Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Metodu İle Of İlçesi’nde (Trabzon) Heyelan Risk Duyarlılığı Analizi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 279 - 302, 29.03.2024

Mehmet Akif Taş Celal Şenol Muhammet Enes Yanık

https://doi.org/10.35341/afet.1361149

Öz

Çalışma alanı olan Trabzon’a bağlı Of ilçesinde topografik özellikler ve iklim hususiyetleri bakımından heyelan afetinin gerçekleşme potansiyeli yüksektir. Son yüz yılda 26’sı ölümle sonuçlanan onlarca heyelan afetine maruz kalan Trabzon’da sadece Of ilçesi 4 adedi ölümlü olmak üzere onlarca maddi hasarlı heyelan afetinden etkilenmiştir. Ortalama eğim ve yükseltinin fazla olması ve yağışın yıllık miktarının (1659,4 mm) ülke ortalamasının (643 mm) oldukça üzerinde olması bu durumu ortaya çıkaran en önemli etkenlerdir. Bu bağlamda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak uluslararası mecrada etkinliği ve geçerliliği olan metotlarla heyelan risk analizlerinin yapılması oldukça önemli bir hale gelmiştir. Bu analiz yöntemlerinden olan ve heyelan risk analizi çalışmalarında son yıllarda en çok kullanılan yöntemlerden biri olan ve Analytical Hierarchy Process (AHP) olarak literatüre geçen Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) çalışma alanına uyarlanmıştır. SentinelHub, NASA, Corine, HGM, MTA gibi birçok ulusal ve uluslararası kuruluştan elde edilen veriler ışığında Of ilçesinin AHS ile heyelan risk analizi oluşturulmuştur. Bunun sonucunda ilçenin heyelan bakımından %23’lük bir bölümüne tekabül eden 60 km2 alanında riskli ve çok riskli, %26’sına tekabül eden 67,7 km2 alanında orta ve %51’ine karşılık gelen 132,4 km2 alanda düşük ve çok düşük heyelan riski tespit edilmiştir. Bu analizler sonucunda elde edilen bilgiler dikkate alınarak gerek afet yönetim sürecinde gerekse diğer ilgili alanlarda çalışan paydaşların heyelan afetine karşı hazırlıklı olmaları amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), Coğrafi Bilgi Sistemleri, Heyelan, Of, Trabzon

Landslide Risk Susceptibility Analysis in Of District (Trabzon) by Analytical Hierarchy Process (AHS) Method

Öz

The potential for landslide disasters is high in the Of district of Trabzon, which is the study area, due to the topographical and climatic characteristics. In Trabzon, which has been exposed to dozens of landslide disasters with 26 fatalities in the last hundred years, only Of district has been affected by 4 landslide disasters with fatalities and tens of property damages. The fact that the average slope and altitude are high and that the annual rainfall (1659.4 mm) is much higher than the national average (643 mm) are the main factors that reveal this situation. In this context, it has become very important to carry out landslide risk analyses using Geographical Information Systems (GIS) with methods that are effective and valid in the international arena. The Analytical Hierarchy Process (AHP), which is one of these analytical methods and one of the most widely used methods in landslide risk analysis studies in recent years, was adapted to the study area. Taking into account data from many national and international organisations such as SentinelHub, NASA, Corine, HGM, MTA, a landslide risk analysis of the district of was carried out using AHS. As a result, high and very high landslide risk was identified in an area of 60 km2, representing 23% of the district, medium risk in an area of 67.7 km2, representing 26%, and low and very low risk in an area of 132.4 km2, representing 51% of the district. Taking into account the information obtained as a result of these analyses, the aim is to prepare the actors involved in the disaster management process and in other related fields for a landslide disaster.

Anahtar Kelimeler

Analytical Hierarchy Process (AHP), Geographic Information Systems, Landslide, Of, Trabzon

Kaynakça

• AFAD. (2021). İRAP Afet Risk Azaltma Planı. Trabzon: Trabzon Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. Aghlmve, M., Onur, M. İ., ve Talaei, R. (2020). Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesinde Analitik Hiyerarşi Yönteminin ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı. . Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (Özel Sayı), 224-230.
• Akıncı, H., Özalp, A. Y., ve Kılıçer, S. T. (2015). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve AHP Yöntemi Kullanılarak Planlı Alanlarda Heyelan Duyarlılığının Değerlendirilmesi: Artvin Örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 1(1-2), 40-53.
• Akgün, A., ve Türk, N. (2010). Lveslide susceptibility mapping for Ayvalik (Western Turkey) ve its vicinity by multicriteria decision analysis. Environmental Earth Sciences, 61(3), 595-611.
• Atalay, İ., ve Bekaroğlu, N. (1973). Heyelanlar ve Mühendislik Uygulaması. Karayolları genel Müdürlüğü yayınları No:200.
• Avcı, V. (2015). Bingöl Çayı Havzası’nın (Bingöl) Heyelan Duyarlılık Analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(2), 1-26.
• Avcı, V., ve Günek, H. (2015). Karlıova Havzası ve çevresinin (Bingöl) Heyelan Duyarlılık Haritasının Oluşturulması, Turkish Studies, 10(2), 49-68.
• Ayalew, L., Yamagishi, H., ve Ugawa, N. (2004). Lveslide Susceptibility Mapping Using GIS- Based Weighted Linear Combination, The Case in Tsugawa Area of Agano River. Niigate Prefecture, Japonya, 73-81.
• Baeza, C., ve Corominas, J. (2001). Assessment of Shallow Lveslide Susceptibility by Means of Multivariate Statistical Techniques. Earth Surface Processes ve Lveforms, 251-263.
• Çelik, S., Bulut, F., ve Ersoy, H. (2015). AHP Yöntemi’nin Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesinde Kullanımı. Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2), 59-90.
• Çevik, E., ve Topal, T. (2003). GIS-based lveslide susceptibility mapping for a problematic segment of the natural gas pipeline, Hendek (Turkey). Environmental Geology(44), 949-962.
• Çellek, S., Bulut, F., ve Ersoy, H. (2015). AHP Yöntemi’nin Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesinde Kullanımı ve Uygulaması (Sinop ve Yakın Çevresi). Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 39(2), 59-90.
• Çiçek, İ. (1985). Türkiye'de, Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesinde Heyelan Olayları ve Ekonomiye Etkileri. G.Ü. Sos. Bil. Enst. (Basılmamaış YL Tezi).
• Dai, F., ve Lee, C. (2002). Lveslide Characteristics ve Slope Instability Modelling Using GIS, Lantau Islve. Geomorphology(42), 213-228.
• Dalkes, M., ve Korkmaz, M. (2023). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Frekans Oranı Yöntemlerinin Heyelan Duyarlılık Analizinde Karşılaştırılması: Trabzon İli Akçaabat ve Düzköy İlçeleri Örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 38(16), 16-38.
• Dağ, S., Bulut, F., ve Akgün, A. (2006). İki Değişkenli istatistiksel Analiz Yöntemi ile Çayeli (Rize) ve Çevresindeki Heyelanların Değerlendirilmesi. 1. Heyelan Sempozyumu (s. 84). Trabzon: Bildiriler Kitabı.
• Demirel, Ş. C., ve Hastaoğlu, K. Ö. (2022). CBS Tabanlı AHP Yöntemi Kullanılarak Oluşturulan Sivas Koyulhisar Heyelan Duyarlılık Haritalarının Güvenilirliğinin Araştırılmas. Afet ve Risk Dergisi 5(2), 715-730.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ., ve Gürgen , G. (1989). “Çatak Heyelanları 1989 (Trabzon-Maçka). Atatürk Kül. Dil. Ve Tarih Yük. Kurumu, Coğ. Bil ve Üye Kolu. Coğ. Araştırma 1(1), 103-109.
• Erinç, S. (1996). Jeomorfoloji I (Genişletilmiş 4. Baskı). Öz Eğitim Yay.
• Filiz, M., ve Avcı, H. (2013, 09). Trabzon İlinde Meydana Gelen Heyelanlar Ve Heyelanların Bölgeye Etkileri. Uluslararası Teknolojik Bilimler Dergisi, 5(3), s. 31-38
• Fernveez, T., Irigaray, C., El Hamdouni, R., ve Ve Chacón, J. (2003). Methodology for Lveslide Susceptibility Mapping by Means of a GIS. Application to the Contraviesa Area (Granada, Spain). Natural Hazards(30), 297-308.
• Hasekioğulları, G. D., ve Ercanoğlu, M. (2012). A new approach to use AHP in lveslide susceptibility mapping: a case study at Yenice (Karabuk, NW Turkey), 9. Natural Hazards, 63, 1157–1179.
• Karakaş, V. (2018). Karabük Bölgesinin FR ve AHP Yöntemleri Kullanılarak CBS Tabanlı Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesi. Erzurum: Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği.
• Kavas, E. (2009). TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi (CBS2009), 02-06 Kasım, İzmir. Analitik Hiyerarşik Süreç Yöntemiyle İzmir İlinde Heyelan Duyarlılığının Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı İncelemesi.
• Kesici, Ö., ve Sönmez, M. (2012). 30 Ocak 2012 Tepecik Köyü (Adıyaman) Heyelanı. Doğu Coğrafya Dergisi(27), 207-232.
• Koçman, M. (2006). A Lveslide Susceptibility Model Using the Analytical Hierarchy Process Method ve Multivariate Statistics in Perialpine Slovenia. Geomorphology, 71(4), 17-28.
• Lee, S. (2005). Application of Logistic Regression Model ve Its Validation for Lveslide Susceptibility Mapping Using GIS ve Remote Sensing Data. International Journal Remote Sensing, 26(7).
• Lee, S., ve Choi, J. (2004). Lveslide susceptibility mapping using GIS ve the weight-of-evidence model. International Journal of Geographical Information Science(18), 189-814.
• Lee, S., ve Sambath, T. (2006). Lveslide susceptibility mapping in the Damrei Romel area, Cambodia using frequency ratio ve logistic regression models. (50), s. 847-855.
• Moradi, S., ve Rezaei, M. (2014). A GIS-based comparative study of the analytic hierarchy process, bivariate statistics ve frequency ratio methods for lveslide susceptibility mapping in part of the Tehran metropolis, Iran. GeoPersia, 4(1), 45-61.
• Perotto-Baldiviezo, H., Thurow, T., Smith, C., Fisher, R., ve Wu, X. (2004). GIS-Based Spatial Analysis ve Modeling for Lveslide Hazard Assessment in Steeplves, Southern Honduras. Agriculture, Ecosystems ve Environment(103), 165-176.
• Ruff, M., ve Czurda, K. (2008). Lveslide susceptibility analysis with a heuristic approach in the Eastern Alps (Vorarlberg, Austria). Geomorphology(93), 314-324.
• Öner, E. (1985). Türkiye’de Özellikle Orta Karadeniz Bölümünde Heyelan olayları ve Ekonomiye etkileri (Yayınlanmamış Yük. Lis. Tezi) A.Ü. Sos. Bil. Enst.
• Öner, E., ve Çiçek, İ. (1987). Heyelan Olayları ve Karadeniz Kıyı Şeridinden Örnkeler. Jeomorfoloji Dergisi, 15, 53-64.
• Öztürk, K. (2002). Heyelanlar ve Türkiye’ye Etkileri . G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 22(2), 35-50.
• Sür, Ö. (1972). Heyelan Olaylarına Sebap Olan Faktörler ve Bunların Türkiye'de Etkili Olduğu Alanlar. Coğrafya Araştırmaları Dergisi (A.Ü. DTCF, Coğrafya Araştırmaları Enstitüsü Yayını)Sayı 5-6.
• Sür, Ö. (1977). Heyelan Olaylarının Ekonomiye Etkileri. Coğrafya Araştırmaları Dergisi (A.Ü. DTCF, Coğrafya Araştırmaları Enstitüsü Yayını)Sayı 8.
• Saatcıoğlu, M., ve Arslan, M. . (2016). Analitik hiyerarşi prosesi (AHP) yöntemi ile heyelan riski haritalarının oluşturulması. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 4(49), s. 485-494.
• Saaty, T. L. (1988). What is the analytic hierarchy process?. Mathematical Models for Decision Support. NATO ASI Series(48), s. 109-121.
• Schreiber, P. . (1904). Ueber die Beziehungen zwischen dem Niederschlag und der Wasseruhrung der Wasseruhrung der Fluse in Mitteleurapa. Meterol Z., s. 441-452.
• Sunkar , M., ve Avcı, V. (2016). Şepker Çayı Aşağı Havzası’nın (Adıyaman Batısı) Heyelan Duyarlılık Analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 13-43.
• Taş, M. A. (2022). Tokat Linde Doğal Afetlet. (. C. ŞENOL) içinde, Horoztepe'den Günümüze 6000 Yılda Tokat (s. 319344). Paradigma Akademi Yayınları.
• Ulutaş, B., ve Güler, N. (2017). AHP yöntemi ile heyelan riski haritalarının oluşturulması ve analizi (Konya örneği). Jeoloji Müh. Derg., 1(40), s. 44-54.
• URL 1, https://www.afad.gov.tr/afet-haritalari (Son Erişim 14.04.2023).
• URL 2, https://lve.copernicus.eu/imagery-in-situ/eu-dem/eu-dem-v1.1 (Son Erişim 15.04.2023)
• URL 3, https://lve.copernicus.eu/pan-european/corine-lve-cover/clc2018 (Son Erişim 15.04.2023)
• URL 4, https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/ofta-sel-ve-heyelanin-hasari-gun-agarinca-ortaya-cikti-5988607 (Son Erişim 14.04.2023)
• URL 5, https://www.openstreetmap.org/#map=5/39.555/32.036 (Son Erişim 12.04.2023).
• URL 6, https://www.scbuk.com/ahp.html (Son Erişim 14.04.2023).
• URL 7, https://basic.atlas.gov.tr/(Son Erişim 14.04.2023).
• Wang, W., Xie, C., ve Du, X. (2009). Lveslides susceptibility mapping based on geographical information system, GuiZhou, south-west China. Environmental Geology(58), 33-43.
• Yalçın, A. (2007). Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesinde Analitik Hiyerarşi Yönteminin ve CBS’nin Kullanımı. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(3), 1-14.
• Yalçın, A., Reis, S., Aydınoğlu, A. C., ve Yomralıoğlu, T. (2011). A GIS-based comparative study of frequency ratio, analytical hierarchy ,process, bivariate statistics ve logistics regression methods for lveslide susceptibility mapping in Trabzon, NE Turkey. Catena, 85, 274-287.
• Zhou, C., Lee, C., Li, J., ve Xu, Z. (2002). On the Spatial Relationship Between Lveslides ve Causative Factors on Lantau Islve, Hong Kong. Geomorphology(43), 197-207.