Sağlık İnanç Modeli’ne Dayalı Acil Durum Afetlere Bireysel Hazırlık ve Bunları Etkileyen Faktörler

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 367 - 390, 01.07.2023

Ali Arslanoğlu , Mustafa Erdoğan , Yalçın Düdükcü , Serdal Keçeli

https://doi.org/10.35341/afet.1134823

Cited By: 3

Öz

Çalışmanın amacı daha önce afet yaşamış kişilerin Sağlık İnanç Modeline göre acil durum/afet bilinci ve algılarına etki eden faktörlerin belirlenmesidir. Bu çalışma tanımlayıcı ve kesitsel tipte planlanmıştır. Veriler, araştırmacılar tarafından literatür taraması yapılarak, Sağlık İnanç Modeli’ ne dayalı alt faktörlerin tanımlanması ile oluşturulan anketlerle elde edilmiştir. Araştırmanın evrenini Kocaeli/Gölcük ilçesinde yaşayan 25.000 kişi oluşturmaktadır. Araştırmada örneklem seçiminde tabakalı örneklem metodu kullanılmıştır. Örneklem tespitinde Kocaeli Gölcük ilçesinde özellikle 1999 yılında yıkımın fazla olduğu merkez mahallelerde yaşayanlar çalışma kapsamına alınmıştır. Bu kapsamda hazırlanan anket katılımcıların sosyo-demografik özellikleri ile ilgili 14 soru ve Sağlık İnanç Modeli 33 maddesinden oluşmaktadır. Anketlerde verilen cevapların farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla t testi ve tek yönlü ANOVA testi uygulanmıştır. Alt boyutlar arasındaki ilişkiyi görmek içinde Kolerasyon testi uygulanmıştır. Araştırmaya katılanların %62,9’unun erkek olduğu, %70,8’inin evli olduğu, %28,1’inin 26-33 yaş aralığında olduğu, %34,2’nin lise mezunu olduğu, %61,8’inin kamu çalışanı olduğu, %58,5’inin daha önce afet yaşadığı, %53,1’inin 17 Ağustos 1999 Marmara Depremini yaşamadığı, %71’inin acil durum/afetlere hazırlıklı olmadığı, %87,9’unun bireysel acil durum/afet çantasının olduğu, %50,4’ünün acil durumlar/afetler konusunda eğitim almadığı, %54,5’inin ilk yardım eğitimi almadığı, %83,3’ünün temel afet bilinci eğitimi almadığı, %97,1’inin toplum afet gönüllüsü eğitimi almadığı son olarak %4,7 sinin diğer eğitimleri aldığı görülmektedir. Öz yeterlilik ile eyleme geçiriciler arasında İstatistiksel olarak anlamlı, pozitif, doğrusal ve orta düzey bir ilişki vardır. Öz yeterlilik ile algılanan engeller arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif, doğrusal ve çok zayıf bir ilişki vardır. Genel olarak bakıldığında, daha önce acil durumlar ve afetler ile doğrudan veya dolaylı şekilde bu durumu yaşamış ya da duyduklarından dolayı endişe ve korkuya kapılmış, böyle bir durumla bir daha karşı karşıya gelmemeyi isteyen ve bunu istese de bunun kaçınılmaz bir gerçek olduğunun farkında olan çalışanlar, kendilerini afet bilinçlerini, duyarlılıklarını, algıladıkları engelleri ve yararlarını, eyleme geçirici ve öz yeterlilik algılarını böylesi durumlara hazır hale getirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Afet, Acil Durum, Deprem, Sağlık İnanç Modeli

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

Individual Preparedness for Emergency Disasters Based on the Health Belief Model and Factors Affecting These

Öz

The aim of the study is to determine the factors affecting the emergency/disaster awareness and perceptions of people who have previously experienced a disaster according to the Health Belief Model. This study was planned as descriptive and cross-sectional type. The data were obtained with questionnaires created by the researchers through a literature review and the definition of sub-factors based on the Health Belief Model. The population of the study consists of 25.000 people living in Kocaeli/Gölcük district. Stratified sampling method was used in sample selection in the study. In the determination of the sample, those living in the central neighbourhoods of Kocaeli Gölcük district, where the destruction was high in 1999, were included in the study. The questionnaire prepared in this context consists of 14 questions about the socio-demographic characteristics of the participants and 33 items of the Health Belief Model. In order to determine whether the answers given in the questionnaires differed, t test and one-way ANOVA test were applied. The correlation test was applied to see the relationship between the sub-dimensions. It was found that 62.9% of the participants were male, 70.8% were married, 28.1% were in the 26-33 age range, 34.2% were high school graduates, 61.8% were public employees, 58.5% had experienced disasters before, 53.1% had not experienced the 17 August 1999 Marmara Earthquake, 71% were not prepared for emergencies/disasters, It is seen that 87.9% of the participants had an individual emergency/disaster kit, 50.4% did not receive training on emergencies/disasters, 54.5% did not receive first aid training, 83.3% did not receive basic disaster awareness training, 97.1% did not receive community disaster volunteer training and finally 4.7% received other trainings. There is a statistically significant, positive, linear and moderate relationship between self-efficacy and mobilisers. There is a statistically significant, positive, linear and very weak relationship between self-efficacy and perceived barriers. In general, the employees who have experienced emergencies and disasters directly or indirectly or who have been worried and frightened because of what they have heard, who want not to face such a situation again and who are aware of the fact that it is an inevitable reality even if they want to do so, have made themselves ready for such situations in terms of disaster awareness, sensitivity, perceived barriers and benefits, perceptions of enablers and self-efficacy.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Emergency, Earthquake, Health Belief Model

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Becker M.H., Janz N.K., (1985). The health belief model applied to understanding diabetes regimen compliance. The Diabetes Educator 11(1):41-47
• Borrill, Z., Woodhead, M., (2007). Yaşlılarda evrensel influenza aşılaması: Mozaiğin diğer bir parçası. European Respiratory Journal 30:407-408.
• Champion, V.L., (1984). Instrument development for health belief model constructs. Advance in Nursing Science 6(3):73-85.
• Champion, V.L., Skinner, C.S., (2008). The health belief model. In: Glanz K, Rimer BK, Viswanath KV. eds. Health behavior and health education. Theory, research and practice, 4th ed. San Francisco, pp 46-65.
• Chong, E. Y., Mongelli, M. M., (2003). Attitudes of Singapore women toward cesarean and vaginal deliveries. Int J Gynecol Obstet 80(2):189.
• Clemen, S. S., Mcguıre, S. L., Eıgstı, D. G., (2002). Comprehensive health nursing familiy aggregate and comunity practice. 6. edition. By Mosby 386-7.
• Colombo, G.L., Ferro, A., Vinci, M., Zordan, M., Serra, G., (2006). Cost-benefit analysis of influenza vaccination in a public healthcare unit. Therapeutics and Clinical Risk Management 2(2): 219-226.
• Corner, M., Berkshire, P.N., (2005). Predicting health behavior Mc Graw-Hill Education New York, Berkshire, pp 1-28.
• Çenesiz, E., Atak, N., (2007). Türkiye de Sağlık İnanç Modeli ile yapılmış araştırmaların değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 6(6): 427-43.
• Davis, D.T., Bustamante, A., Brown, C.P., Wolde-Tsadik, G., Savage, E.W., Cheng, X., Howland, L., (1994). The urban church and cancer control: a source of social influence in minority communities. Public Health Reports 109(4): 500-507.
• Doheny, M. O., Sedlak, C. A., Estok, P. J., Zeller, R. A., (2012). Bone density health beliefs and osteoporosis prevening behaviors men. Orthop Nur.PMC (4): 266- 272.
• Ertuğrul, B., Ünal, S. D., (2020). Bir Vakıf Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulunda Öğrenim Gören Öğrencilerin Genel Afete Hazırlıklı Olma İnanç Durumlarının Belirlenmesi, Afet ve Risk Dergisi 3(1), 2020, (31-45).
• Glanz, K., Rimer, B. K., Lewis, F.M., (2002). Health behavıor and health educatıon: theory, research, and practice. Vıswanath K (Ed) Jossey-Boss CO, San Fransisco: p 590.
• Grubbs, L.M., Tabano, M., (2000). Use of sun screen in health care professionals: The health belief model. Cancer Nursing 23: 164-167.
• Hayden, J., (2009). Health belief model. İntroduction to Health Behavior Theory. Canada: Jones and Barlett Publishers.
• Heiss, G., (2005). Health promotion and risk reduction in the community in: Maurer FA, Smith CM, Community Health Nursing Theory and Practice, 2nd.Ed. Saunders Company, WB, pp 466-485.
• İnal, E., (2015). Acil durumlara/afetlere bireysel hazırlığı değerlendirmek için sağlık inanç modeli’ne dayalı ölçek geliştirme, T.C. Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü Halk Sağlığı Programı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• İnal, E., Kocagöz, S., Turan, M., (2012). Temel Afet Bilinç ve Hazırlık Düzeyinin Saptanmasına Yönelik Bir Araştırma, Türkiye Acil Tıp Dergisi- Tr J Emerg Med, 12(1):15-19. doi: 10.5505/1304.7361.2012.05658
• Jirojwong, S., Maclennan, R., Manderson, L., (2001). Health beliefs and pap smears among thai women in brisbane. AsiaPac J Public Health 13(1): 20–3.
• Kaya, A., Moçoşoğlu, B., Sevim, H. İ., (2021). Sağlık İnanç Modeli’ ne Dayalı Olarak Öğretmenler ve Okul Yöneticilerinin Salgına Yönelik Bireysel Hazırlık Algılarının İncelenmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 18 (40): 2345-2374. DOI: 10.26466/opus.868717.
• Koyun, A., (2013) Yetişkin kadınlara değişim aşamaları modeli (trans teoretik model) ile yapılan eğitimin sigarayı bırakma davranışı üzerine etkisi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Loke, A.Y., Davies, L., Li, S.F., (2015). Factors influencing the decision that women make on their mode of delivery: The Health Belief Model. BMC Health Services Research 15: 274.
• Mathre, M.L., (2004). Alcohol tobacco and other drug problems in the community. In: Stanhope M, Lancester J (ed) Community and public health nursing, 6th ed. Mosby Elsevier, pp 848-874.
• McDonald, S., Saslow, D., Alciati, M.H., (2004). Performance and reporting of clinical breast examination: a review of the literature. CA: Cancer Journal For Clinicians 54(6): 345-361.
• Nahcıvan, N., Seçginli, S., (2003). Meme kanserinde erken tanıya yönelik tutum ve davranışlar olarak Sağlık İnanç Modelinin kullanımı. C.Ü Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 7(1).
• Nguyen, V.H., (2017). Osteoporosis prevention and osteoporosis exercise in community-based public health programs. Osteoporosisi And Sarcopenia 3:18-31.
• Onega, L.C., Jensen, A.A., (2004). Community health education. theories, models and principles. In: Stanhope M, J. Lancaster J (ed). Community & public health nursing, 8. ed, Mosby, pp 295-315.
• Özgül, N., (2010). The state of cervical cancer in Turkey and cervical cancer screening studies, Cancer Control İn Turkey. Ankara, Başak Matbaacılık, pp 379-384.
• Pang, M., Leung, T., Lau, T., Chung, K.H., (2008). Impact of first child birth on changes in women's preference for mode of delivery: follow-up of a long itudinal observational study. Birth: Issues In Perinatal Care 35(2):121–128.
• Poss, J.E., (2000). Factor associated with participation by mexican migrant farmworkers in a tuberculosis screening program. Nursing Research 49(1):20-28.
• Sevencan, F., (2017). Bodrum ilçesindeki öğrencilerin sağlık eğitimi ihtiyaçlarının belirlenmesi öğrencilerin sağlık eğitim ihtiyacı. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi: 145-150. DOI: 10.17942/sted.348510.
• Strecher, V.J., Champion, V.L., Rosenstock, I.M., (1997). The health belief model and health behaviour. In: Gochman DS (ed.). Handbook of health behaviour research, Vol I. personal and social determinants, Plenum Press, New York and London.
• Strecher, V.J., Rosenstock, I.M., (1997). The health belief model. In: Glanz K, Marcus-Lewis F, Rimer BK(eds) Health behaviour and health education: Theory, research, and practice, 2nd Ed. Jessey Bass Publishers, San Francisco.
• Tuong-Vi, H., (2007). Anderson cancer center, Houston, TX. Effects of an educational intervention on breast cancer screening and early detectıon ın Vietnamese American Women. Oncology Nursing Forum 34(2): 481.
• Wallece, L.S., Boxall, M., Riddeck, N., (2004). Ifluence exercise and diet to prevent osteoporosis; Lessons from three studies. British Journal of Community Nursing https//Doi.Org/10 12968/ BJCN.2004 9.3 12431.