Ahmet Mithat Efendi's Novel Heroes From The Perspectıve Of Wrıtten Person Onomasıology

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 523 - 542, 31.07.2024

Hayrettin Yiğit

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1444142

Öz

Personal onomastics, within onomasiology, is a field that studies the names given to people. Literary person onomastics, which is a sub-branch of personal onomastics, studies the tradition of naming in literary texts such as novels, stories, poems, cinema and theatre, and the functions and effects of names in works. The author creates it as a result of a meticulous search by trying and changing every name, surname, nickname and title in accordance with the purpose of the work. These names, which have social and intellectual meanings in literary works, reflect the personality characteristics of the heroes.
Ahmet Mithat Efendİ, who produced works in many genres during the Tanzimat Period, became one of the most famous authors. Ahmet Mithat Efendi, who is a productive writer, wrote more than two hundred and fifty works and was known as the "Writing Machine" during his time. In many of his works written with the aim of educating the society, the author gave names to the hero in accordance with his personality or physical characteristics. In this study, the author's novels named Yeryüzünde Bir Melek, Çengi, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Bahtiyarlık, Paris’te Bir Türk, Dürdane Hanım, Hüseyin Fellah, Taaffüf, Karnaval, Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş are selected from his works, in which the names of the protagonists were evaluated in terms of literary onomastics. After stating the meaning, origin and structure of the names, the names were classified according to Debus' classification in terms of literary onomastics, and the relationship between the names that are used in the novels which are mentioned above and the characters of their heroes was revealed.

Anahtar Kelimeler

Onomastics, Person Onomastics, Literary Person Onomastics, Ahmet Mithat Efendi, Novel.

Yazın Kişi Adbilim Açısından Ahmet Mithat Efendi’nin Roman Kahramanları

Öz

Adbilimi içerisinde yer alan kişi adbilimi, insanlara verilen adları inceleyen bir alandır. Kişi adbilimin bir alt dalı olan yazın kişi adbilimi de roman, hikâye, şiir, sinema ve tiyatro gibi yazınsal metinlerde isim verme geleneği ile isimlerin eserlerdeki işlev ve etkileri üzerine çalışmalar yapmaktadır. Yazar; eserin amacına uygun olarak kullandığı her adı, soyadı, lakabı, ünvanı deneyerek, değiştirerek özenli bir arayışın sonucunda oluşturmaktadır. Edebî eserlerde toplumsal ve fikrî anlamlar yüklenen bu isimler kahramanların kişilik özelliklerini yansıtmaktadır.
Tanzimat Dönemi’nde birçok türde eser vermiş olan Ahmet Mithat Efendi, popüler romanın en tanınmış isimlerinden olmuştur. Üretken bir yazar olan Ahmet Mithat Efendi, iki yüz elliden fazla eser yazmış ve döneminde “Yazı Makinesi” lakabıyla tanınmıştır. Yazar, toplumu eğitmek amacıyla yazdığı birçok eserinde kahramanın kişilik ya da fiziksel özelliklerine uygun olarak ad verme işlemini gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada yazarın eserleri içerisinden belirlenmiş olan Yeryüzünde Bir Melek, Çengi, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Bahtiyarlık, Paris’te Bir Türk, Dürdane Hanım, Hüseyin Fellah, Taaffüf, Karnaval, Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş romanlarında yer alan başkahramanların isimleri yazın kişi adbilim açısından değerlendirilmiştir. İsimlerin anlamı, kökeni, yapısı belirtildikten sonra isimler, yazın kişi adbilim açısından Debus’un sınıflandırmasına göre incelenmiş ve kullanılan isimlerin kahramanların karakterleriyle olan ilişkisi ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adbilim, Kişi Adbilim, Yazın Kişi Adbilim, Ahmet Mithat Efendi

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (1996). Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2000). Dünyaya ikinci gelis yahut İstanbul’da neler olmuş, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Hüseyin Fellâh. Ankara: TDK Yayınları. Ahmet Mithat Efendi (2000). Paris’te bir Türk. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2000). Çengi, Kafkas, Süleyman Muslî. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2000). Yeryüzünde bir melek. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2000). Karnaval, Vâh. Ankara. TDK Yayınları.
• Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil. Ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Aslan, P.(2011). Ahmet Mithat’ın dünyaya ikinci geliş yahut İstanbul’da neler olmuş, Çengi ve Cinli Han romanlarında “Olağanüstü”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 4(1), 75-90.
• Birus, H. (1987). Vorschlag zueiner typologie literarischer namen. Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik, 67, 38-51. Bulut, S. (2018). Eski Uygur Türkçesinde Türkçe bitki adlandırmaları-1: Yiyecek-içecek olarak kullanılan bitkiler. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(12), 562-588.
• Coşkun, K.(2006). Ahmet Midhat Efendi'nin eserlerinde dini ve toplumsal temalar. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Debus, F. (1998). Dichter über namen und ihr umgang mit ihnen. Onomastica Slavogermanica XXIII, 33-59.
• Debus, F. (2002). Namen in literarischen werken. Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz, Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse, 2.
• Devellioğlu, F.(1998). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Gezgin, H. S. (1999). Edebî portreler. İstanbul: Timas Yayınları.
• Gökçek F. (2019, Eylül 28) https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi. Erişim Tarihi: 26.01.2024
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Gürbüz, A. (2018). Ahmet Mithat Efendi’nin Çengi romanında Cervantes’in izlerini aramak. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), 10(3), 819-830.
• Hanno Weber, S. (1997). Namengebungsmotivationen zeitgenössischer hamburger autoren. Eine empirische untersuchung zur literarischen Onomastik. Frankfurt a. M., Berlin, Bern, New York: Lang. Karabulut, M. ve Tohumcu, K. (2020). Roman tekniği bakımından Ahmet Midhat Efendi’nin “Dürdane Hanım” romanı. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 2(3), 289-307.
• Kibar, O. (2005). Türk kültüründe ad verme kişi adları üzerine bir tasnif denemesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, F. (2010). Ahmet Mithat Efendi’nin romanları ve romancılığı (1874-1884). Doktora tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Lamping, D. (1983). Der name in der erzählung: zur poetik des personennamens. Bonn: Bouvier.
• Özdemir, A. N. (2014). Ahmet Midhat Efendi’nin romanlarında kadınlar. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Podol’skaya, N. V. (1978). Slovar Russkoy onomastiçeskoy terminologii. Moskva: İzdatel’stvo Nauka.
• Rasonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını.
• Reallexikon der deutschen Literaturwissenschaft (2007). Neubearbeitung des reallexikons der deutschen literaturgeschichte. Oldenbourg: Walter de Gruyter.
• Sağlam, M. H. (2014). Tartışmalı bir eser: Ahmet Mithat Efendi’nin Bahtiyarlık romanı üzerine bir tahlil çalışması. Turkish Studies, 9(3), 1219-1234.
• Sakaoglu, S. (2001). Türk ad bilimi I. Ankara: TDK Yayınları.
• Sobanski, I. (2000). Die eigennamen in den detektivgeschichten gilbert Keith Chestertons. Ein Beitrag zur Theorie und Praxis literarischer Onomastik. Frankfurt: Peter Lang Verlag.
• Şahin, İ. (2021). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.
• Turan, D. (2021). Yazınsal onomastik ve çocuk yazını çevirisinde kişi adlarının çevrilebilirliği üzerine. SEFAD, 45. 101-122.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (2015). https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi:27.01.2024
• Uraz, M. (1941). Ahmet Mithat, hayatı, şahsiyeti, eserleri ve yazılarından seçmeler. İstanbul: Tefeyyüz Kitaphanesi.
• Yağlı, A. (2017). Ahmet Mithat Efendi’nin Felȃtun Bey ile Rȃkım Efendi adlı romanında Fransız dili ve kültürünün izleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 54, 46-55.
• Yeşilyurt, Ş. (2011). Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarında yapı ve tema. Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi, Kayseri.
• Yıldırım, G.(2021). Tanzimat devri Türk romanında kötülük. İstanbul: Hiperyayın.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yiğit, H. ve Dinç, H. (2023). Adbilim açısından Osmaniye Hasanbeyli ilçesinde kullanılan lakaplar. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10, 835-855.
• Zengin, D. (2014). Türk toplumunda adlar ve soyadları. Sosyo-kültürel ve bilimsel bir yaklaşım. Ankara: Kurmay Yayınları.