Presupposition Triggers in Turkish Based on Halikarnas Balıkçısı’s Mavi Sürgün

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 3, 767 - 780, 30.11.2024

Ceren Oğuz Kabadayı

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1514005

Öz

İletişimde görev alan dilsel ifadeler sadece yüzey yapı ile sınırlı değildir. Tümceler, görünürde taşıdığı anlamın yanı sıra farklı şekillerde, görünenden daha fazla ileti de taşıyabilir. Bu ileti çoğu zaman açıklıktan uzaktır. Bu tür örtük ifadelerden biri de önvarsayımdır. Değerlendirme yöntemlerine göre farklı açılardan incelenmesi mümkün olsa da önvarsayım kavramı çalışmada anlamsal bir yönden ele alınmaktadır. Önvarsayım, kendisini iletişimin her iki tarafında da bilinir duruma getiren unsurlara göre türlere ayrılmaktadır. Tümcede çeşitli ekler, sözcük türleri ya da yan tümceler şeklinde karşımıza çıkarak tümcedeki örtük anlamı üstlenen unsurlar önvarsayım tetikleyicileri olarak adlandırılır. Bunlar, tümcede örtük olarak sunulan arka plan bilgisini alıcı ile gönderici taraflarında görünür yapmakla görevlidir. Tümcedeki kullanım şekillerine ve sayılarına bağlı olarak bir tümcede bir ya da birden çok önvarsayımın okuyucuya ya da dinleyiciye aktarılması mümkündür. Bu çalışma Türkiye Türkçesinde önvarsayım türleri ve önvarsayım tetikleyicisi olarak kullanılan unsurlar üzerine hazırlanmıştır. Çalışmada örneklem olarak Halikarnas Balıkçısı’nın “Mavi Sürgün” adlı eserinden yararlanılmıştır. Buradan elde edilen veriler vasıtasıyla varoluşsal, sözlüksel ve yapısal önvarsayım tetikleyicilerinin ve bu unsurların kullanımı neticesinde ortaya çıkan önvarsayım türleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Implicit meaning, presupposition, types of presuppositions, presupposition triggers, Halikarnas Balıkçısı

Halikarnas Balıkçısı’nın Mavi Sürgün Adlı Eserinden Hareketle Türkiye Türkçesinde Önvarsayım Tetikleyicileri

Öz

İletişimde görev alan dilsel ifadeler sadece yüzey yapı ile sınırlı değildir. Tümceler, görünürde taşıdığı anlamın yanı sıra farklı şekillerde, görünenden daha fazla ileti de taşıyabilir. Bu ileti çoğu zaman açıklıktan uzaktır. Bu tür örtük ifadelerden biri de önvarsayımdır. Değerlendirme yöntemlerine göre farklı açılardan incelenmesi mümkün olsa da önvarsayım kavramı çalışmada anlamsal bir yönden ele alınmaktadır. Önvarsayım, kendisini iletişimin her iki tarafında da bilinir duruma getiren unsurlara göre türlere ayrılmaktadır. Tümcede çeşitli ekler, sözcük türleri ya da yan tümceler şeklinde karşımıza çıkarak tümcedeki örtük anlamı üstlenen unsurlar önvarsayım tetikleyicileri olarak adlandırılır. Bunlar, tümcede örtük olarak sunulan arka plan bilgisini alıcı ile gönderici taraflarında görünür yapmakla görevlidir. Tümcedeki kullanım şekillerine ve sayılarına bağlı olarak bir tümcede bir ya da birden çok önvarsayımın okuyucuya ya da dinleyiciye aktarılması mümkündür. Bu çalışma Türkiye Türkçesinde önvarsayım türleri ve önvarsayım tetikleyicisi olarak kullanılan unsurlar üzerine hazırlanmıştır. Çalışmada örneklem olarak Halikarnas Balıkçısı’nın “Mavi Sürgün” adlı eserinden yararlanılmıştır. Buradan elde edilen veriler vasıtasıyla varoluşsal, sözlüksel ve yapısal önvarsayım tetikleyicilerinin ve bu unsurların kullanımı neticesinde ortaya çıkan önvarsayım türleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

örtük anlam, önvarsayım, önvarsayım türleri, önvarsayım tetikleyicileri, Halikarnas Balıkçısı

Kaynakça

• Aşkın Balcı, H. (2018). Metindilbilimin abc’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Aydoğdu, Ö. (2023). “Çanakkale Şehitlerine” şiirinde önvarsayım ve önvarsayım tetikleyicileri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(2), 1408-1432. https://doi.org/10.34083/akaded.1327905
• Beaver, D. I. (1996). Presupposition. In The Handbook of Logic and Language. North-Holland.
• Belek, B. (2023a). Türkçede gerektirim, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Belek, B. (2023b). Türkçede gerektirim ve karşıolgusallık ilişkisi. Kocatepe Beşeri Bilimler Dergisi, 1, 65-76. https://doi.org/10.5281/zenodo.8091185
• Bozdoğan, N. (2022). Önvarsayım ve Türkçede önvarsayım tetikleyicileri, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Halikarnas Balıkçısı (2008). Mavi Sürgün. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Heim, I. (1990). Presupposition projection. In Reader for the nijmegen workshop on presupposition, lexical meaning, and discourse processes. University of Nijmegen.
• Hirik, S. (2023a). Tarihî metinlerde önvarsayımın görünümü: Kül Tigin Yazıtı. Hitit Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 350-365. https://doi.org/10.17218/hititsbd.1325580
• Hirik, S. (2023b). Türkçede önvarsayım ve önvarsayım göstericileri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 91-116. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1300638
• İmer K., Kocaman A., Özsoy S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İşsever, S. (1995). Türkçe metinlerdeki bağlantı öğelerinin metinbilim ve kullanımbilim açısından işlevleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kamp, H. (2013). The importance of presupposition. In Meaning and the Dynamics of Interpretation, Leiden: Brill, 455-501.
• Karaoğlu, S. (2022). Risâletü’n-Nushiyye’de önvarsayım tetikleyicilerinin çözümlenmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı), 191-210. https://doi.org/10.18037/ausbd.1053034.
• Korkut, E. (2012). Bile kullanım değerleri “bile” kullanımında önvarsayımlar ve imalı anlamlar. Tukish Studies. 7(4), 145-162.
• Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Seuren, P. A. (1994). Presupposition. In The Encyclopedia of Language and Linguistics. London: Pergamon Press, 6, 3311-3320.
• Yılmaz, E. (2021). Önvarsayım (presupposition) konusuna edimbilimsel yaklaşım. XVI. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı, 26-27 Eylül 2021, 112-118.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University Press.
• Zeevat, H. (2002). Explaining presupposition triggers. Information sharing: Reference and Presupposition in Language Generation and Interpretation, 61-87.