Nuclear with Transboundary Dimensions: Example of Risk Assessment in Neighbouring Countries of Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1043 - 1068, 30.11.2025

Kader Demiröz

https://doi.org/10.35341/afet.1526253

Öz

Nuclear energy is a low-cost and highly efficient way for countries to generate energy. Although the first attempts to use nuclear energy began in the 1930s, its first use as an effective weapon of mass destruction dates back to World War II. While the use of nuclear energy continues today - even if it is used for peaceful purposes - the risks it carries bring about intense debates on the use of nuclear energy. Today, Turkey is one of the countries attempting to generate nuclear energy. Turkey, which continues to build nuclear power plants, is also under high risk due to the nuclear power plants in neighboring countries. This study aims to determine the level of Turkey's exposure to nuclear risk using the L matrix risk analysis method. In this context, calculations were made to determine the risk level of Turkey's neighbors Armenia, Iran, Bulgaria, Ukraine and Russia for five different hazard situations. In this context, Armenia/Metsamor Nuclear Power Plant, Ukraine nuclear power plants, Iran/Buschrehr Nuclear Power Plant were determined as the countries with the highest risk level in the specified hazard situations.

Anahtar Kelimeler

Disaster , GIS , Immigration , Sustainable Urban Planning

Sınıraşan Boyutlarıyla Nükleer: Türkiye Komşu Ülkeleri Özelinde Risk Değerlendirmesi Örneği

Öz

Nükleer, ülkelerin enerji elde etme süreçlerinde düşük maliyetli ve yüksek verimli enerji üretilmesini sağlayan bir yöntemdir. Nükleer enerjiye yönelik ilk girişimler, 1930’lu yıllarda başlamakla birlikte etkili bir kitle imha silahı amacıyla ilk kullanımı 2. Dünya Savaşı’na dayanmaktadır. Nükleer enerjinin kullanımı günümüzde devam etmekte iken -barışçıl amaçlarla kullanılsa dahi- taşıdığı riskler, nükleer enerji kullanımına yönelik yoğun tartışmaları beraberinde getirmektedir. Türkiye de günümüzde nükleer enerji üretmeye yönelik girişimde bulunan ülkelerden biridir. Nükleer santral kurulum faaliyetlerine devam eden Türkiye aynı zamanda komşu ülkelerde bulunan nükleer santraller sebebiyle yüksek risk altındadır. Bu çalışma Türkiye’nin nükleer riske maruziyet düzeyini L matris risk analiz yöntemi ile belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda Türkiye’nin komşusu olan Ermenistan, İran, Bulgaristan, Ukrayna ve Rusya’nın beş farklı tehlike durumuna yönelik risk düzeyini tespit etmek amacıyla hesaplamalar yapılmıştır. Bu kapsamda sırasıyla Ermenistan/Metsamor Nükleer Santrali, Ukrayna nükleer santralleri, İran/ Buschrehr Nükleer Santrali belirtilen tehlike durumlarında en yüksek risk düzeyine sahip olan ülkeler olarak saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afet , L Matris , Nükleer , Risk Analizi , Türkiye

Etik Beyan

Çalışmanın yürütülmesi sırasında herhangi bir etik ihlal gerçekleştirilmemiştir. Çalışma aynı anda başka bir dergiye gönderilmemiştir. Çıkar çatışması yoktur.

Kaynakça

• Adem, A. (2022). İş sağlığı ve güvenliğinde kullanılan risk analizi tekniklerinin değerlendirilmesi için birrehber önerisi. Politeknik Dergisi, 25(3), 1319–1328.
• AFAD1. Çernobil. https://www.afad.gov.tr/kbrn/cernobil-nukleer-santral-kazasi. 25.07.2024.
• AFAD2. Nükleer Santral ve Tesis Kazaları. https://www.afad.gov.tr/kbrn/nukleer-santral-ve-tesis-kazalari. 25.07.2024.
• AFAD3.Nükleer Savaşlarda Korunma. https://www.afad.gov.tr/kbrn/nukleer-savaslarda-korunma. 26.07.2024.
• Ahmadian vd., (2014). Active tectonics of Iran deduced from earthquakes, active faulting and GPS evidences, 鳴門教育大学学校教育研究紀要, 28, 11-22.
• Alexakhin, R. M., Sanzharova, N. I., Fesenko, S. V., Spiridonov, S. I., & Panov, A. V. (2007). Chernobyl radionuclide distribution, migration, and environmental and agricultural impacts. Health physics, 93(5), 418-426.
• Anadolu Ajansı. (2025). Rusya, Ukrayna Zaporijya Nükleer Santrali bölgesine drone ile saldırdı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-ukrayna-zaporijya-nukleer-santrali-bolgesine-dronla-saldirdi/3540940. 26.05.2025.
• Atakan, Y. (t.y.). Çernobil Nükeer Santral Kazasının 36. Yılında Durum? https://www.fmo.org.tr/wp-content/uploads/2022/04/Cernobil-36-YIL-ATAKAN-28-xxxNisan-2022FMO1-1.pdf, 12.02.2025.
• Bayraktar, H. vd. (2019). Risk Değerlendirme Matris Yöntemi Kullanarak Okullarda Deprem Kaynaklı Yapısal Olmayan Risklerin Olası Etkilerinin Belirlenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 2(2), 128-152.
• Bedir, F., Kul, S., Özdemir, M., & İrdemez, Ş. (2024). L tipi matris ve Fine-Kinney metodları kullanılarak Erzurum Havalimanı’nın çevresel risk değerlendirmesi. Journal of the Institute of Science and Technology, 14(3), 1063–1074. https://doi.org/10.21597/jist.1429591
• Bilgiç, E., ve Gündüz, O. (2021). Kozloduy Nükleer Güç Santralinde Yaşanacak Olası Bir Kazanın Türkiye’de Yaratacağı Radyolojik Risklerin Değerlendirilmesi. 2. Uluslararası Çevre Mühendisleri Kongresi.
• Bingöl, O. (2024). İran’ın Nükleer Programına İlişkin Uluslararası Anlaşmanın Mevcut Durumu ve Geleceğinin Değerlendirilmesi. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 8(1), 1-26.
• Cadena SER. (2025). Ucrania acusa a Rusia de atacar Kiev con drones por tercera noche consecutiva. https://cadenaser.com/nacional/2025/05/26/ucrania-acusa-a-rusia-de-atacar-kiev-con-drones-por-tercera-noche-consecutiva-cadena-ser/. 26.05.2025.
• Cavlak, H., ve Doğan, M. (2019). Siyasal Kültür ve Yönetim Şekli: Putin Dönemi Rusya. Sosyal Bilimler Metinleri, 2019(2), 25-34.
• Çelik, S., Fandakli, S., & Çelik, F. (2024). Derslik ve Atölyelerde Elektrik Tehlikesinden Kaynaklanan Yangın Risklerinin Analizi. Afet ve Risk Dergisi, 7(3), 758-778.
• Denk, E. (2011). Bir Kitle İmha Silahı Olarak Nükleer Silahların Yasaklanmasına Yönelik Çabalar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(03), 93-136.
• Doğan, O., ve Keskin, M. Ö. (2023). L Tipi Matris Yöntemi ve Ahp Yöntemi Kullanılarak Risklerin Değerlendirilmesi: Örnek Bir Uygulama. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 11(4), 1282-1293.
• Doğruluk, M. vd. (2018). Nükleer Tehlikeler ve Afet Yönetimi: Türkiye’de Durum Değerlendirmesi. Afet ve Risk Dergisi, 1(2), 137-153.
• Douple, E. B. vd., (2011). Long-term radiation-related health effects in a unique human population: lessons learned from the atomic bomb survivors of Hiroshima and Nagasaki. Disaster medicine and public health preparedness, 5(S1), S122-S133.
• EnergoAtom News. https://old.energoatom.com.ua/app-eng/zaes.html.23.07.2024.
• EnergoAtom.https://web.archive.org/web/20080620192757/http://www.atom.gov.ua/en/index_eng.htm. 24.07.2024.
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye için Nükleer Santral Neden Gereklidir?
• Erkal, T., ve Topgül, İ. (2015). Meriç Nehri'nin son 15 Yıllık Taşkınları ve Korunma Projeleri. TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, 165-174.
• Euronews. (2024). UAEA: Ukrayna’daki nükleer santralde güvenlik durumu kötüye gidiyor. https://tr.euronews.com/2024/08/18/uaea-ukraynadaki-nukleer-santralde-guvenlik-durumu-kotuye-gidiyor. 26.05.2025.
• European Union (EU), Proposal for a COUNCIL REGULATION on Community financial assistance with respect to the decommissioning of Units 1 to 4 of the Kozloduy Nuclear Power Plant in Bulgaria “Kozloduy Programme”, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX%3A52009PC0581, 11.02.2025.
• Frolova, N. L. vd. (2017). Hydrological Hazards in Russia: Origin, Classification, Changes and Risk Assessment. Natural Hazards, 88, 103-131.
• Google Earth, Dinyeper Nehri, https://earth.google.com/web/search/Dnieper+River/ , 15.02.2025.
• Gökeri, G., Gülay, Y., & Demirel, H. (2012). Ermenistan'daki Metsamor nükleer santralinde meydana gelebilecek kaza sonrası doz seviyeleri için acil koruyucu önlemlerin belirlenmesi.
• Gökoğlan, E. vd. (2020). Radyasyon ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri. Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 25(3), 289-294
• Güner, E. D. (2017). Biyolojik atıksu arıtma tesisi çevresel risk analizi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 24(3), 476-480.
• Gürçam, S. (2022). The Analysis of the World’s Most Dangerous Nuclear Plant from the Standpoint of the Most Air-Polluted City in Europe. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 827-846. https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1118533
• Hasegawa, A. vd. (2015). Health effects of radiation and other health problems in the aftermath of nuclear accidents, with an emphasis on Fukushima. The Lancet, 386(9992), 479-488.
• HGM, Türkiye Nüfus Dağılışı ve Yoğunluğu Haritası, https://www.harita.gov.tr/urun/turkiye-nufus-dagilisi-ve-yogunlugu-haritasi/656, 12.02.2025.
• Hürriyet, (2014). https://www.hurriyet.com.tr/dunya/ukraynadaki-nukleer-santralde-korkutan-kaza-27700484, 25.07.2024.
• IAEA. (2017). Country Nuclear Power Profiles 2017 Edition- Russian Fedaration. https://www-pub.iaea.org/MTCD/Publications/PDF/cnpp2017/countryprofiles/Russia/Russia.htm, 14.05.2024.
• IAEA. (2021). IAEA Concludes Long Term Operational Safety Review at the Armenian Nuclear Power Plant, https://www.iaea.org/newscenter/pressreleases/iaea-concludes-long-term-operational-safety-review-at-the-armenian-nuclear-power-plant, 11.02.2025.
• IAEA, (2022). Two years of IAEA continued presence at the Zaporizhzhya nuclear power plant. The IAEA’s unwavering support for nuclear safety, security and safeguards in Ukraine.
• IAEA, (2024). IAEA Report Highlights Two Years of Efforts to Prevent an Accident at Ukraine’s Zaporizhzhya Nuclear Power Plant.
• IAEA Iran, (2009). Islamıc Republıc Of Iran, https://www-pub.iaea.org/mtcd/publications/pdf/cnpp2009/countryprofiles/iran/iran2008.htm, 12.02.2025.
• International Atomic Energy Agency. (2022). IAEA Nuclear Safety and Security Glossary. Erişim tarihi https://www.iaea.org/resources/safety-standards. 26 Mayıs 2025.
• International Crisis Group, (2012). Ortadoğu ve Avrupa Raporu, Ağır Sularda: İran’ın Nükleer Programı, Savaş Riski ve Türkiye’den Dersler.
• İSG Risk Analizi. Tehlikelerin Tanımlanması, Risklerin Belirlenmesi ve Kontrol Faaliyetleri. https://www.isgyonetimi.com/5x5Risk_matrix 23.04.2024.
• Jeoloji Mühendisleri Odası. Deprem ve Plaka Tektoniği. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/7fb2e20b89e8a5a_ek.pdf. 17.07.2024.
• Kara, P. Ö., ve Günay, E. C. (2013). Çernobil kazası ve etkileri. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 3(2).
• Kerimoğlu, Y. (2016). Türkiye’nin Doğusunda Nükleer Tehdit. https://www.insamer.com/tr/turkiyenin-dogusunda-nukleer-tehdit_318.html . 24.04.2024.
• Kozloduy NPP, About Us. https://www.kznpp.org/en/about-us/about-knpp-kozloduy , 19.07.2024.
• Lafçı, Ö., & Öztekin, A. (2020). Arama/Kurtarma Gemilerindeki Tahlisiye (Can Kurtarma) Faaliyetlerinde L Tipi Matris Yöntemi ile Risk Değerlendirmesi. Çanakkale Onsekiz Mart University Journal of Marine Sciences and Fisheries, 3(2), 66-78.
• LeMonde. 2024. Russia Hit by Gigantic Forest Fires Amid Official İndifference. https://www.lemonde.fr/en/environment/article/2024/07/13/russia-hit-by-gigantic-forest-fires-amid-official-indifference_6683299_114.html#, 24.04.2024.
• NTI. Bushehr Nuclear Power Plant (BNPP). https://www.nti.org/education-center/facilities/bushehr-nuclear-power-plant-bnpp/.25.07.2024.
• Nükleer Düzenleme Kurulu, Radyasyon İzleme ve Uyarı Sistemi Ağı (RADİSA). https://www.ndk.gov.tr/radyasyon-izleme-ve-uyari-sistemi-agi-radisa 19.07.2024. 24.04.2024.
• Öney, R. G. (2012). Süt ürünleri üretim proseslerinde risk analizi (Master's thesis, Ankara Universitesi (Turkey)).
• Özdaşli, E. (2016). Kafkasya’nın Çernobil’i Metsamor Nükleer Santrali. Karadeniz Araştırmaları, (50), 45-64.
• Pala, Kayıhan (2006). “Hopa’da Kanser Görülme Sıklığı: Tanı Konmuş Olgular ve Ölümler Üzerine Bir Değerlendirme”, Çernobil Nükleer Kazası Sonrası Türkiye’de Kanser, Türk Tabipler Birliği Yayınları.
• Reliefweb, 2005, Bulgaria: Floods- Situation Map, https://reliefweb.int/map/bulgaria/bulgaria-floods-situation-map?gad_source=1&gclid=CjwKCAjw1920BhA3EiwAJT3lSa7_aTK6h-KIAiNI69IIVQsdB2kvmGSraWa8rJr9fsN-ssaxAD0zERoCePAQAvD_BwE , 17.07.2024.
• Saenko, V., Ivanov, V., Tsyb, A., Bogdanova, T., Tronko, M., Demidchik, Y., & Yamashita, S. (2011). The Chernobyl accident and its consequences. Clinical Oncology, 23(4), 234-243.
• TAEK Bülteni. Haberler. https://inis.iaea.org/collection/NCLCollectionStore/_Public/31/065/31065630.pdf
• The Sun. (2025). Putin’s massive attack on Kharkiv ‘will start in days’ with 50,000 troops massed and N Korea soldiers spotted. https://www.thesun.co.uk/news/35114584/russia-kharkiv-attack-ukraine-war/. 26.05.2025.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı1. Türkiye Ermenistan Siyasi İlişkileri. https://www.mfa.gov.tr/turkiye-ermenistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa . 17.07.2024.
• T. C. Dışişleri Bakanlığı2, Türkiye İran Siyasi İlişkiler, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-iran_siyasi-iliskileri.tr.mfa, 17.07.2024.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı3. Tuna Nehri'nde Seyrüsefer ve Türkiye, https://www.mfa.gov.tr/tuna-nehri_nde-seyrusefer-ve-turkiye.tr.mfa#:~:text=Tuna%20Nehri%2C%20Almanya'n%C4%B1n%20g%C3%BCneyinde,kadar%20uzunlu%C4%9Fu%202779%20km'dir, 13.02.2025.
• T.C. Milli Savunma Bakanlığı/ Harita Genel Müdürlüğü, Ukrayna Siyasi Haritası. https://www.harita.gov.tr/urun/ukrayna-siyasi-haritasi/654.19.07.2024.
• T. C. Ticaret Bakanlığı/ Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Rusya Federasyonu. (2024). Ülke Raporu (2024).
• T. C. Ticaret Bakanlığı, Bulgaristan’da Belene Santrali İçin Alınan Ekipman, Kozloduy Santralinin 7’nci Reaktörünün İnşaatında Kullanılabilir https://ticaret.gov.tr/blog/ulkelerden-ticari-haberler/bulgaristan/bulgaristanda-belene-santrali-icin-alinan-ekipman-kozloduy-santralinin-7nci-re
• TENMAK. Nükleer Bir Santralin Ömrü Ne Kadardır?. https://www.tenmak.gov.tr/haberler/136-egitim-arastirma/sss/nukleer-enerji-ve-nukleer-reaktorler-sss/856-nukleer-bir-santralin-omru-ne-kadardir.html.19.07.2024.
• TMMOB/Jeoloji Mühendisleri Odası. Tbmm’ye Açık Çağrı: ‘Fay Yasası Çıkarılsın’. https://www.jmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=13002&tipi=17&sube=0. 21.04.2024.
• Trifonova, P., Simeonova, S., Solakov, D., & Metodiev, M. (2012). Exploring seismicity in Bulgaria using geomagnetic and gravity data. Comptes rendus de l’Académie bulgare des Sciences, 65(5).
• Türkkan, Alpaslan (2006). “Çernobil Nükleer Kazasının Türkiye’ye Etkileri”, Çernobil Nükleer Kazası Sonrası Türkiye’de Kanser, Türk Tabipler Birliği Yayınları.
• Tzenov, L. ve Botev, E. (2009). On the earthquake hazard and the management of seismic risk in Bulgaria. information & security, 24, 39.
• UNDP, (2024). Human Development Report 2023-2024 Reimagining cooperation in a polarized world
• UNDRR, (2023). Ukraine seismic risk profile, https://www.preventionweb.net/publication/ukraine-seismic-risk-profile , 21.02.2025.
• World Nuclear Association, Nuclear Power in Iran, https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-g-n/iran, 11.02.2025.
• Yıldırım, M. ve Örnek, İ. (2007). Enerjide son seçim: Nükleer enerji. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 32-44.
• Yüksel, M. (2020). Uluslararası Politikalar Ekseninde Dünden Bugüne Metsamor Nükleer Santrali ve Türkiye. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23, 263-303.
• Zavyalov, A. D. vd. (2019). General Seismic Zoning: From maps GSZ-97 to GSZ-2016 and new-generation maps in the parameters of physical characteristics. Seismic Instruments, 55, 445-463