Türkiye’de Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yaş Yığılmalarına İlişkin Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 487 - 506, 31.07.2024

Faruk Keskin Pelin Çağatay Ahmet Sinan Türkyılmaz

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1355620

Öz

Türkiye’deki nüfus kayıtları, tahrir defterlerinden kayıtların dijitalleşmesi ile oluşturulan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) kadar bir dizi değişim geçirmiştir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de nüfus kayıt sisteminin değişimini takip ederek ilk sonuçları 2007 yılında yayımlanan ADNKS’den elden edilen nüfustaki yaş yığılmalarını incelemektir. Bu amaç doğrultusunda ADNKS verisinden tekli yaşlar için nüfus piramitleri oluşturulmuş, doğum kuşaklarının büyüklüğü ve sağkalım oranları ile yaş ve cinsiyet oranlarının yıllar içindeki değişimi incelenmiştir. Bu incelemelerde ortaya çıkan yaş yığılmalarını ölçmek için çeşitli yaş yığılması endeksleri (Whipple, Myers, Bachi, Noumbissi, Toplam Modifiye Whipple) hesaplanmıştır. ADNKS sonuçları son sayım verisiyle büyük oranda örtüşmesine rağmen bazı doğum kuşakları için farklılaşmalar görülmüştür. Sonuçlara göre genç nüfusta tekli yaşlarda görülen düzgün yaş dağılımının ileri yaşlarda devam etmediği, eski doğum kuşaklarında belirgin yaş yığılmaları olduğu saptanmıştır. Geçmişte yaşları çoğunlukla yanlış kaydedilmiş nüfus endeks aralığından çıktıkça bu kuşaklardan kaynaklı yaş yığılmaları azalmaktadır. Yaş yığılması endeksi sonuçları kayıt sistemindeki iyileşmenin devam ettiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yaş yığılması, nüfus kayıt sistemi, ADNKS, yaş yapısı

Etik Beyan

Bu çalışmada kullanılan veri ve yöntem için etik kurul onayı gerekmemektedir.

Teşekkür

Bu makale, UNFPA tarafından desteklenen ve uygulayıcı ortak olan Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ile iş birliği içinde gerçekleştirilen "2021 Nüfus ve Sürdürülebilir Kalkınma Eğitimleri" projesi kapsamında, aynı yazarlar tarafından üretilmiş "2021 Kayıta Dayalı Nüfus Sayımı Öncesi Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'nin (ADNKS) Değerlendirilmesi" başlıklı yayımlanmamış raporun ana fikrinden yola çıkarak verilerin güncellenmesi ile yeniden hazırlanmıştır. Ayrıca makale bulguları, 17-18 Kasım 2022 tarihlerinde Ankara’da Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri tarafından düzenlenen V. Nüfusbilim Konferansında sunulmuştur.

Kaynakça

• A’Hearn, B., Delfino A. ve Nuvolari A. (2016). Rethinking age heaping: A cautionary tale from nineteenth century Italy. The Economic History Review, 75(1), 111-137. doi: 10.1111/ehr.13087
• Ak, M. ve Közleme, O. (2017). Yaşlı Yoksulluğu. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 197-208. Behar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğunun ve Türkiye’nin nüfusu 1500-1927. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Canpolat, Ş. (2002). Seçilmiş 10 ilde yaş bildirim kalitesinin değerlendirilmesi: 1990-2000 genel nüfus sayımları ve 1997 genel nüfus tespiti. Nüfusbilim Dergisi, 24(1), 65-87.
• Canpolat, Ş. (2003). Türkiye'de gerçekleştirilen nüfus sayımlarında yaş bildirim kalitesinin analizi. Uzmanlık Tezi, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• Çakmak, F. (2009). Cumhuriyet’in ilk yıllarında nüfusu kayıt altına almaya yönelik girişimler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇITAD), 8(18), 89-115.
• Çavlin Bozbeyoğlu, A. ve Rittersberger-Tılıç, H. R. (2011). Türkiye’de değişen nüfus bilgi sisteminin kamu yönetimine katılan ve kamu hizmetlerinden faydalanan “vatandaşla” ilişkisi. Amme İdaresi Dergisi, 44(1), 89-112.
• Ewbank, D. C. (1981). Age misreporting and age-selective underenumeration: Sources, patterns, and consequences for demographic analysis. Washington, D.C.: National Academy Press
• Güriz, A. (1975). Türkiye’de nüfus politikası ve hukuk düzeni. Ankara: Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları.
• Işık, Ş. (1999). 1997 nüfus tespiti ve Türkiye nüfusu üzerine bazı yeni gözlemler. Ege Coğrafya Dergisi, 10(1), 149-172.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Moultrie, T. A., Dorrington, R. E., Hill, A. G., Hill, K., Timæus, I. M. ve Zaba, B. (2013). Tools for demographic estimation. Paris: International Union for the Scientific Study of Population. demographicestimation.iussp.org
• Mukherjee, B. N. ve Mukhopadhyay, B. K. (1988). A study of digit preference and quality of age data in Turkish censuses. Genus, 44(1), 201–227.
• Mutlu, S. (2003). Late Ottoman population and its ethnic distribution. Nüfusbilim Dergisi, 25(1), 3-38.
• Myers, R. J. (1940). Errors and bias in the reporting of ages in census data. Transactions of the Actuarial Society of America, 41(2), 395-415.
• Myers, R. J. (1954). Accuracy of age reporting in the 1950 United States census. Journal of the American Statistical Association, 49(268), 826–831. https://doi.org/10.2307/2281542. Nagi, M. H., Stockwell, E. G. ve Snavley, L. M. (1973). Digit preference and avoidance in the age statistics of some recent African censuses: Some patterns and correlates. International Statistical Review, 41 (2), 165–174. doi:10.2307/1402833.
• Noumbissi, A. (1992). L'indice de Whipple modifié: une application aux données du Cameroun, de la Suède et de la Belgique. Population, 47(4), 1038-1041. https://doi.org/10.2307/1533772.
• Nüfus ve Vatandaşlık İşleri (NVİ). (2019a). Dünden bugüne MERNİS. https://www.nvi.gov.tr/dunden-bugune-mernis adresinden 06.04.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Nüfus ve Vatandaşlık İşleri (NVİ). (2019b). MERNİS projesi hedefleri. https://www.nvi.gov.tr/mernis-projesi-hedefleri adresinden 06.04.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Özpolat, A. O. ve Aktuna, E. (2023). Türkiye’de Çocuk Yoksulluğuna İlişkin Bir Değerlendirme. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 204-223. https://www.doi.org/10.31592/aeusbed.1213348.
• Poulain, M. ve Herm, A. (2013). Central population registers as a source of demographic statistics in Europe. Population, 68(2), 183-212. https://doi.org/10.3917/pope.1302.0183.
• Riffe, T., Aburto, J. M., Alexander, M., Fennell, S., Kashnitsky, I., Pascariu, M. ve Gerland, P. (2019). DemoTools: An R package of tools for aggregate demographic analysis. https://timriffe.github.io/DemoTools/ adresinden 06.04.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Shaw, S. J. (1978). The Ottoman census system and population, 1831–1914. International Journal of Middle East Studies, 9(3), 325-338. https://doi.org/10.1017/S0020743800033602.
• Shryock, H. S., ve Siegel, J. S. (1967). The Methods and Materials of Demography. California: Academic Press
• Siegel, J.S. ve Swanson, D. (2004). The Methods and Materials of Demography. California: Elsevier Academic Press.
• Spoorenberg, T. ve Dutreuilh, C. (2007). Quality of age reporting: extension and application of the modified Whipple's Index. Population, 62(4), 729-741. https://doi.org/10.3917/popu.704.0847.
• Steckel, R. H. (1991). The quality of census data for historical inquiry: A research agenda. Social Science History, 15(4), 579–599. doi:10.1017/S0145553200021313.
• Şaşmaz, M. (1995). The Ottoman censuses and the registration systems in the nineteenth and early twentieth centuries. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6(1), 289-305.
• Tamer, A. ve Çavlin Bozbeyoğlu, A. (2004). 1927 nüfus sayımının Türkiye’de ulus devlet inşasındaki yeri: basında yansımalar. Nüfusbilim Dergisi, 26(1), 73-88.
• United Nations (UN). (1967). Methods of estimating basic demographic measures from incomplete data - Manual IV. Department of Economic and Social Affairs, Population Studies No. 42, New York: United Nations Publication.
• United Nations (UN). (1969). Methodology and evaluation of population registers and similar systems. Statistical Papers, Series F, Studies in Methods, New York: United Nations Publication.
• United Nations (UN). (1973). Demographic Yearbook 1973, 25th Issue, Special Topic Population Census Statistics III. New York: United Nations Publication.
• Watson I. (2010). A short history of national identification numbering in Iceland. Bifröst Journal of Social Science, 4(1), 51-89. https://doi.org/10.12742/bjss.2010.3.