Ehâbiş Kabilelerinin Köken Sorunu: Ensâb Literatürü Üzerinden Bir Tartışma

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 3, 771 - 786, 30.11.2023

Muhammet Duman

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1311824

Öz

Ehâbiş kabileleri Mekke ve çevresinde meskun, bedevi bir yaşam biçimi benimsemiş kabileler topluluğudur. İslam öncesinden beri Kureyş’in geleneksel müttefikleri olarak tanınan bu kabileler risâlet döneminde de bağlılıklarını sürdürmüşlerdir. Çağdaş araştırmacılar Ehâbiş kabilelerinin kökeni konusunda ihtilafa düşmüşlerdir. Bu ihtilafın sebebi Ehâbiş kelimesinin Habeşistanla ilgili olup olmadığıyla ilgilidir. Ancak bu tartışmalarda ensâb literatürü dikkate alınmamıştır. Bu araştırma Ehâbiş kabilelerinin kökenini, İslam öncesi rivayetler çerçevesinde ensâb ve tabakat literatüründeki soy cetvelleri üzerinden incelemeye çalışacaktır. Bunun için öncelikle ehâbiş kelimesinin çağdaş araştırmacılar arasında ilgi gören etimolojik kökeni hakkındaki tartışmalar ele alınacaktır. Daha sonra ilk dönem İslam Tarihi kaynaklarında dağınık ve eksik bir şekilde bulunan bilgiler karşılaştırmalı bir şekilde ele alınarak bu kabilelerin şeceresini çıkarmaya çalışacağız. Böylece, Ehâbiş kabileler arasında zikredilen Hâris b. Abdümenât b. Kinâne’nin aslında Hâris b. Bekr b. Abdümenât b. Kinâne olduğu, bu kabilelerin Ümmü Hârice kanalıyla akrabalık ilişkilerinin bulunduğu, Mekke’ye Güney Arabistan’dan miladi IV. asrın ortasında gelmiş olabilecekleri, kökenlerinin Habeşliler’in Güney Arabistan’ı ele geçirdikten sonra yerel halkla kurdukları sıhri yakınlıkla ortaya çıkan sosyal sınıf Ebnâ (oğullar) gibi değerlendirilmesi gerektiği araştırmada ulaşılan veriler arasındadır. Bu kabilelerin Kureyş ile gerçekleştirdikleri ittifak (hilf) Arap kabile geleneğindeki himaye kültürünün anlaşılmasına ve modern dönemde yapılan tartışmalara önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ensab, kabile, Ehabiş Kabileler, Hilf, Kureyş

Destekleyen Kurum

Akdeniz Üniversitesi Bap Birimi

Proje Numarası

SBA-2018-3951

The Problem of the Origin of the Ahâbish Tribes: A Discussion on Ansab Literature

Öz

The Ahabish tribes were a group of tribes who lived in and around Mecca and adopted a Bedouin lifestyle. These tribes had been recognised as the traditional allies of the Quraysh since pre-Islamic times, and they maintained their loyalty throughout the Risalah period. Contemporary scholars disagree on the origin of the Ahabish tribes. The reason for this disagreement is whether the word 'Abyssinia' is related to Abyssinia or not. However, these debates have not considered the literature of Ansab. This study will attempt to examine the origin of the Ehâbish tribes within the framework of pre-Islamic narratives through the genealogical tables in the Ansāb and Tabāq literature. To this end, we will first discuss the debates on the etymological origin of the word al-Ahābish, which have attracted the attention of contemporary scholars. We will then attempt to draw up a genealogy of these tribes through a comparative analysis of the scattered and incomplete information found in early Islamic historical sources. It will be concluded that al-Hāris b. ʿAbdumānāt b. Kināna, who is mentioned among the Ehābish tribes, is in fact al-Hāris b. Baqr b. ʿAbdumānāt b. Kināna, that these tribes were related to each other through Umm al-Hārīja, that they may have migrated from southern Arabia to Mecca in the mid-fourth century AD, and that their origins should have been in southern Arabia. Their origins should be seen as the social class of abnâ (sons), which arose from the intimacy they established with the local population after the Abyssinians conquered southern Arabia. The alliance (hilf) of these tribes with the Quraysh will make important contributions to the understanding of the culture of patronage in the Arab tribal tradition and to debates in the modern period.

Anahtar Kelimeler

Ansab, Tribe, Ahabish Tribes, Paronage, Quraysh

Proje Numarası

SBA-2018-3951

Kaynakça

• Ali, Cevad (1993). el-Mufassalfî Târihi’l-Arab. 3. baskı, Bağdat: Câmiatü Bağdât. I-X.
• Apak, Adem (2004). Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasi Tarihindeki Etkileri. İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Azzâm, Abdülvahhâb (2010). Mevki‘u’l-Ukâz. Kahire. Mektebetü’s-Sekâfeti’t-Dîniyye.
• Beeston, A. F. L. (2005). “Ḥabashat and Aḥābīsh”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, at the Arabian Seminar and other papers. ss. 93-100.
• Bekrî, Ebû Umeyd Abdillah b. Abdilazîz Endelüsî (1998). Mu‘cem me’sta‘cem min Esmâi’l-Bilâd ve’l-Mevâdı‘. Thk. Cemâl Tulbe, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. I-V. Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (1996). Kitâbu’l-Cümel Min Ensâbi’l-Eşrâf. Tah. Suheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî. Beyrut: Dâru’l-Fikr. I-XIII.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher Herevî (1964-1967-1979). et-Tezhîbu’l-Luga. Tah. Abdüsselâm Hârûn, Muhammed Ali en-Neccâr-M. Abdülmün’im Hafâcî-M. Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Mısriyye. I-XV.
• Ezrakî, Ebu'l-Velid Muhammed b. Abdillah (2002). Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-Âsâr. 4. Baskı, Tah. Rüşdi es-Salih Melhas. Mekke: Mektebetü’s-Sekâfe. I-II.
• Fayda, Mustafa (1994). “Ebnâ”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. cilt 10. İstanbul: TDV Yayınları. ss. 78-79. Ferâhîdî, Halil b. Ahmed, İbn Amr b. Temîm (t.y.). Kitâbu’l-‘Ayn. Tah. Mehdi Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerreî. I-VIII.
• Hamevî, Şihâbuddîn Ebî Abdillah Yâkut b. Abdillah (2011). Mu’cemu’l-Buldân. 2. Baskı. Tah. Ferîd Abdulazîz Cündî. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye. I-VII.
• Hamidullah, Muhammed (1956). “Les ‘Ahâbish’ de la Mecque”, Estratto da Studi Orientalistici in onore di Giorgio Levi Della Vida, Istıtuto Per L’oriente, Roma, (1956): I, 433-447. Hamidullah, Muhammed (1993). İslam Peygamberi. 5. Baskı. Çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları. I-II.
• Hammûr, İrfan M. (2000). Sûku Ukâz ve Mevâsimü’l-Hac, Beyrut.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed Endelüsî (2006), İkdü’l-Ferîd. 3. Baskı, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. I-IX.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen b. Düreyd Ezdî (1991). İştikâk. Tah. Abdusselâm Muhammed Hârun. Beyrut: I-II.
• İbn Habîb, Ebû Cafer Muhammed b. Habib Bağdâdî (1985). Kitabü’l-Münemmak fi Ahbâri Kureyş. Tah. Hurşîd Ahmed Fâruk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb. İbn Habib, Ebû Cafer Muhammed b. Habib Bağdâdî (t.y.), Kitâbu’l-Muhabber. Tah. Eliza Lichtenstater. Beyrut: Dâru'l-Afâki'l-Cedide. İbn Hazm, Ahmed b. Sa‘îd Endülîsî (2009). Cemheretü Ensâbi’l-Arab. 5. Baskı, Tah. Abdülmün‘im Halîl İbrahîm. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik (2005). es-Sîretü’n-Nebeviyye. 3. Baskı, Tah. Mustafa Sakka-İbrahim Ebyârî-Abdü’l-Hafîz Şiblî. Beyrut: Daru İbni Kesir.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed Ensârî er-Rüveyfiî (1999). Lisânü’l-Arab, 3. Baskı, Tah. Emin Muhammed Abdulvehhâb-Muhammed es-Sâdık Ubeydî. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. I-XVII.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî Cezerî (1987). el-Kâmil fi’t-Târih, Tah. Ebu’l-Fidâ Abdullah Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. I-XI.
• İbnü’l-Kelbî, Ebu’l-Münzir Hişam b. Muhammed es-Sâib (2003). Cemheretü’n Neseb. Tah. Nâci Hasan. Lübnan: Âlemü’l-Kütüb. İsfahânî, Ebu’l-Ferec, Ali b. Hüseyin (2008). Kitâbu’l-Egânî. 5. Baskı. Tah. Abd A. Ali Mühennâ-Samir Câbir-Yusuf Ali Tavil. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. I-XXVII.
• Kapar, M. Ali (1994), Ehâbiş. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, ss. 496-497.
• Karaarslan, N. Ünal (1999). “Hüzeyl (Benî Hüzeyl)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. ss. 70-72.
• Kehhâle, Ö. Rıza (2011), Mucemu Kabâili’l-Arab. Suriye: Resalah Publishers. I-III. Lammens, Henri (1916). Les “Ahâbîs” et l’Organization Militarie de la Mecque au Siecle de l’Hegire, Journal Asiatique, Paris: ss. 425-482.
• Lammens, Henri (1924). La Mecque a la Veille De L’hegire. Beyrut: 1924.
• Merzûkî, Ebû Alî İsfahânî (1913). Kitâbu’l-Ezmine ve’l-Emkine. Haydarabâd: Dâiretü’l-Maârîf. I-II.
• Mufaddal b. Muhammed ed-Dabbî (1983), Emsâlu’l-Arab. 2. Baskı. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râid Arabî.
• Nüveyrî, Şihâbuddin Ahmed b. Abdulvahhâb (2004). Nihâyetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb. Tah. Yusuf et-Tavîl ve Ahmed Muhammed Hâşim. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. I-XXXIII.
• Sarıcık, Murat (2007). “Hübel” Mekke’ye Ne Zaman Getirildi?”, Ekev Akademi Dergisi. 11 (32): ss.125-138. Watt, W. Montgomery (2016). “Ahâbîsh”. The Encyclopaedia of Islam (New Edition). ed. B. Lewis vd. Leiden: Brill, ss. 7-8. Watt, W. Montgomery (1986). Hz. Muhammed Mekke’de, Çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: KURAMER. Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâdıh (2010). Târihu Ya’kûbî. 2. Baskı. Beyrut: Dâr Sâder. I-II.
• Zübeyrî, Ebû Abdillâh Mus‘ab (1951). Kitabu Nesebi Kureyş. 3. Baskı. nşr. E. Lévi-Provençal. Kahire: Daru’l-Maarif.