmet Yaşar Ocak), 328-329. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.