Tanzimat’ın başarısız girişimi: ilk Orman Müdürlüğünün kuruluşu ve kapatılma süreci

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 52 - 61, 27.12.2021

Erhan Kılıç

Öz

Tanzimat Fermanı ile Osmanlı Devleti’nde yeni bir devir başlamış ve Tanzimat ruhuna uygun kurumsal ve hukuki düzenlemeler yapılmıştır. Bu bağlamda 1840 yılında orman layihası çıkarılmış ve ilk Orman Müdürlüğü kurulmuştur. Tüfenkhane eski müdürü Ahmed Şükrü Bey ilk orman müdürü olarak atanmıştır. Ardından taşraya da orman müdürü ve memurları gönderilmiştir. Orman Müdürlüğü kısa süre içerisinde ciddi başarılar elde etmiştir. Ancak zaman içerisinde kereste, odun ve odun kömür fiyatlarının artması büyük bir memnuniyetsizliğe sebep olmuştur. Sorunu çözmek için komisyon kurulmuş ve orman bölgelerinde tahkikat yapılmıştır. Yapılan araştırmalarda taşra orman memurlarının üreticiden dağ hakkı ve kum hakkı gibi usulsüz ücret talep ettikleri anlaşılmıştır. Tahkikat sonrasında orman memurlarının görevine son verilmiş ve ormanların yönetimi taşra yöneticilerine devredilmiştir. Ancak diğer etmenleri dikkate alınmadan tüm sorumluluğun orman memurlarına yüklenmesi üzerinde tartışılması gereken bir konudur. Tanzimat’ın başarısız girişiminden yaklaşık 15 yıl sonra farklı bir yol izlenerek Fransa’dan uzman davet edilerek ormancılık eğitimi, mevzuat çalışması ve saha araştırmaları yapılmıştır. Ardından 1867 yılında kurumsallaşma çalışmalarına yeniden başlanmıştır. Bu tarihten sonra orman teşkilatı, Orman İdaresi Müdürlüğü, Orman Umum Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü isimleriyle faaliyetine kesintisiz devam etmiştir. Ülkemizde ormanlar, devlet ve halkın karşı karşıya geldiği sorunlu alanlardır. Bu sebeple ülkemizde orman konusunda düzenleme yapmak kolay bir iş değildir. Yanlış ve erken adımlar halkın devletine küstüğü ve kolayca unutmadığı sonuçlar doğurmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Osmanlı ormancılığı, ormancılık tarihi, Orman Genel Müdürlüğü, ormancılık politikası

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı: A.DVNSAHK.KR.d.35.91, A.MKT.NZD.37.95, C.ML.220.98, C.NF.03, İ.MSM.1.11, İ.MSM.1.18, MVL.d.63, MVL.d.182, MVL.d.570.
• Agoston, G., 2013. Osmanlı’da Savaş ve Serhad. Timaş Yayınları, İstanbul.
• Batmaz, Ş.E., Koç, B., Çetinkaya İ., 1999. Osmanlı Ormancılığı İle İlgili Belgeler I, Orman Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Bostan, İ., 2008. Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği. Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Cerîde-i Havâdis, 1841. 1841. Havadisat-ı Dahiliye, 1841, Temmuz 25, Sayı 44.
• Dursun, S., 2021. Para ve Çevre: Selçuk Dursun Sunumu “Doğal Kaynaklar ve Metalaşma”. https://www.youtube.com/watch?v=ME7EPi5TtlU (Erişim: Eylül 2021).
• Guinier, P., 1957. Orman Fakültesi Konferansları 1955, Ormancılık İlminin Gelişmesi, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları 726/49.
• İhsan. 1917. Ormanlarımızın tarihçesi. Orman Mektebi Alisi Mecmuası (1), 26.
• İnalcık, H., 2017. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I / 1300-1600 (Çev. Halil Berktay). İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Karabekir, K., 1960. İstiklâl Harbimiz. Türkiye Yayınevi, İstanbul.
• Karal, E.Z., 1976. Osmanlı Tarihi VI. Cilt. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Keskin, Ö., 2005. Orman ve Ma'adin Nezareti'nin Kuruluşu ve Faaliyetleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış doktora tezi.
• Kılıç, E., 2018. Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Odun Dışı Orman Ürünleri. BTU 4. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu. Kılıç, E., 2020. Osmanlı Ormancılığının Zor Yılları (1914-1919). Ogemvak Yayınları, Ankara.
• Kılıç, E., Ok, K., 2019. Memâlik-i Mahrûsede olan ormanların tanzim ve tesviyesine dair lâyiha-i mütercemedir isimli 1840 tarihli belgenin Türkiye ormancılığındaki rolü. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 22, 5-34. Koç, B., 1999. Osmanlı Devleti’ndeki orman ve koruların tasarruf yöntemleri ve idarelerine ilişkin bir araştırma, A.Ü. Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, OTAM (10). 139-158.
• Köse, T., 2018, Karaman Ahkâm Defterlerine Göre Tanzîmât Döneminde Bozkır Kazâsı (1839-1876). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış yüksek lisans tezi.
• Kutluk, H., 1948. Türkiye Ormancılığı ile İlgili Tarihi Vesikalar. Orman Genel Müdürlüğü, İstanbul.
• Lamartine, A., 2008. Osmanlı Tarihi (Çev. Serhat Bayram). Kapı Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı. İ.,2017. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Timaş Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı. İ.,2018. Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840 - 1880). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Radkau, J., 2020, Doğa ve İktidar (Çev. Nafiz Güder). İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Şener, A., 1990. Tanzimat ve Osmanlı Maliyesi, Hacettepe Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt 8 / Sayı 2.
• Takvîm-i Vekâyi, 1841. Umûr-ı Dâhiliye. 1841, Temmuz 18. Sayı 228.
• Yiğitoğlu, A. K., 1936. Türkiye’de Ormancılığın Temelleri, Şartlan ve Kuruluşu. Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• White, S., 2020. Osmanlıda İsyan İklimi (Çev. Nurettin Elhüseyni). Alfa Yayınları, İstanbul.