Kuraklığın Türkiye'deki Kırsal Geçim Kaynakları ve Kentleşme Üzerindeki Çok Yönlü Etkileri: Hafifletme Stratejileri

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 34 - 51, 10.04.2025

Mert Onur , Muhammed Adak , Çağla Melisa Kaya , Arife Karadağ , Çiğdem Ünal

https://doi.org/10.35341/afet.1527912

Öz

Son dönemlerde iklim parametrelerinde gözlenen sıcaklık trendlerinin artışı nedeniyle kuraklık dünya genelinde yaygınlaşmaktadır. Meteorolojik, hidrolojik ve tarımsal kuraklık tipleri birbiriyle korelasyon içerisinde hareket etmekte olup kuraklık, etkisini özellikle kırsal bölgelerde daha fazla göstermektedir. Bu durum daha ziyade kırsal alanda geçim kaynaklarının, toprak bazlı sosyo-ekonomik aktivitelere bağlı olmasının bir sonucudur. Artan kuraklık koşulları nedeniyle kırsal kesimlerde yaşayan birçok üretici, ekonomik darboğazlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu da, uzun vadede sektör değişikliği, göç veya üretimden vazgeçme gibi radikal kararlara neden olmakta olup doğrudan ve dolaylı birçok toplumsal zorlukları ortaya çıkarmaktadır. Kuraklığın artmasıyla hammadde sağlayan ormancılık, balıkçılık ve hayvancılık gibi sektörlerde aksamaların meydana gelmesiyle birlikte sanayi için hammadde temininde zorluklara ve ekonomik alanda, özellikle alım gücü üzerinde olumsuz etkilere yol açmaktadır.

Bu çalışma, kuraklığın kırsal geçim kaynakları üzerindeki etkilerini derinlemesine inceleyerek, kırsal bölgelerdeki tarım, hayvancılık ve ormancılık gibi temel sektörlerin karşılaştığı zorlukları ortaya koymaktadır. Aynı zamanda kuraklığın kentleşme süreçleri üzerindeki etkileri ele alınmış ve bu etkilerin kırsal alanlardan kentlere göç, sektörler arası değişim ve ekonomik uyum politikalarına yansımaları değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında, kuraklık yönetiminde proaktif yaklaşımlar ve uyum stratejileri geliştirilmesi önerilmektedir. Bu doğrultuda, elde edilen bulgular, hem kırsal alanlarda sürdürülebilir geçim kaynaklarının korunması hem de kuraklığın olumsuz etkilerinin hafifletilmesi için önemli bir rehber sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğa Kaynaklı Afetler, Kentleşme, Kırsal Geçim Kaynakları, Sürdürülebilirlik, Uyum Stratejileri

The Effects of Drought on Rural Livelihoods in The Context of Urbanization and Mitigation in Turkey

Öz

In recent years, due to the observed increase in temperature trends within climate parameters, drought has been spreading globally. Meteorological, hydrological, and agricultural drought types interact and exhibit correlations with each other. Drought exerts its effects more prominently in rural areas, primarily due to the dependence of rural livelihoods on land-based socio-economic activities. As drought conditions intensify, many producers in rural areas face economic hardships. This leads to long-term radical decisions such as sectoral shifts, migration, or the abandonment of production, resulting in numerous direct and indirect societal challenges. Furthermore, the increase in drought disrupts sectors such as forestry, fisheries, and livestock that provide raw materials, causing difficulties in raw material procurement for industries and adverse impacts on the economy, particularly purchasing power.

This study thoroughly examines the impacts of drought on rural livelihoods, revealing the challenges faced by key sectors such as agriculture, livestock, and forestry in rural regions. Additionally, the effects of drought on urbanization processes are analyzed, focusing on its implications for rural-to-urban migration, inter-sectoral changes, and economic adaptation policies. The study proposes proactive approaches and adaptation strategies for drought management. In this context, the findings present significant strategies for both preserving sustainable rural livelihoods and mitigating the adverse impacts of drought.

Anahtar Kelimeler

Adaptation Strategies, Drought, Natural Disasters, Rural Livelihoods, Sustainability, Urbanization

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2023). Dünya'da Tarım 4.0 Uygulamalarının Ekonomik Katkıları. EU 1. International Conference on Humanity and Social Science (s. 271). Bucharest: Academy Global Publishing House.
• Akyol, A. (2010). Sürdürülebilir Orman Yönetimi Ölçüt ve Göstergeleri Türkiye Modeli. Doktora Tezi. Isparta, Türkiye: Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Altan, K., Teksoy, A., ve Akal Solmaz, S. K. (2020). Türkiye'de Yağış ve Sıcaklığın Su Kaynakları Tarımsal Ürün Verimi ve Su Politikalarına Etkisi. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 1253-1270 https://doi.org/10.17482/uumfd.787493
• Arık, F. (2023). Konya'da 2 bin 500 Obruk Var! (S. Büyüksamancı, Röportaj Yapan) Konya: DHA. https://www.dha.com.tr/gundem/konyada-2-bin-500-obruk-var-2187272 (Son erişim tarihi 12.07.2024)
• Arslan, G. ve Yıldız, P. O. (2021). Türkiye Su Ürünleri Sektörüne Genel Bakış. Menba Kastamonu Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 46-57.
• Bakırcı, M. (2022). Türkiye Tarım Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
• Başoğlu, A. (2014). Küresel İklim Değişikliğinin Ekonomik Etkileri. Sosyal Bilimler Dergisi, 175-196.
• Bayraç, H. N. ve Doğan, E. (2016). Türkiye’de İklim Değişikliğinin Tarım Sektörü Üzerine Etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 11(1), 23-48.
• Bayramoğlu, Z., ve Ağızan, S. (2018). Sulama Sistemlerinin Tercihini Etkileyen Faktörlerin Analizi. Uluslararası Su ve Çevre Kongresi SUÇEV (s. 1082-1087). Bursa: SUÇEV.
• Cebeci, İ., Demirkıran, O., Doğan, O., Karagöz Sezer, K., Öztürk, Ö., & Elbaşı, F. (2019). Türkiye’nin İller Bazında Kuraklık Değerlendirmesi. Toprak Su Dergisi, 169-176. https://doi.org/10.21657/topraksu.655613
• Çakmak, B. (2016). Kuraklığın Etkileri, Kuraklığın Etkilerinin Azaltılması veya Önlenmesi İçin Alınacak Tedbirler. https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=166927 (Son erişim tarihi: 02.07.2024).
• Çelik, M. A., Kopar, İ. ve Bayram, H. (2018). Doğu Anadolu Bölgesi’nin Mevsimlik Kuraklık Analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1741-1761.
• Çepel, N. (1989). Orman Ekolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları.
• Çetin, Ö. (2012). Tarımsal Sulama Yöntemleri. Ankara: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı.
• Çobanyılmaz, P. ve Duman Yüksel, Ü. (2013). Kentlerin İklim Değişikliklerinden Zarar Görebilirliğinin Belirlenmesi: Ankara Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Derigisi, 39-50.
• Dabanlı, İ. (2021). İklim Değişikliği ve Artan Orman Yangınları İlişkisi. TUBA, 25-42.
• Davie, T. ve Quinn, N. W. (2021). Fundamentals of Hidrology. Ankara: Nobel.
• Demir, P. (2007). İsrail'in Tarımsal Yapısı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü.
• Deniz Öztürk Y. ve Ünlü, R. (2022). Türkiye’de Yapılan Kuraklık Analiz Çalışmaları Üzerine Bir Derleme. Afet ve Risk Dergisi, 669-680. https://doi.org/10.35341/afet.1124880
• Direk, M. (2012). Tarım Tarihi ve Deontoloji. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Doğanay, H., ve Çavuş, A. (2013). Türkiye Ekonomik Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi.
• DSİ. (2023). DSİ 11. Bölge Müdürlüğü Nehir Debileri. Ankara: DSİ.
• FAO. (2018). The State of World Fisheries and Aquaculture 2018 - Meeting the Sustainable Development Goals. Roma: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
• Goyal, R. K. (2004). Sensivity Of Evapotranspiration to Global Warming: A Case Study Of Arid Zone Of Rajasthan. Agric Water Manag, (s. 1-11). https://doi.org/10.1016/j.agwat.2004.03.014
• Güreşçi, E. (2010). Türkiye'de Kentten - Köye Göç Olgusu. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 77-86.
• Hakverdi, A. E. (2020). Türkiye’de Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergelerinin Değerlendirilmesi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 332-343. https://doi.org/10.18182/tjf.691776
• ICCAP. (2007). ICCAP Projesi Türk Grubu Sonuç Raporları: Kurak alanlarda, iklim değişikliğinin tarımsal üretim sistemlerine etkisi. Kyoto: ICCAP.
• Kaldırım, K., ve Yılmaz, M. (2013). Su Ürünleri ve Balıkçılık Sektörü. Samsun: OKA.
• Kapluhan, E. (2013). Türkiye'de Kuraklık ve Kuraklığın Tarıma Etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi (27), 487-210.
• Kılavuz, E., ve Erdem, İ. (2019). Dünyada Tarım 4.0 Uygulamaları ve Türk Tarımının Dönüşümü. Social Sciences (NWSASOS), 133-157. https://dx.doi.org/10.12739/NWSA.2019.14.
• Koyuncu, M. (2017). Küresel İklim Değişikliği ve Hayvancılık. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 98-106. DOI: 10.15316/SJAFS.2017.26
• Küçüksümbül, A., ve Tarcan, G. (2021). Nalbantlar Ovası (Söke, Aydın) Yeraltı Suyu ve Tarım Toprakları İnorganik Kalite Araştırması: Arsenik ve Uranyum Tehlikesi. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 213-234. https://doi.org/10.24232/jmd.1049636
• Mandaloğlu, M. (2014). Bozkır Türklerinde Ekonominin Hayvancılık ve Tarıma Dayalı Olarak Değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 75-93. https://doi.org/10.15869/itobiad.12777
• Merve, A. (2021). Gaziantep İli Meteorolojik Kuraklık Analizi ve KAS İlişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 371-382. https://doi.org/10.19113/sdufenbed.868780
• MGM. (2021). Türkiye Geneli Yıllık Alansal Yağışları. Ankara: Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
• OSİB. (2013). Aridite İndisine Göre Kurak ve Yarı Kurak Alan Sınıflandırmaları. Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı.
• Özdemir, Z. ve Özekicioğlu, H. (2006). Kentleşme ve Çevre Sorunları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 17-30.
• Özfidaner, M., Şapolyo, D., & Topaloğlu, F. (2018). Seyhan Havzası Akım Verilerinin Hidrolojik Kuraklık Analizi. Toprak Su Dergisi, 57-64. https://doi.org/10.21657/topraksu.410140
• Öztürk, K. (2002). Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65.
• Partigöç, N. S., ve Soğancı, S. (2019). Küresel İklim Değişikliğinin Kaçınılmaz Sonucu: Kuraklık. Dirençlilik Dergisi, 287-299. https://doi.org/10.32569/resilience.619219
• Population Reference Bareau (PRB). (2022). 2022 World Population Data Sheet. Washington D.C.
• Sırdaş, S. (2003). Meteorolojik Kuraklık Modellemesi ve Türkiye Uygulaması. İTÜ Dergisi.
• Şahin, Ü. & Kurnaz, L. (2014). İklim Değişikliği ve Kuraklık. İstanbul: İstanbul Politikalar Merkezi.
• Şahinalp, M. S. (2006). Şanlıurfa Şehri'nin Kuruluşuna Etki Eden Etmenler. Coğrafi Bilimler Dergisi, 105-127. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000063
• Şimşek, E., ve Tuncer, K. (2018). Amasya İli Merkez İlçede Süt Sığırcılığı Yapan Tarım İşletmelerinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri ve İklim Değişikliği ile İlgili Düşünceleri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35-45.
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2020). Modern Sulama Sistemlerinin Oranı %94'e Çıkarılacak. Sulama Şebekeleri Modernize Ediliyor. Ankara, Türkiye: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği.
• Taşlıgil, N., ve Şahin, G. (2012). Kolektif İşletme Tiplerine Tipik Bir Örnek: Kibbutzlar. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 213-229. https://doi.org/10.14520/adyusbd.279
• TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. (2020). Tarımda Küresel Gelişmeler ve Yansımaları. Türkiye Ziraat Mühendisliği IX. Teknik Kongresi (s. 40). Ankara: Ankara Üniversitesi Basın Yayın Müdürlüğü.
• TUDAV. (2017). 2017 Yılı Türkiye Denizleri Raporu. İstanbul: Türk Deniz Araştırmaları Vakfı.
• Turan, E. S. (2018). Türkiye'nin İklim Değişikliğine Bağlı Kuraklık Durumu. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 4(1), 63-69. https://doi.org/10.21324/dacd.357384
• Tüfekçioğlu, A., ve Tüfekçioğlu, M. (2018). Kuraklık ve Orman Ekosistem Dinamikleri Etkileşimi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 103-108. https://doi.org/10.18182/tjf.342931
• Tümertekin, E., ve Özgüç, N. (2019). Beşeri Coğrafya: İnsan-Kültür-Mekân. İstanbul: Çantay Yayınevi.
• Türkeş, M. (2012). Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen İklim Değişikliği, Kuraklık ve Çölleşme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 1-32. https://doi.org/10.1501/Csaum_0000000063
• Uluocak, N. (1974). Kuraklık ve Kurak Bölgelerin Özellikleri. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 135-156.
• World Wide Fund for Nature (WWF). (2023). İklim Değişikliği. Ekim 5, 2023 tarihinde https://www.wwf.org.tr/ne_yapiyoruz/iklim_degisikligi_ve_enerji/iklim_degisikligi/ adresinden alındı
• Van Loon, A. F. (2015). Hydrological Drought Explained. WIREs Water, 359-392. https://doi.org/10.1002/wat2.1085
• Yenikale, A., ve Yenikale, A. (2012). Sulama ve Sulama Yöntemlerinin Projelendirilmesi. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı GAP Bölge Kalkınma İdaresi.
• Yetiş, Ü., ve Çapar, G. (2018). Sanayide Su Verimliliğinin Ülkemizdeki Durumu. Anahtar Dergisi, 19-29.
• Yılmaz, M. (2010). Karapınar Çevresinde Yeraltı Suyu Seviye Değişimlerinin Yaratmış Olduğu Çevre Sorunları. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 145-163. https://doi.org/10.1501/Csaum_0000000033
• Yüksel, G., ve Sökün, H. (2022). Ege Bölgesi İçin Dinamik Mod Ayrıştırması ile Kuraklık Analizi. Uluslararası 3B Yazıcı Teknolojileri ve Dijital Endüstri Dergisi, 54-61. https://doi.org/10.46519/ij3dptdi.1025073
• Yüksel, İ. (2020). Endüstri 4.0 ve Tarım Politikaları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, Türkiye: İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Zahner, R. (1968). Water deficits and growth of trees. In "Water deficits and growth of trees”. T. Kozlowski içinde, Water Deficits and Plant Growth (s. 191-254). New York: New York Press.
• Zeydanlı, U., Turak, A., Bilgin, C., Kınıkoğlu, Y., Yalçın, S., ve Doğan, H. (2011). İklim Değişikliği ve Ormancılık: Modellerden Uygulamaya. Ankara: MDG Achievement Fund.