Deprem Bölgesindeki Psiko-Sosyal Hizmetlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 108 - 127, 29.03.2024

Sinem Arslankoç Çağla Salduz Doruk Orhan Koçak

https://doi.org/10.35341/afet.1306045

Öz

Afetlerin bireyler ve toplumlar üzerinde yıkıcı etkileri bulunmaktadır. Bu etkiler göz önüne alındığında, afetten etkilenen bireylerin ihtiyaçlarına uygun psikososyal müdahale modelleri geliştirme ve uygulama, nitelikli afet yönetiminin bir parçası olmaktadır. Bu bağlamda çalışma, 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen ve 11 ili etkileyen Kahramanmaraş depremi sonrasında, depremden etkilenen bölgelerdeki bireylere yönelik gerçekleştirilen psikososyal destek hizmetlerinin, bölgede görev almış psikososyal destek görevlilerinin gözünden değerlendirmesini amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan bu çalışmada çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarında ya da sivil toplum örgütlerinde görev yapan 10 psikososyal destek görevlisiyle derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında afet bölgesinde görev almış psikososyal destek görevlilerinin gerçekleştirdikleri psikososyal hizmetlere yönelik öz değerlendirmelerine ve genel olarak gerçekleştirilen psikososyal destek hizmetlerine yönelik değerlendirmelerine yer verilmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler incelendiğinde deprem sonrası gerçekleştirilen psikososyal destek hizmetlerinin yeterli, nitelikli ve ihtiyaca yönelik olmadığı, kurumlar arası koordinasyonun sağlanamadığı yönündedir. Etkili psikososyal müdahale için ihtiyaca yönelik nitelikli uygulama ve kurumlar arası koordinasyonun sağlanması gereklidir.

Anahtar Kelimeler

Afet, Psikososyal Destek, Afetlerde Psikososyal Destek, Afetlerde Sosyal Hizmet

Evaluation of Psycho-Social Services in the Earthquake Region

Öz

Disasters have devastating effects on individuals and societies. Considering these effects, developing and implementing psychosocial intervention models appropriate to the needs of individuals affected by disasters is a part of qualified disaster management. In this context, the study aims to evaluate the psychosocial support services provided to individuals in the regions affected by the earthquake, after the Kahramanmaraş earthquake that occurred on February 6, 2023 and affected 11 provinces, from the perspective of psychosocial support officers working in the region. In this study, which was prepared with the qualitative research method, in-depth interviews were conducted with 10 psychosocial support workers working in various public institutions and organizations or non-governmental organizations. Within the scope of the study, the self-evaluations of the psychosocial support workers who worked in the disaster area and their evaluations of the psychosocial support services in general were included. When the data obtained from the interviews are examined, it is seen that the psychosocial support services provided after the earthquake are not sufficient, qualified and need-oriented, and that inter-institutional coordination cannot be achieved. For an effective psychosocial intervention, it is necessary to ensure need-oriented qualified practice and inter-institutional coordination.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Psychosocial Support, Psychosocial Support in Disasters, Social Work in Disasters

Kaynakça

• AFAD (2021). 2020 yılı doğa kaynaklı olay istatistikleri. Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Yayınları.
• AFAD (2022). Planlama ve risk azaltma dairesi, Türkiye afet risk azaltma planı. Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Yayınları.
• AFAD (2023a). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu (Son Erişim: 10.03.2023).
• AFAD (2023b). https://afad.gov.tr/kahramanmarasta-meydana-gelen-depremler-hk-34 (Son Erişim: 22.02.2023).
• Aker, T. A., (2006). 1999 Marmara depremleri: epidemiyolojik bulgular ve toplum ruh sağlığı uygulamaları üzerine bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(3), 204-212.
• Alakara Özcan, G., (2018). Afetlerde psikososyal destek hizmetlerinin AFAD’ da çalışan sosyal çalışmacılar tarafından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi.
• Altun, F., (2016). Afetlerde psikososyal hizmetler: Marmara ve Van depremleri karşılaştırmalı analizi. Çekmece İzü Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8-9), 183-197.
• Aslantaş, O., (2019). Balıkesir 112 acil sağlık hizmetleri istasyonlarında çalışan personelin afete hazır olma durumu ve hazırlık algısı. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Aydemir, A., (2021). Afet yönetim sisteminin incelenmesinde gönüllülük hizmetleri ve bazı sivil toplum kuruluşları. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 387-394, 10.35341/afet.986933.
• Aydınyılmaz, B., (2021). Türk Kızılayı bölge afet yönetimi müdürlükleri personellerinin insani yardımda asgari standartlar (sphere standartları) bilgi bilinç düzeyinin ölçülmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bezmialem Vakıf Üniversitesi.
• Azimli Çilingir, G., (2019). Türkiye’de afet yönetimi ve idarenin sorumluluğu. Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi.
• Buz, S., (2002). Afet yönetimi ve sosyal hizmet, Sosyal Hizmet Sempozyumu 2001: Deprem ve Sosyal Hizmetler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayını No: 13, Ankara, 56-67.
• Clark, A., (2007). Crisis Intervention. Lishman, J. (Ed.) Handbook for practice learning in social work and social care knowledge and theory. London and Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers.
• CRED (2018). Review of Disaster Events https://www.cred.be/publications (Son Erişim: 10.03.2023).
• CRED (2021). 2020 The Non-Covid year in disasters: Global trends and perspectives. UN Office for Disaster Risk Reduction. http://hdl.handle.net/2078.1/245181 (Son Erişim: 22.02.2023).
• Creswell, J., (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çağlar, A., (2013). 2011 Van depremleri sonrası ortaöğretim öğrencilerine yönelik psiko-sosyal destek çalışmalarının değerlendirilmesi (Erciş ilçesi örneği). Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bı̇lı̇mler Enstitüsü, Fırat Üniversitesi.
• Çakmak, H., Aydın Er, R., Öz, Y. C., Aker, A. T., (2009). Kocaeli İli 112 acil yardım birimlerinde çalışan personelin Marmara depreminden etkilenme ve olası afetlere hazırlık durumlarının saptanması. Akademik Acil Tıp Dergisi, 2, 83-88, 10.4170/jaem.2009.13007.
• Çınar Ö., Cengiz S., (2022). Acil durum ve afetlere müdahale personelinin kriz anı kurum içi iletişimlerinin değerlendirilmesi: Trabzon ili örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 140-152.
• Çoban, D., (2019). Afet ve acı̇l duruma maruz kalmış bireylerde psı̇kososyal destek uygulamalarının bireylerin günlük yaşantısına dönüş sürecindeki etkinliğinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Demir, A., (2020). Afet alanında çalışan personellerde psikososyal destek müdahale ilkeleri, empati ve liderlik ilişkisi; Türk Kızılayı örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gümüşhane Üniversitesi.
• Erdur Baker, Ö., (2014). Müdahalelere genel bakış. In: Afetler, krizler, travmalar ve psikolojik yardım (2. baskı). Erdur Baker Ö, Doğan T (eds). Ankara: Atalay Matbaacılık.
• Erkal, T., Değerliyurt, M., (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 22, 147-164.
• Inter-Agency Standing Committee. (IASC) (2007). IASC Mental health Guidelines: IASC Guidelines on Mental Health and Psychosocial Support in Emergency Settings.www.who.int/mental_health/emergencies/guidelines_iasc_mental_health_ psychosocial_june_2007.pdf (10.03.2023).
• Işık, Ö., Aydınoğlu, H. M., Koç, S., Gündoğdu, O., Korkmaz, G., Ay, A., (2012). Afet yönetimi ve afet odaklı sağlık hizmetleri. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(Ek sayı 2), 82-123, 10.5222/otd.supp2.2012.082.
• İbiş, E., Kesgin, B., (2014). Türkiye’de sosyal hizmet ve medikal kurtarma açısından Yalova, Van ve Simav depremlerinin incelenmesi. Dumlupınar University Journal of Social Sciences, 41, 225-234.
• Kadıoğlu, M., (2011). Afet yönetimi: Beklenilmeyeni beklemek, en kötüsünü yönetmek. T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını: İstanbul.
• Knox, K.S., Roberts, A.R., (2008). The crisis intervention model. Coady N. and Lehman P. (Ed) Theoretical perspectives for direkt social work practice- a generalist –eclectic approach. (2rd ed.) Newyork: Springer Publishing Company.
• Krysik, J. L., Finn, J., (2015). Etkili uygulama için sosyal hizmet araştırması. Ankara: Nika Yayınevi.
• Mağden, Ç., Ademhan, Ç., Şavur, E., Yeniokatan, İ., Kılıç, M., Gözden, M., Çavuşculu, M., Akman, P., Tomas, S. A., Yüksel, S., (2008). Türk Kızılayı afetlerde psikososyal destek uygulama rehberi. Ankara: Yorum Basın Yayın Sanayi Ltd. Şti.
• Nakajima, Ş., (2012). Deprem ve sonrası psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(Ek sayı 2), 150-155, 10.5222/otd.supp2.2012.150. Perry, R. W., (2018). Defining disaster: An evolving concept. In Handbook of disaster research (pp. 3-22). Springer, Cham.
• Sattler, D.N., Preston, A.J., Kaiser, CF., (2002). Hurricane Georges: A Cross-National Study Examining Preparedness, Resource Loss, and Psychological Distress in The U.S. Virgin Islands, Puerto Rico, Dominican Republic, and the United States. J Trauma Stress, 15:339–350.
• Seyyar, A., Yumurtacı, A., (2016). Afet odaklı acil manevi sosyal hizmet uygulamaları bağlamında Türkiye’ye yönelik bir model önerisi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 1-24.
• Sönmez, M. B., (2022). Depremin psikolojik etkileri, psikolojik destek ve korkuyla baş etme. TOTBİD Dergisi, 21, 337-343, https://doi.org/10.5578/totbid.dergisi.2022.46.
• Şahin, Ş., (2019). Türkiye’de bütünleşik afet yönetiminin geliştirilmesi. International Science and Engineering Applications Symposium on Hazards 2019, 25-27 Eylül, Karabük, 351-359.
• TDK (2022). Sözlük. https://sozluk.gov.tr (Son Erişim: 10.03.2023).
• TMMOB. (2012). Türkiye’de deprem gerçeği ve TMMOB Makine Mühendisleri Odası’nın önerileri oda raporu. Ankara.
• Tosun, S., (2021). Bir sosyal politika aracı olarak AFAD. Hastane Öncesi Dergisi, 6(1), 117-134.
• UNDRR (2021). Terminology. https://www.undrr.org/terminology/disaster (Son Erişim: 08.11.2022).
• UNICEF (2015). Van Erciş depremleri sonrası yürütülen psikososyal destek programlarının değerlendirilmesi. https://www.unicef.org/turkiye/raporlar/van-erci%C5%9F-depremleri-sonras%C4%B1-y%C3%BCr%C3%BCt%C3%BClen-psikososyal-destek-programlar%C4%B1n%C4%B1n-de%C4%9Ferlendirilmesi (Son Erişim: 10.03.2023).
• Utkucu M., Durmuş H., Uzunca, F., Nalbant, S., (2023). Şubat 2023 Gaziantep (MW=7.7) ve Elbistan (MW=7.5) depremleri̇ üzerine bir değerlendirme. Sakarya Üniversitesi Afet Yönetim Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Yaman Ö. M., Akyurt, M. A., (2013). Sosyal hizmete kültürel yaklaşım: 2011 Van Depremi örneği. Sosyoloji Dergisi, 3(26), 105-144.
• Yıldırım, A., Şimşek H., (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Ş., (2016). Sosyal hizmette krize müdahale yaklaşımının kullanımı krize müdahale. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(4), 481-486.
• Yonca Odabaşı, Z., (2010). Sürdürülebilir afet yönetimi ve kadın. Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.