Türkiye Limon Yetiştiriciliğinin Ziraat Coğrafyası Perspektifinde Analizi

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 54 - 78, 31.12.2022

Güven Şahin

Öz

Turunçgiller içerisinde yer alan meyveler gerek doğrudan tüketimleri gerekse işlenerek (Reçel, içecek, sos gibi) veya türlü yollarla diğer gıdalara katılması ya da gıda dışı kullanım alanları (Kozmetik ürünler, temizlik malzemeleri gibi) ile çok yönlü bir ürün grubunu oluşturmaktadır. Dünya genelinde 2020’de 887 milyon ton yaş meyve üretilmiş, bunun 158.490.986 tonunu yani % 17.8’ini turunçgiller oluşturmuştur. Üretilen turunçgiller içerisinde 75.4 milyon tonla portakal ilk sırada yer almakta olup 38.6 milyon tonla mandalina ikinci sırada, 21.3 milyon tonla limonlar ve limeler (Misket limonu) üçüncü sırada, 9.3 milyon tonla greyfurt dördüncü sırada yer almakta ve geri kalan 13.7 milyon tonu da diğer turunçgil çeşitleri oluşturmaktadır. Türkiye’de ise 2020 itibariyle 4.348.742 ton turunçgil üretimi gerçekleşmiş, bunun da % 27’lik kısmı yani 1.188.517 tonu limondur (FAO, 2022). Türkiye özellikle son 20 yılda limon üretiminde kayda değer bir gelişim ivmesi yakalamıştır. Bu sayede limon üretimi ciddi ölçüde arttığı gibi önemli bir limon ihracatçısı ülke konumuna gelinmiştir. Sonuç olarak da gerek üretimde gerekse uluslararası limon ticaretinde dünya genelinde ilk 10 ülke arasındaki yerini korumaktadır. Özellikle üstün vasıflı bir kısım limonlarıyla da yurtiçi ve yurtdışı pazarda Türk limonları aranır hale gelmiştir. Ayrıca coğrafi işaret uygulaması ve bunun etkin kullanımıyla bazı limon çeşitlerinin rekabet gücünün daha da artacağını söylemek mümkündür. Bu çalışmada genel olarak Türkiye’de limon üretiminin Ziraat Coğrafyası perspektifinde analizi yapıldıktan sonra artan üretim, buna bağlı yapılması gerekenler ve coğrafi işaret kapsamındaki limonlar ile Türk limonlarının rekabet gücünün artırılmasına yönelik tedbirler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Limon, Citrus limon L., Turunçgiller, Türkiye, Ziraat Coğrafyası, Coğrafi İşaretler.

Teşekkür

Erdemli’deki çalışmalarımızda bizlerden yardımlarını esirgemeyen Alata Bahçe Kültürü Araştırma Enstitüsü personeline, Ziraat Mühendisi Sayın Kaan Kılıç’a ve Erdemlili değerli dostum ve meslektaşım Sayın Burak Yıldız’a teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Kaynakça

• Albrigo, L.G., Stelinski, L.L., Timmer, L.W. (2019). Citrus, Crop Production Science in Horticulture Series, 2nd Edition, pp. 314, UK.
• Anitei, S. (2007). Where did citrus fruits originate from? Softpedia. Available from: https://news.softpedia.com/news/Where-Did-Citrus-Fruits-Originate-From-67365.shtml (Son erişim: 18.08.2022).
• Anonim, (2008). Limon Yetiştiriciliği, MEGEP Bahçecilik, s. 92, Ankara.
• Arias, B.A., Ramón-Laca, L. (2005). Pharmacological Properties of Citrus and Their Ancient and Medieval Uses in the Mediterranean Region, Journal of Ethnopharmacology, 97, pp. 89 – 95.
• Bahar, A., Şanlıtürk, M. (2011). Silifke Yayla Köyleri ve Ürgüp Yöresindeki Doğal Soğutmalı Limon Depolarının Karşılaştırılması, Türkiye VI. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4 – 8 Ekim 2011, s. 315 – 324, Şanlıurfa.
• Barrett, H.C., Rhodes, A.M. (1976). A Numerical Taxonomic Study of Affinity Relationships in Cultivated Citrus and its Close Relatives, Systematic Botany, 1(2), 105 – 136.
• Canan, İ., Ağar, İ.T., Gündoğdu, M. (2015). Türkiye’de Limon Üretim Bölgesine Yakın Yerlerde Kullanılan Doğal Depoların Mevcut Durumu ile Sıcaklık ve Nem Durumlarının Araştırılması, Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi (UTYHBD), 1(2), 66 – 77.
• Demir, G., Turgutoğlu, E., Kurt, Ş. (2015). Bazı Limon Çeşitlerinde Meyve Tutumu Üzerine Farklı Tozlanma Kombinasyonlarının Etkisi, Derim, 32(2): 129 – 142.
• Demir, G. (2020). Limon Yetiştiriciliği, Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayını, Antalya.
• Demirtaş, B. (2005). Türkiye’de Limon Üretim Ekonomisi ve Pazar Yapısı, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enst., Basılmamış Doktora Tezi, s. 210, Adana.
• Dhanavade, M.J., Jalkute, C.B., Ghosh, J.S., Sonawane, K.D. (2011). Study Antimicrobial Activity of Lemon (Citrus lemon L.) Peel Extract, British Journal of Pharmacology and Toxicology 2(3): 119 – 122.
• FAO, (2021). Citrus Fruit Statistical Compendium 2020, pp. 39, Rome – Italy.
• FAO, (2022). FAOStat – Statistics, https://www.fao.org/faostat/en/#data (Son erişim: 18.08.2022).
• Glidden, H. W. (1937). The Lemon in Asia and Europe, Journal of the American Oriental Society, 57(4), 381 – 396.
• Gülşen, O. (2000). Turunçgiller ve Taksonomik Problemleri, Derim, 17(2), 98 – 104.
• Inglese, P., Sortino, G. (2019). Citrus History, Taxonomy, Breeding, and Fruit Quality, Oxford Research Encyclopedia of Environmental Science, USA.
• ITC, (2022). Trade Map – Trade Competitiveness Map, http://www.intracen.org/ (Son erişim: 19.10.2022).
• Kadanalı, E., Kızıloğlu, R., Dağdemir, V. (2010). Türkiye’de Limon Fiyatlarının Analizi ve Pazarlama Marjları, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, s. 326 – 332, Şanlıurfa.
• Kafa, G., Canıhoş, E. (2010). Turunçgil Yetiştiriciliği, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yaygın Çiftçi Eğitimi Projesi (YAYÇEP), Yayın No: 54, s. 208.
• Kafa, G. (2015). Türkiye’de Yetiştirilen Başlıca Limon Çeşitleri, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Mersin.
• Kara, H. (1994). Mersin – Erdemli Arasında Gelişen Deniz Turizmi, Tarım Alanları İlişkisi ve Sorunları, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, 141 – 160.
• Karaçalı, İ. (2007). Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazara Hazırlanması, Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 494, s. 360, İzmir.
• Kiple, K.F., Ornelas, K.C. (2000). The Cambridge World History of Food, Cambridge Univ. Press, 1st Edition, pp. 2153, UK.
• Liu, Y., Heying, E., Tanumihardjo, S.A. (2012). History, Global Distribution, and Nutritional Importance of Citrus Fruits, Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, Vol. 11, 530 – 545.
• Örüng., İ., Karaman, S., Şirin, Ü. (2016). Nevşehir Yöresindeki Doğal Depoların Modern Depolarla Karşılaştırılması, Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi TARGİD Özel Sayı, Cilt: 5, 9 – 18.
• Potvin, C., Bergeron, Y., & Simon, J.P. (1983). A Numerical Taxonomic Study of Selected Citrus Species (Rutaceae) Based on Biochemical Characters, Systematic Botany, 8(2), 127 – 133.
• Rafique, S., Hassan, S.M., Mughal, S.S., Hassan, S.K., Shabbir, N., Perveiz, S., Mushtaq, M., Farman, M. (2020). Biological Attributes of Lemon: A Review, Journal of Addiction Medicine and Therapeutic Science, 6(1): 030-034. https://doi.org/10.17352/2455-3484.000034
• Rogers, K. (2017). Scurvy, Encyclopedia Britannica, 5 Apr. 2017, https://www.britannica.com/science/scurvy, (Son erişim: 19.10.2022).
• Scora, R.W. (1988). Biochemistry, Taxonomy and Evolution of Modern Cultivated Citrus, Proc. Int. Soc. Citricult. VI. Congr. Vol. 1, Margraf Publishers, Weikersheim, Germany, pp. 277 – 289.
• Sonneman, T. (2012). Lemon: A Global History, The Edible Series, Reaktion Books, pp. 141, UK.
• Şahin, G. (2011). Türkiye’de Örtüaltı Yetiştiriciliği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 328, İstanbul.
• Tuzcu, Ö. (1990). Türkiye’de Yetiştirilen Başlıca Turunçgil Çeşitleri, Akdeniz İhracatçı Birlikleri Yayınları, Nurol Matbaası, s. 71, Ankara.
• TÜİK, (2022). Türkiye Tarım İstatistikleri, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr (Son erişim: 19.10.2022).
• Uhri, A. (2011). Boğaz Derdi / Tarım ve Beslenmenin Kültür Tarihi, Ege Yayınları, s. 446, İstanbul.
• USDA, (2019). Lemon, Raw, https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/1102594/nutrients (Son erişim: 19.10.2022).
• Uzun, A., Yesiloglu, T. (2012). Genetic Diversity in Citrus, Genetic Diversity in Plants, (Ed. Mahmut Çalışkan), Chapter 11, pp. 213 – 230.
• Vanitheeswari, K. (2013). A Study of Production and Marketing of Lemon in Dindigul District, Madurai Kamraj University, Department of Commerce, India.
• Wu, G. A., Terol, J., Ibanez, V., López-García, A., Pérez-Román, E., Borredá, C., Domingo, C., Tadeo, F.R., Carbonell-Caballero, J., Alonso, R., Curk, F., Du, D., Ollitrault, P., Roose, M.L., Dopazo, J., Gmitter Jr, F.G., Rokhsar, D.S., Talon, M. (2018). Genomics of the origin and evolution of Citrus, Nature 554, 311 – 316.
• Yüncü, H.R. (2020). Limonata: Bir İçecekten Fazlası, GSI Journals Serie B: Advancements in Business and Economics, (ABE), 2 (2): 20 – 32. https://doi.org/10.5281/zenodo.3816675