Türk-Irak İlişkileri Kapsamında İlk Bağdat Büyükelçisi Tahir Lütfi Tokay’ın Faaliyetleri (1929-1939)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 3, 781 - 800, 30.11.2024

Bengül Bolat , Aysel Çakan

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1542845

Öz

Tahir Lütfi Tokay, Türkiye’nin ilk Bağdat Elçisidir. Türk-Irak diplomatik, siyasi ve ekonomik ilişkilerinde önemli rol oynamış bir isimdir. Görev yaptığı on yıllık süreçte, Türkiye için hazırlamış olduğu kendi gözlemlerinden oluşan raporlar oldukça önemlidir. Türk-Irak ilişkilerinin gelişmesinde oynadığı rol Türk ve Irak basınında geniş yer tutmuştur. Irak Kralları ile yürütmüş olduğu yakın ilişki onları yakından gözlemleme imkânı sağlamıştır. 1929-1939 yılları arasında Bağdat’ta yürütmüş olduğu faaliyetler, Türk-Irak ilişkilerinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Tahir Lütfi Tokay’ın girişimleri ile Irak Kralı Faysal’ın Türkiye’ye yaptığı ziyaret sonucunda iki ülke arasındaki münasebet artarak bu ziyaret sonrasında birçok anlaşma imzalanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti tarafından kendisine verilen yetkiyle, Türkiye-Irak ikili ilişkileri için önemli adımlar olan anlaşmalarda etkin bir rol üstlenmiştir. Türkiye’ye göderdiği raporlarla Sadabat Paktı’na giden süreçte İran-Irak arasındaki ilişkileri konu alan belgeler oldukça önemlidir. Türkiye adına çalıştığı yılların ardından 1939 yılında emekliye ayrılarak ülkesine dönen Tahir Lütfi Tokay, 1942 yılında Ankara’da hayatını kaybetmiştir. Tarama modeli ile doküman analizi kullanılarak yürütülerek hazırlanan bu çalışmada arşiv belgelerinden, süreli yayınlardan ve telif-tetkik eserlerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Irak, Tahir Lütfi, Elçi, İlişkiler.

Kaynakça

• Akpınar, D. (2017). Osmanlı’da su projeleri Hindiye barajı, İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2007). 20.Yüzyıl siyasi tarihi, Cilt: I-II, İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Aydemir, Ş. S. (1999). Tek adam, Cilt: III, İstanbul: Remzi Yayınevi.
• Aydın, A. (1995). Musul meselesi. İstanbul: Turan Yayıncılık.
• Aydın, M. (2007). Riskler ve fırsatlar kavşağında Irak’ın geleceği ve Türkiye. Ankara: Tepav. Bağdat Elçimiz İstanbul’da. (1935, 20 Temmuz). Cumhuriyet, s.2.
• Bağdat Elçimiz Tahir Lütfi Dolmabahçe Sarayında. (1935, 22 Temmuz). Cumhuriyet, s.2.
• Bağdat’ta Cumhuriyet Bayramı. (1931, 15 Kasım). Cumhuriyet, s.5.
• Balkaya, İ. S. (2007). Irak kralı Faysal’ın Türkiye’ye ziyaretinin basındaki yansımaları, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara, Türkiye, 2(650), 567-581.
• Bolat, M. (2016). Atatürk’ün gözüyle Hatay, I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu 13-14-15 Ekim Elâzığ, 2016, 744-753.
• Bolat, M. (2014). I. Meşrutiyet’ten I. Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti Dış Politikası’nın genel bir değerlendirmesi, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S.1, ss. 16-28.
• Bolat, B. ve Nizamoğlu, A. (2019). Kemalettin Sami Paşa ve Berlin Büyükelçiliğindeki faaliyetleri (1924-1934), Avrasya İncelemeleri Dergisi, VIII/II, ss. 117-151.
• Canatan, Y. (1996). Türkiye-Irak münasebetleri (1926-1958). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çeçen, A. (2006). Türkiye’nin b planı. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Elçiliklerimizde geniş mikyasta değişiklik yapılıyor. (1939, 7 Temmuz). Vakit, s.1.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası hukuku ve siyasi tarih metinleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Faysal Hz. Ankara’ya vasıl oldu. (1931, 7 Temmuz). Vakit, s.1.
• Faysal Hz. Dolmabahçe sarayında misafir edildiler. (1931, 10 Temmuz). Vakit, s.1.
• Faysal Hz. müfarakat ettiler. (1931, 15 Temmuz). Milliyet, s.2.
• Gönlübol, M. ve Sar, C. (1990). Atatürk ve Türkiye’nin dış politikası (1919-1938), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Hale, W. (2003). Türk dış politikası (1774-2000). İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Heyetimiz Bağdat’ta. (1937, 23 Haziran). Ulus, s.1.
• Irak Kıralı Faysel Hz. geldi. (1931, 7 Temmuz). Hakimiyet-i Milliye, s.1.
• Karpat, K. H. (2012). Türk dış politikası tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kasalak, K. (2007). “Irak’ta manda yönetiminin kurulması ve Atatürk dönemi Türkiye-Irak ilişkileri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, (9), 187-201.
• Kral Faysal Hz. dün İstanbul’u teşrif buyurdular. (1931, 10 Temmuz). Milliyet, s.6.
• Millî Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi [ATASE] (1934, 31 Aralık). Fon: 110-9-1-11 / Kutu:38-Gömlek:0-Sıra:62.
• Mücellioğlu, A. Ç. (1968). Yeni mülkiye tarihi ve mülkiyeliler (Mülkiye şeref kitabı), C. III, İstanbul: Mars Matbaası.
• Özgiray, A. (1999). Atatürk’ün dış politikası (1919-1938), İzmir: Selçuklu Basımevi. Riyaseticumhur vagonu dün hududa gitti. (1931, 2 Temmuz). Cumhuriyet, s.1.
• Saatçi, S. (1996). Tarihi gelişim içinde Irak’ta Türk varlığı. İstanbul: İstanbul Araştırma Merkezi.
• Soysal, İ. (1965). Türkiye’nin dış münasebetleriyle ilgili başlıca siyası antlaşmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Soysal, İ. (2000). Türkiye’nin siyasi andlaşmaları I. CİLT (1920-1945). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şimşir, B. N. (1996). Bizim diplomatlar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Şimşir, B. N. (2004). Türk-Irak ilişkilerinde Türkmenler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tahir Lütfi Bey Bağdat Sefirliğimize tayin edildi. (1929, 26 Eylül). Cumhuriyet, s.1.
• Tokay, T. L. (1988). “Tahir Lütfi Tokay: Hal Tercemem”. Argos Yeryüzü Kültürü Dergisi, 4, 132-136.
• Türk Vekilleri Gergük’te nasıl karşılandılar. (1937, 3 Temmuz). Cumhuriyet, s.6.
• Türkiye-Irak dostluğu gittikçe artacak. (1935, 3 Ocak). Cumhuriyet, s.3.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1926, 10 Mart). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:129-Gömlek:927-Sıra:3. Tiran Büyükelçimiz Tahir Lütfi'nin Arnavutluk Cumhurbaşkanı'na güven mektubunu sunması esnasında Gazi Paşa'nın özel bir mektubunu takdim ettiği.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1924, 10 Kasım). Fon: 30-11-1-0 / Kutu:8-Gömlek:30-Sıra:1. Kalas ve Milano şehbenderliklerine, Belgrad, Roma, Tahran ve Kabil elçiliklerine, Moskova Büyükelçiliğine ve Umur-u Siyasiye Müdürlüğüne yapılan tayinler.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1925, 24 Mayıs). Fon: 30-11-1-0 / Kutu:13-Gömlek:21-Sıra:16. Belgrad Başkonsolosluğuna Tahir Lütfi'nin, Kançılarlığa da BaşkonsolosVekili unvanıyla Osman Rasih'in tayini.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1929, 23 Ekim). Fon: 30-18-1-2 / Kutu:6-Gömlek:52-Sıra:10. Irak Elçiliği'ne Lütfü Bey'in tayini.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1930, 15 Mart). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:166-Gömlek:153-Sıra:6. Bağdat'da yayınlanan El Irak gazetesinin Genç Türkiye'de İktisadi Uyanış başlıklı yazısının sureti.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1930, 17 Şubat). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:258-Gömlek:738-Sıra:18. Yeni Bağdat Elçimiz Tahir Lütfi'nin Kral ile görüşmesi ve Kral'ın İbnussuud hakkında düşünceleri.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1930, 27 Şubat). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:258-Gömlek:739-Sıra:19. Hicaz Dışişleri Bakanı Fuat Hamza'nın Bağdat'ı ziyareti sırasında Elçimizle yaptığı görüşme ve Türkiye ile ilgili düşünceleri. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1931, 5 Temmuz). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:258-Gömlek:740-Sıra:7. Irak Kralı Faysal'ın Ankara ziyaretiyle ilgili Elırak, Elalemülarabi ve Sadel Aht gazetelerinde çıkan makaleler.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1932, 9 Nisan). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:259-Gömlek:741-Sıra:4. Türkiye-Irak arasında yapılan anlaşmaların Irak meclisince kabulü üzerine Başbakan Sait Nuri Paşa'nın konuşması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1933, 15 Ocak). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:259-Gömlek:741-Sıra:27. İran-Irak arasındaki süreli sınır güvenliği anlaşması görüşmeleri.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1933, 8 Kasım). Fon: 30-18-1-2 / Kutu:40-Gömlek:79-Sıra:15. Irak Kralı Faysal'ın yerine geçen Kral Gaziüllevvel'e takdim etmek üzere Bağdat Elçisi Tahir Lütfi'ye itimatname verilmesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1934, 10 Mart). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:259-Gömlek:742-Sıra:14. Irak'ta Türk kültürüne karşı gösterilen rağbet.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1934, 20 Ekim). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:259-Gömlek:742-Sıra:21. Cumhuriyet Bayramı törenine Irak'ın dört adet uçak göndereceği.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1935, 20 Haziran). Fon: 30-18-1-2 / Kutu:56-Gömlek:53-Sıra:3. Bağdat Elçisi Tahir Lütfi'nin yaş haddinden istisnaen bir yıl daha çalıştırılması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1936, 4 Ağustos). Fon: 30-18-1-2 / Kutu:67-Gömlek:66-Sıra:16. Emekliliği gelen Bağdat Elçisi Tahir Lütfi'nin bir yıl daha çalıştırılması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1937, 16 Haziran). Fon: 30-18-1-2 / Kutu:76-Gömlek:54-Sıra:4. Bağdat Elçisi Tahir Lütfi'nin yaş haddinden istisnaen 1 yıl daha çalıştırılması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1937, 29 Ocak). Fon: 30-10-0-0 / Kutu:259-Gömlek:745-Sıra:20. İskenderun-Antakya meselesiyle ilgili Irak basınının tutumuna dair Bağdat Elçiliğimizin yazısı.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [B.C.A] (1938, 28 Mayıs). Fon: 30-18-1-2 / Kutu:83-Gömlek:48-Sıra:13. Bağdat Elçisi Tahir Lütfi Tokay'ın yaş kaydından istisnaen bir yıl daha çalıştırılması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [B.O.A] (1287, 29 Zilhicce). DH.SAİDd. / Dosya:132-Gömlek:75. Tahir Lütfi Efendi, 1287 Ruscuk doğumlu, tüccardan Ziştovilizade Mehmed Ağa'nın oğlu.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [B.O.A] (1313, 8 Şaban). MF.MKT / Dosya:303-Gömlek:6. Erzurum Mekteb-i İdadisi sınıf-ı aliye Fransızca muallimliğinin Muavin Tahir Lütfi Efendi’ye tayini.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [B.O.A] (1327, 27 Şevval). MF.MKT / Dosya:258-Gömlek:56. Erzurum Mülki İdadisi müdür muavin-i evvelliğine muhasebe kalemi halifesi Tahir Lütfü Bey'in tayin edildiği.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [B.O.A] (1914, 4 Nisan). HR.SFR.04. / Dosya:631-Gömlek:9. Yaşlılık sebebiyle görevine son verilen Sefaret Tercümanı Balçof Efendi'nin yerine Tahir Lütfi Efendi'nin getirildiği ve mağdur olmaması için kendisine bir miktar para tahsis olunduğu.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [B.O.A] (1924, 29 Kanunusani). HR.İM. / Dosya:48-Gömlek:219. Sofya Sefareti sabık Tercümanı Tahir Lütfü Bey'in Hariciye Vekaleti Umur-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi Birinci Şubesi'ne memur olarak tayini.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1935, 16 Haziran). Fon: 506 / Kutu:42791-Gömlek:193110-Sıra:246. Türkiye Bağdat Elçiliği`nin Irak-İran hudut ihtilafı hakkında raporundan.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1929, 14 Kasım). Fon: 533 / Kutu:10651-Gömlek:66347-Sıra:15. Irak Elçiliği`ne tayin olan Tahir Lütfi Bey`e ait güven mektubu.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 12 Ocak). Fon: 533 / Kutu:8313-Gömlek:57046-Sıra:1. İran-Irak arasında ikamet anlaşması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 15 Aralık). Fon: 533 / Kutu:10581-Gömlek:65735-Sıra:34. Irak Kralı Faysal Hazretlerinin Türkiye`ye gelme isteği.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 17 Şubat). Fon: 533 / Kutu:8317-Gömlek:56583-Sıra:1. Yeni T.C. Bağdat Büyükelçisi şerefine Irak Kralı tarafından verilen akşam yemeği ve Kralın Türk Hükümeti ve Gazi Mustafa Kemal ile ilgili güzel sözleri.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 20 Temmuz). Fon: 533 / Kutu:10872-Gömlek:67212-Sıra:1. Irak-Türkiye hududunda faaliyet gösteren çeteler Irak Elçiliği yazısı.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 29 Ocak). Fon: 533 / Kutu:8352-Gömlek:56100-Sıra:1. Irak Milletler Cemiyetine kabul edilmesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 3 Ocak). Fon: 533 / Kutu:10651-Gömlek:66347-Sıra:7. Elbilat gazetesinde çıkan Türkiye`nin Bağdat Büyükelçisi Tahir Lütfi`nin Irak Kralına güven mektubu sunmasına dair haber.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1930, 4 Şubat). Fon: 533 / Kutu:8181-Gömlek:56573-Sıra:58. Büyükelçimiz Tahir Lütfü ile Irak Kralı ile görüşmesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1931, 26 Mayıs). Fon: 533 / Kutu:10581-Gömlek:65735-Sıra:30. Irak Kralı Faysal Hazretlerinin Mustafa Kemal Atatürk hakkında övgüleri ve Türkiye`ye gelme talebi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1931, 4 Kasım). Fon: 533 / Kutu:8427-Gömlek:58693-Sıra:1. Cumhuriyet Bayramımız gerekçesiyle El-Irak gazetesinde yayınlanan makale.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1932, 1 Haziran). Fon: 533 / Kutu:8313-Gömlek:57052-Sıra:5. Irak Kralı Faysal`ın İran izlenimleri hakkında Bağdat Elçimiz ile görüşmesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1932, 12 Şubat). Fon: 541 / Kutu:44145-Gömlek:209532-Sıra:13. Bağdat Büyükelçimiz ile Irak Kralı arasında yapılan Türkiye-Irak dostluğunun ele alındığı görüşme.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1932, 14 Şubat). Fon: 533 / Kutu:8427-Gömlek:58692-Sıra:1. El Irak gazetesinde "Türkiye Dışişleri Bakanı Iran Payitahtını ziyaret ediyor" başlığı altında yayımlanan bir makale.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1933, 24 Kasım). Fon: 533 / Kutu:8181-Gömlek:56573-Sıra:33. Kral Faysal`ın vefatından sonra Irak`ta hasıl olan durum ile ilgili rapor.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1933, 8 Eylül). Fon: 533 / Kutu:8303-Gömlek:55783-Sıra:2. Irak Kralı Faysal`ın İsviçre`de vefat etmesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1934, 10 Ekim). Fon: 533 / Kutu:10582-Gömlek:65715-Sıra:11. Cumhuriyet Bayramı törenlerine Irak Hükümeti`nin de temsilci göndererek katılmayı arzu ettiğini bildirmesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1934, 25 Şubat). Fon: 533 / Kutu:8434-Gömlek:58172-Sıra:3. Irak`taki Türkçe ve Türk Kültürü.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1935, 2 Temmuz). Fon: 533 / Kutu:8326-Gömlek:56691-Sıra:1. Türkiye ile Fransa arasındaki ilişkilerin gelişmesinin Irak ve İngiltere tarafından hoş karşılanmaması.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1935, 3 Nisan). Fon: 533 / Kutu:8221-Gömlek:56551-Sıra:75. Bağdat Elçisi`nin Nuri Sait Paşa ile İran-Irak anlaşmazlığı hakkında görüşmeleri.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1936, 19 Eylül). Fon: 533 / Kutu:8317-Gömlek:56580-Sıra:5. Türkiye ile İngiltere ilişkilerinin Irak`ta yarattığı etki.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1938, 20 Temmuz). Fon: 533 / Kutu:8317-Gömlek:56579-Sıra:15. Irak Dışişleri Bakanı ile Bağdat Büyükelçimizin Hatay meselesi hakkındaki görüşmenin raporu.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi [TDA] (1939, 25 Nisan). Fon: 533 / Kutu:8296-Gömlek:56051-Sıra:1. Irak Kral`ı Gazi`nin vefatı ve Irak`ın durumu.
• Vekilimiz şerefine Bağdat’ta verilen parlak müsamereler. (1937, 10 Temmuz). Cumhuriyet, s.3.