BATI SUDAN TARİHİNDEKİ ÖNEMLİ HAC YOLCULUKLARI VE ETKİLERİ (XIII-XIX. YÜZYILLAR)

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 24 - 40, 01.02.2024

Mudasıru Musa

https://doi.org/10.58851/africania.1328035

Öz

Hz. İbrahim (a.s.)’ in çağrısının ardından kutsal topraklarda bulunan Kâbe-i Mükerreme’ nin ziyareti kesintiye uğramamıştır. Bu durum İslam gölgesi altında Kâbe etrafındaki ayinlere sürülen lekeleri temizleyerek devam etmiştir. Hac ibadeti; Müslümanların canları ve malları pahasına kıyamet gününe kadar yerine getirilecek İslam’ ın beşinci rüknü ve esasıdır. İslam tarihi kaynaklarının sayfaları çevrildiği zaman bugünkü Batı Afrika adı ile tanınan Batı Sûdân başta olmak üzere hac yolculukları ile ilgili İslam âleminde göze çarpan çok örnek bulunmaktadır.
Bu çalışmanın amacı; Batı Sûdân tarihinde hac farizasını eda etmek için Mekke ve Medine’ ye o zamanın kısıtlı imkânlarında meşakkatli yolculuklarla giden meşhur sultan ve âlimleri gün yüzüne çıkarmaktır. Bu yazının ehemmiyeti; Batı Sûdânlı bazı sultan ve âlimlerin ifa ettikleri bu zor ve çetin hac yolculuğunun birçok insan tarafından bilinmemesinden dolayıdır. Çalışmamız aracılığıyla hac yolculuğuna çıkan önemli şahsiyetler tanıtılacak olup yaptıkları hacların Batı Sûdân üzerinde bıraktığı izlere ışık tutulacaktır. Çalışmanın çerçevesi 13.-19. yüzyıllar arasında sultan ve âlimlerin yerine getirdikleri hac yolculukları ile sınırlı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Afrika, Batı Sûdân, Hac, Sultan, Âlim

Kaynakça

• Abbou, T. (2020). Mansa Musa’s Journey to Mecca and Its Impact on Western Sudan. University Ahmed Draia.
• Abdulmâjid, U. (1985). Hayâtü’l-Hâc Ömer el-Fûtî. Mecellet Dirâsât Afrîkıyye, 1(1) 141-151.
• Buffill, R. (1988). Ticâretü’z-Zeheb ve Sükkânü’l-Magribi’l-Kebîr. (H. Ebû Lokme & M. Azîz, Çev.). Câmiat Qâr Yûnus. Bingâzî.
• Cisse, A. (2018). Harekâtü’l-Islâh ve’t-Tecdîd fî Garbi Afrîkıyâ. Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûnü’l-İslâmiyye.
• Doukoure, M. (2022). Mansâ Musa, es-Sultan el-Hâc. Mektebet Ayuma.
• El-Fûtî, U. S. Tezkiretü’l-Gâfilîn ‘An Kubhi İhtilâfi’l-Müminîn, (Â. Bambâ, Nşr.). Câmiatü Malaya.
• Hamevî, Ş. Y. (1977c, 1977ç, 1977d). M’ucemü’l-Büldân. Dâr Sâdir.
• Hemşerî, M. A., seyyid, E., Musa, A. İ. (1997). İntişârü’l- İslâm Fî Afrîkıyâ. Mektebetü’l-Abeykân.
• İbn Battûta, E. M. (1987). Rihlet İbn Battûta, Tühfetü’n-Nüzzâr Fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr. (M. Abdülmun’im el-Aryân & M. el-Kassâs, nşr.). Dâr İhyâi’l-Ulûm.
• İbn Hacer, Ş. A. Ed-Dürerü’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine (4. Cilt). Dâr İhyâi’t-Türâs el-Arabî.
• İbn Haldûn, A. (2000). Dîvân el-Mübteda’ ve’l-Haber Fî Târîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Man Âsarahüm Min Zevi’ş-Şa’ni’l-Ekber (5. Cilt). Dârü’l-Fikir.
• İbn İyâs, M. A. (1975). Bedâi’u’z-Zühûr Fî Vekâi’i’d-Duhûr (1. Cilt). (M. Mustafâ, nşr.). Dârü’n-Neşr Firanz Şitâyner.
• İbn Kesîr, E. (1988). el-Bidâye ve’n-Nihâye (7. baskı, 14. Cilt). Mektebetü’l-Meârif.
• İbnü’l-Verdî, Z. U. (1996). Târih İbnü’l-Verdî (1. baskı, 2. Cilt). Dârü’l-Kütüb el-’İlmiyye.
• İbnü’d-Devâdârî, E. A. (1982). Kenzü’d-Dürer ve Cami’u’l-Gurer (9. Cilt). (B. Râtke, nşr.). Matba’at Îsâ el-Bâbî el-Halebî.
• İlorî, Â. A. (2013). el-İslâm Fî Nijeria ve’ş-Şeyh Usmân Bin Fodiyo (2. bs,). Darü’l-Kitâb el-Misrî.
• K’at, M. (2014). Târîhu’l-Fettâş. Müessesetü’r-Risâle.
• Kaddâh, N. (1961). Afrîkıyâ el-Garbiyye Fî Zillil- İslâm. New York University Libraries.
• Kâsim, A. Ş. (1990). Vakı’u’l-İslâm el-yevm, el-İslâm ve Afrîkıyâ. Dirâsât Afrîkıyye Dergisi, 1(6), 20-35.
• Kavas, A. (2004). Mense Mûsâ. (29. Cilt). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mağribî, M. Bidâyetü’l-Hükmi’l-Mağribî Fi’s-Sudani’l-Garbî. Müessesetü’l-Halij Li’t-Tıbâa.
• Maikâ, E. İ. (1997). el-Hareketü’l-İlmiyye ve’s-Sekâfiyye ve’l-İstılâhiyye Fi’s-Sudani’l-Garbî, Min H.400 İlâ H.1100. Mektebetü’t-Tevbe.
• Makrîzî, T. E. A. (1997). Es-Sülûk Li Ma’rifeti Düveli’l-Mulûk (1. baskı, 3. Cşlt). Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye.
• Merrâküşî, M. A. (1888). Nüzhetü’l-Hâdî bi Ahbâri Mülûki’l- Karni’l-Hâdî. Ernest Leroux Edieur.
• Mükaddim, M. (2004). el-İmâm Muhammed el-Megîlî et-Telmesânî ve Devruhu Fî Te’sîsi’l-İmâreti’l-İslâmiyye Bi Afrîkıyâ el-Garbiyye. Darü’l-Garb.
• el-Nagar, O. (1969). West Africa and the Muslim pilgrimage: An historical study with special reference to the nineteenth century. [Phd, SOAS University of London]. University Of London.
• Nâsırî, E. A. el-İstiskâ li Ahabâr Düvelü’l-Mağrip el-Aksâ (3. Cilt). (J. en-Nâsırî & M. en-Nâsırî, nşr.). Dârü’l-Kitâb.
• Niyânî, J. T. (1988). Târîh Afrîkıyâ el-’Âmm (4. Cilt). UNESCO.
• Nüveyrî, Ş. A. Nihâyetü’l-Ereb Fî Fünûni’l-Edeb (33. Cilt). (İ. Şemseddîn, nşr.). Dârü’l-Kütüb el-’İlmiyye.
• Oliver, P. J. (2013). Mansa Musa and the Empire of Mali. Create Space Independent Publishing Platform.
• Ömer Ubeydullah, İ. U. (2014). Tecrübetü’l-Islâh fî Fikri’l-Hâc Ömer b. Saîd el-Fûtî fî Bilâdi’s-Sudan el-Garbî.
• Dirâsât Afrîkıyye, 1(50), 129-149.
• el-Ömerî, Ş. A. F.( 2010). Mesâlikü’l-Absâr Fî Memâliki’l-Amsâr (1. baskı, 4. Cilt). Dâr el-Kütüb el-İlmiyye.
• Panikkar, K. M. (1998). el-Veseniyye ve’l-İslâm, Târîhu’l-İmparatoriyettü’z-Zinciyye Fî Garbi Afrîkiyâ. (A. Fuâd Balba’, nşr.). el-Meclisü’l-A’lâ Li’s-Sekâfe.
• Riyâd, Z. (1965). İst’imâru Afrîkıyâ. Ed-Dârü’l-Kavmiyye.
• Rukez, Y. (1986). Afrîkıyâ es-Sevdâ, Siyâset ve Hadâret. el-Müessesetü’l- Câmi’iyye Li’d- Dirâsât.
• Sa’dî, A. (1981). Târîhu’s-Sudan. Librairie d’Amerique et d’orient.
• Safedî, S. H. (1998). A’yânü’l-’Asr ve A’vânü’n-Nasr (1. Baskı, 5. Cilt). (A. Ebû Zeyd, E. Nebîl, M. Mahmud, M. Muhammed, nşr.). Dârü’l-fikri’l-Mü’âsır.
• Silla, A. M. (H. 1406). el-Müslimûn fi’s-Senegâl Ma’âlimü’l-Hâdır ve Âfâku’l-Müstakbel. Kitâbü’l-Ümmet.
• Şükrî, A. (1999). el-İslâm ve’l-Mücteme’us-Sudanî. el-Macme’us-Sekâfî.
• Tall, H. (2006). Al Hajj Umar Tall: The Biography of a Controversial Leader. Ufahamu: A Journal of African Studies.
• Yâfiî, A. E. (1997). Mir’âtü’l-Cinân (1. baskı, 4. Cilt). Dârü’l-Kütüb el-’İlmiyye.
• Zehebî, E. (1985). Züyûlü’l-’Iber Fî Haberi Men Gaber (1. baskı, 4. Cilt). Dârü’l-Kütüb el-’İlmiyye.
• Galica, (t.y.). Atlas Catalan. Erişim 29 Aralık 2023. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b55002481n/f11.double#
• Istok, (t.y.). Batı Afrika bölgesi, siyasi harita. Erişim 29 Aralık 2023. https://www.istockphoto.com/tr/vektör/batı-afrika-bölgesi-siyasi-harita-gm917211566-252345606
• Occidental dissent, (2018, Şubat 8). The richest man who ever lived, https://occidentaldissent.com/2018/02/08/black-history-month-2018-the-richest-man-who-ever-lived/) Worldometer, (t.y.). Western Africa population, erişim 29 Aralık 2023: https://www.worldometers.info/world-population/western-africa-population/)