KORUYUCU AİLE HİZMET MODELİNDE KLİNİK SOSYAL HİZMET UYGULAMALARININ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2025, Sayı: AİLE YILI ÖZEL SAYISI, 755 - 787, 30.10.2025

Yavuz Selim Kaymakcı

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1752785

Öz

Koruyucu aile hizmet modeli, korunma ihtiyacı olan çocukların güvenli ve destekleyici bir aile ortamında yetiştirilmelerini amaçlayan aile odaklı çocuk koruma hizmetidir. Koruyucu ailede bulunan çocuklar, genellikle biyolojik, psikolojik ve sosyal açıdan çok yönlü risk faktörlerine maruz kalmaktadır. Bu yüzden müdahale süreçlerinde ailelerin sunduğu bakım hizmetleri bütüncül bir yaklaşım değerlendirilmelidir. Bu derleme çalışmada, koruyucu aile hizmet modeli klinik sosyal hizmet bakış açısıyla ele alınmakta; modelin tarihsel gelişimi, teorik temelleri ve klinik uygulamalar biyopsikososyal perspektifle incelenmektedir. Literatüre bakıldığında koruyucu ailelere yönelik geliştirilen/uyarlanan ulusal ve uluslararası klinik sosyal hizmet uygulamaları bulunmaktadır. Bunlar; Koruyucu ailelere yönelik geliştirilen psikoeğitim programı, Kalpten bir ev: Koruyucu ailelere yönelik müdahale programı, Koruyucu aile-koruyucu çocuk müdahalesi, ABC müdahale programı, Koruyucu aileleri eğitme ve destekleme programı (KEEP), Erken müdahale koruyucu aile programı, Ebeveyn-çocuk etkileşim terapisi (PCIT) ve İnanılmaz yıllar müdahale programıdır. Derlemede, bu uygulamalara ilişkin genel bilgiler verilerek yapılan araştırmalara değinilmektedir. Bu bağlamda ruh sağlığı çalışanları olarak klinik sosyal hizmet uzmanlarının koruyucu aile hizmetinin güçlendirilmesi ve geliştirilmesi için klinik sosyal hizmet uygulamalarının etkililiğine ilişkin daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışma, koruyucu aile hizmetlerinin niteliğini artırmaya yönelik bütüncül ve çok düzeyli uygulama çerçevelerine katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Koruyucu aile hizmet modeli , klinik sosyal hizmet , biyopsikosyal değerlendirme , klinik sosyal hizmet uygulamaları

THE ROLE AND IMPORTANCE OF CLINICAL SOCIAL WORK INTERVENTIONS IN THE FOSTER CARE

Öz

The foster family service model is a family-centered child protection service that aims to raise children in need of protection within a safe and supportive family environment. Children placed in foster care are often exposed to multiple risk factors in biological, psychological, and social domains. Therefore, the caregiving services provided by foster families should be evaluated through a holistic approach in intervention processes.This review study examines the foster family service model from a clinical social work perspective, exploring its historical development, theoretical foundations, and clinical practices through a biopsychosocial lens. A review of the literature reveals the existence of both national and international clinical social work interventions developed or adapted for foster families. These include: psychoeducation programs for foster families, the "Home from the Heart" intervention program, Foster Parent-Foster Child Intervention, the Attachment and Biobehavioral Catch-up (ABC) intervention, the KEEP (Keeping Foster and Kin Parents Supported and Trained) program, Early Intervention Foster Care Program, Parent-Child Interaction Therapy (PCIT), and the Incredible Years intervention program.The review provides general information about these interventions and references relevant research studies. In this context, there is a growing need for further research on the effectiveness of clinical social work interventions in order to strengthen and develop foster family services. The study aims to contribute to comprehensive and multi-level practice frameworks to enhance the quality of foster family services.

Anahtar Kelimeler

Foster care , clinical social work , biopsychosocial assessment , clinical social work practices

Kaynakça

• Abukan, B. (2020). Çocukluk Çağı Travmalarının Koruyucu Aile İçinde Sağaltımı Üzerine Bir Değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(1), 241-260. https://doi.org/10.33417/tsh.681890
• ASHB. (2023). 2023-2028 Türkiye Çocuk Hakları Strateji Belgesi ve Eylem Planı .
• Austin, M. J., Coombs, M., & Barr, B. (2005). Community-Centered Clinical Practice. Journal of Community Practice, 13(4), 9-30. https://doi.org/10.1300/J125v13n04_02
• Austin, M. J., Coombs, M., & Barr, B. (2006). Community-centered clinical practice: Is the integration of micro and macro social work practice possible. Journal of Community Practice, 13(4), 9-30. https://doi.org/10.1300/J125v13n04_02
• Berzoff, J., & Drisko, J. (2015). What Clinical Social Workers Need to Know: Bio-psycho-social Knowledge and Skills for the Twenty First Century. Clinical Social Work Journal, 43(3), 263-273. https://doi.org/10.1007/s10615-015-0544-3
• Bick, J., & Dozier, M. (2013). The Effectiveness of an Attachment‐Based Intervention in Promoting Foster Mothers’ Sensitivity toward Foster Infants. Infant Mental Health Journal, 34(2), 95-103. https://doi.org/10.1002/imhj.21373
• Black, J. M., & Hoeft, F. (2015). Utilizing Biopsychosocial and Strengths-Based Approaches Within the Field of Child Health: What We Know and Where We Can Grow. New Directions for Child and Adolescent Development, 2015(147), 13-20. https://doi.org/10.1002/cad.20089
• Bostan, B. C. (2024). Koruyucu Aileleri Güçlendirmeye Yönelik Psikoeğitim Programının Geliştirilmesi ve Etkililiğinin Test Edilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bywater, T., Hutchings, J., Linck, P., Whitaker, C., Daley, D., Yeo, S. T., & Edwards, R. T. (2011). Incredible Years parent training support for foster carers in Wales: a multi-centre feasibility study. Child: Care, Health and Development, 37(2), 233-243. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2010.01155.x
• Certel, N. (2024). Koruyucu Aile Modeli Uygulamalarında Biyolojik Ailelerin Yeri ve Önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 35(2), 349-364. https://doi.org/10.33417/tsh.1355646
• Chamberlain, P., Price, J., Leve, L. D., Laurent, H., Landsverk, J. A., & Reid, J. B. (2008). Prevention of Behavior Problems for Children in Foster Care: Outcomes and Mediation Effects. Prevention Science, 9(1), 17-27. https://doi.org/10.1007/s11121-007-0080-7
• Chartier, S., & Blavier, A. (2023). Are children in foster care in better psychological health than children in institutions? What factors influence the outcome? Child & Family Social Work, 28(1), 25-36. https://doi.org/10.1111/cfs.12938
• Chateauneuf, D., Turcotte, D., & Drapeau, S. (2018). The relationship between foster care families and birth families in a child welfare context: The determining factors. Child & Family Social Work, 23(1), 71-79. https://doi.org/10.1111/cfs.12385
• Chernoff, R., Combs-Orme, T., Risley-Curtiss, C., & Heisler, A. (1994). Assessing the health status of children entering foster care. Pediatrics, 93(4), 594-601.
• Çocuk Koruma Kanunu, Pub. L. No. 25876, Resmi Gazete (2005).
• Çölgeçen, Y., & Abay, A. R. (2018). Psikiyatrik Sosyal Hizmet- Koruyucu, Tedavi Edici ve Rehabilite Edici Ruh Sağlığı Alanında Sosyal Çalışmacıların Rolü. OPUS International Journal of Society Researches, 9(16), 2147-2185. https://doi.org/10.26466/opus.484950
• Demirci, K. (2016). The investigation of relationship between childhood trauma and obsessive-compulsive symptoms. Journal of Mood Disorders, 6(1), 7. https://doi.org/10.5455/jmood.20160303113111
• Doğan, Dr. R. (2013). Bir Koruma Tedbiri Olarak Koruyucu Aile Kurumu ve Koruyucu Aile Yönetmeliği. Ankara Barosu Dergisi, 2.
• Dozier, M., Lindhiem, O., Lewis, E., Bick, J., Bernard, K., & Peloso, E. (2009). Effects of a Foster Parent Training Program on Young Children’s Attachment Behaviors: Preliminary Evidence from a Randomized Clinical Trial. Child and Adolescent Social Work Journal, 26(4), 321-332. https://doi.org/10.1007/s10560-009-0165-1
• Dozier, M., Peloso, E., Lindhiem, O., Gordon, M. K., Manni, M., Sepulveda, S., Ackerman, J., Bernier, A., & Levine, S. (2006). Developing Evidence‐Based Interventions for Foster Children: An Example of a Randomized Clinical Trial with Infants and Toddlers. Journal of Social Issues, 62(4), 767-785. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.2006.00486.x
• Erdal, L. (2014). Türkiye’de Sosyal Politika ve Koruyucu Aile Hizmet Modeli. Sosyoekonomi, 22(22). https://doi.org/10.17233/se.27202
• Ervüz, C. (2024). Koruyucu Annelerin ve Koruyucu Aile Hizmet Modelinden Yararlanan Çocukların Bağlanma Stilleri ve Bağlanma Stillerine İlişkin Deneyimleri. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Fisher, P. A., Burraston, B., & Pears, K. (2005). The Early Intervention Foster Care Program: Permanent Placement Outcomes From a Randomized Trial. Child Maltreatment, 10(1), 61-71. https://doi.org/10.1177/1077559504271561
• Goldstein, E. G. (1996). Cswj Forum What Is Clınıcal Socıal Work? Lookıng Back To Move Ahead. Clinical Social Work Journal (C. 24, Sayı i).
• Halfon, N. (1995). Health Status of Children in Foster Care. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 149(4), 386. https://doi.org/10.1001/archpedi.1995.02170160040006
• Harris, M. S., & Courtney, M. E. (2024). Introduction to Special Section on Child Welfare: Current Realities and Future Possibilities in Clinical Social Work Practice. Clinical Social Work Journal, 52(2), 89-91. https://doi.org/10.1007/s10615-024-00931-4
• Jemal, A. (2024). Critical Clinical Social Work Practice: Pathways to Healing from the Molecular to the Macro. Clinical Social Work Journal, 52(3), 229-244. https://doi.org/10.1007/s10615-022-00843-1
• Jones, L. P. (2014). The Role of Social Support in the Transition From Foster Care to Emerging Adulthood. Journal of Family Social Work, 17(1), 81-96. https://doi.org/10.1080/10522158.2013.865287
• Karataş, K. (2007). Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(2), 7-20.
• Karataş, Z. (2020). Evlat Edinme Sürecinde Biyolojik Annenin Hak Arama Mücadelesi: Vaka Sunumu. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(3), 1394-1414. https://doi.org/10.33417/tsh.673940
• Kaymakcı, Y. S. (2021). Koruyucu Aile Hizmet Modeli ile İlgili Yapılan Çalışmaların Sosyal Sermaye Bağlamında Analizi. Toplumsal Politika Dergisi, 2(2), 122-136.
• Kitiş, S., & Söylemez, Y. (2021). Kalpten Bir Ev: Koruyucu Aile Müdahale Programının Çocuk ve Ebeveynler Üzerindeki Etkisi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 32(3), 729-753. https://doi.org/10.33417/tsh.794922
• Koruyucu Aile Yönetmeliği, Pub. L. No. 28497, Resmi Gazete (2012).
• Linares, L. O., Li, M., & Shrout, P. E. (2012). Child training for physical aggression? Children and Youth Services Review, 34(12), 2416-2422. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2012.08.010
• Linares, L. O., Montalto, D., Li, M., & Oza, V. S. (2006). A promising parenting intervention in foster care. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74(1), 32-41. https://doi.org/10.1037/0022-006X.74.1.32
• Lind, T., Lee Raby, K., Caron, E. B., Roben, C. K. P., & Dozier, M. (2017). Enhancing executive functioning among toddlers in foster care with an attachment-based intervention. Development and Psychopathology, 29(2), 575-586. https://doi.org/10.1017/S0954579417000190
• Oral, M., & Tuncay, T. (2012). Ruh Sağlığı Alanında Sosyal Hizmet Uzmanlarının Rol Ve Sorumlulukları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(2), 93-114.
• Papell, C. P. (2015). More Than 60 Years with Social Group Work: Personal and Professional History. Social Work with Groups, 38(3-4), 201-219. https://doi.org/10.1080/01609513.2014.948593
• Pearce, J. W., & Pezzot‐Pearce, T. D. (2001a). Psychotherapeutic approaches to children in foster care: guidance from attachment theory. Child Psychiatry and Human Development, 32(1), 19-44. https://doi.org/10.1023/A:1017555529166
• Pearce, J. W., & Pezzot‐Pearce, T. D. (2001b). Psychotherapeutic Approaches to Children in Foster Care: Guidance from Attachment Theory. Child Psychiatry and Human Development, 32(1), 19-44. https://doi.org/10.1023/A:1017555529166
• Perry, B. L. (2006). Understanding Social Network Disruption: The Case of Youth in Foster Care. Social Problems, 53(3), 371-391. https://doi.org/10.1525/sp.2006.53.3.371
• Pinto, C. (2019). Looked after and adopted children: applying the latest science to complex biopsychosocial formulations. Adoption & Fostering, 43(3), 294-309. https://doi.org/10.1177/0308575919856173
• Roy, P., Rutter, M., & Pickles, A. (2000). Institutional Care: Risk from Family Background or Pattern of Rearing? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(2), 139-149. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00555 SBB (2024).On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028).
• Scourfield, J., Culpin, I., Gunnell, D., Dale, C., Joinson, C., Heron, J., & Collin, S. M. (2016). The association between characteristics of fathering in infancy and depressive symptoms in adolescence: A UK birth cohort study. Child Abuse & Neglect, 58, 119-128. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2016.06.013
• Shonkoff, J. P., Garner, A. S., Siegel, B. S., Dobbins, M. I., Earls, M. F., Garner, A. S., McGuinn, L., Pascoe, J., & Wood, D. L. (2012). The Lifelong Effects of Early Childhood Adversity and Toxic Stress. Pediatrics, 129(1), e232-e246. https://doi.org/10.1542/peds.2011-2663
• Skowron, E. A., Nekkanti, A. K., Skoranski, A. M., Scholtes, C. M., Lyons, E. R., Mills, K. L., Bard, D., Rock, A., Berkman, E., Bard, E., & Funderburk, B. W. (2024). Randomized trial of parent–child interaction therapy improves child-welfare parents’ behavior, self-regulation, and self-perceptions. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 92(2), 75-92. https://doi.org/10.1037/ccp0000859
• Steele, J. S., & Buchi, K. F. (2008). Medical and mental health of children entering the utah foster care system. Pediatrics, 122(3), e703-9. https://doi.org/10.1542/peds.2008-0360
• Şen, C. B., & Danış, M, Z. (2024). Sosyal Hizmet Mesleğinin Öncülerinden Jane Addams’ ın Mesleğe Katkıları ve Örnek Çalışmaları. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 9 (Dr. Selma Pehlivan’ a Armağan), 2481-2505. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1558739
• Şimşek, Z. (2024). TTravma Bilgili Koruyucu Aile Sistemi. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 5(1), 84-98. https://doi.org/10.61861/spshcd.1379735
• Turney, K., & Wildeman, C. (2016). Mental and Physical Health of Children in Foster Care. Pediatrics, 138(5). https://doi.org/10.1542/peds.2016-1118
• Ulaş, S., Seçer, İ., & Ay, İ. (2023). Parent-Child Interaction Therapy. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 15(4), 644-651. https://doi.org/10.18863/pgy.1226401
• Üstüner, S., N. Erol, Z. Şimşek (2005). Koruyucu Aile Bakımı Altındaki Çocukların Davranış ve Duygusal Sorunları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12 (3), 130 – 140
• Van Andel, H., Post, W., Jansen, L., Van der Gaag, R. J., Knorth, E., & Grietens, H. (2016). Optimizing foster family placement for infants and toddlers: A randomized controlled trial on the effect of the foster family intervention. American Journal of Orthopsychiatry, 86(3), 332-344. https://doi.org/10.1037/ort0000162
• Van Andel, H. W., Grietens, H., & Knorth, E. J. (2012). Foster Carer-Foster Child Intervention (FFI): An Intervention Designed to Reduce Stress in Young Children Placed in a Foster Family. Adoption & Fostering, 36(2), 19-28. https://doi.org/10.1177/030857591203600203
• Varlıklar Demirkazık, Ç. N. (2025). “Mikro” ile “Makro”nun Mutsuz Evliliği: Klinik Sosyal Hizmet ve Toplulukla Çalışmanın Birlikteliği Mümkün mü? Toplum ve Sosyal Hizmet, 36(1), 169-190. https://doi.org/10.33417/tsh.1437763 Vig, S., Chinitz, S., & Shulman, L. (2005). Young Children in Foster Care. Infants & Young Children, 18(2), 147-160. https://doi.org/10.1097/00001163-200504000-00007
• Webster-Stratton, C. (1998). Preventing conduct problems in Head Start children: Strengthening parenting competencies. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66(5), 715-730. https://doi.org/10.1037/0022-006X.66.5.715
• Yarger, H. A., Bernard, K., Caron, E., Wallin, A., & Dozier, M. (2020). Enhancing Parenting Quality for Young Children Adopted Internationally: Results of a Randomized Controlled Trial. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 49(3), 378-390. https://doi.org/10.1080/15374416.2018.1547972
• Yazıcı, E. (2014). Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile Bakım Yönteminde Yeni Yaklaşımlar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 247-270.
• Yıldırımalp, S., & Hız, Ö. (2018). Türkiye’de Çocuk Refahı Bağlamında Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sunulan Bir Hizmet: Koruyucu Aile Hizmeti. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 95-114.
• Yolcuoğlu, Dr. İ. G. (2009). Türkiye’de Çocuk Koruma Sisteminin Genel Olarak Değerlendirilmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(18), 43-58. https://doi.org/10.21560/spcd.15089
• Zajicek-Farber, M. L. (2024). Social Work Licensing: Then and Now. Clinical Social Work Journal, 52(4), 368-381. https://doi.org/10.1007/s10615-024-00953-y