Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin üretim, ithalat ve ihracat durumlarına ilişkin bilgiler

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 12, 27.06.2024

Bekircan Balcı , Murat Köse

https://doi.org/10.59751/agacorman.1360839

Öz

Ormanların topluma sağladığı faydalardan birisi olan odun dışı orman ürünlerinin ele alındığı bu çalışma, ihracat açısından ve kırsal kalkınmaya sağladığı destek bakımından önem arz eden ürünlerin tanıtılması ve ekonomik faydasının ortaya konması amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için Orman Genel Müdürlüğü ve Türkiye İstatistik Kurumu’nun sağladığı verilerden ve literatürden yararlanılmıştır. Defne yaprağı, kekik, kestane, keçiboynuzu, lavanta, ada çayı ve biberiye ürünlerinin ihracat ve ithalat değerleri dokuz yıllık periyotta (2015-2023) ele alınarak grafik olarak sunulmuş ve literatür ile desteklenmiştir. Dokuz yıllık periyotta en fazla üretilen odun dışı orman ürünü 269.044 ton ile defne yaprağı olmuştur. Üretim açısından defne yaprağı ön plana çıkmış olsa da ihracatından en fazla gelir elde edilen ürün kekik olmuştur. 2015-2023 yılları arasında kekik ihracatından 3.926.061.000 Türk Lirası gelir elde edilmiştir. Odun dışı orman ürünlerinden sağlanan yararların artırılması amacıyla, hazırlanan eylem planlarının uygulanması, verilen destek ve teşviklerin artırılması, odun dışı orman ürünleri envanterinin tamamlanıp orman amenajman planlarına entegre edilmesi gerekmektedir. Ayrıca söz konusu ürünlerin mamul ürün olarak değil işlenmiş ürün olarak ihraç edilmesi hem gelir elde edilmesi, hem de katma değer yaratılması bakımından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

odun dışı orman ürünleri, kırsal kalkınma, ithalat, ihracat

Information on some non-wood forest production, import and export situations in Türkiye

Öz

This study, which discussed non-wood forest products, which are one of the benefits that forests provide to society, has been prepared to introduce the products that are important in terms of export and support to rural development and to reveal their economic benefits. To achieve this goal, data and literature provided by the General Directorate of Forestry and the Turkish Statistical Institute were used. Export and import values of bay leaf, thyme, chestnut, carob, lavender, sage and rosemary products were discussed in a nine-year period (2015-2023) and presented on a chart and supported by literature. The most produced non-wood forest product in the nine-year period was bay leaf with 269,044 tons. Although bay leaf has come to the fore in terms of production, the product that generated the most income from export was thyme. Between 2015 and 2023, 3,926,061,000 Turkish Liras of income were obtained from thyme exports. In order to increase the benefits obtained from non-wood forest products, it is necessary to implement the action plans prepared, increase the support and incentives provided, complete the inventory of non-wood forest products and integrate them into forest management plans. In addition, exporting these products as processed products rather than raw products is important in terms of both generating income and creating added value.

Anahtar Kelimeler

non-wood forest products, rural development, import, export

Kaynakça

• Alkan, S., Toksoy, D., 2008. Orman köylerinde sosyo-ekonomik yapı: Trabzon ili örneği. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 8(1): 37-46.
• Altunel A., T., 2011. Odun dışı orman ürünlerinin dünyada ve Türkiye’de sosyoekonomik boyutu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Altunel A., T. 2012. Odun dışı orman ürünlerinin toplayıcı/üretici açısından sosyoekonomik önemi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 62(1), 85-99.
• Aslancan, H., Sarıbaş, R., 2011. Lavanta yetiştiriciliği. Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayın, (41).
• Ayanoğlu, F., Başkaya, Ş., Bahadırlı, N. P., 2016. Biberiye (Rosmarinus officinalis L.) bitkisinin uçucu yağ oranı, uçucu yağ bileşenleri ve antioksidan içeriğinde morfogenetik ve ontogenetik varyabilite. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21 (1) , 12-20.
• Aylan, F. K., Sarı Gök, H., Şalvarcı, S., 2019. Kırsal yoksulluğun giderilmesinde kadın girişimciliğin rolü: Lavanta Kokulu Köy örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7(2), 1271-1289.
• Aysel, M., B., 2008. Biberiye (Rosmarinus officinalis L.) ve mercanköşk (Origanum onites L.) bitkilerindeki antioksidan aktivite potansiyellerinin araştırılması’. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bahtiyarca Bağdat, R., 2006. Tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları, tıbbi adaçayı (Salvia officinalis L.) ve ülkemizde kekik adıyla bilinen türlerin yetiştirme teknikleri. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 15 (1-2) , 19-28.
• Balcı, B., 2023. Bitkisel Kökenli Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatının Geliştirilmesi Olanaklarının Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Bursa Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bursa.
• Başer, K. H. C., 2022. Kekik. Tabiat ve İnsan, 1 (191) , 15-31.
• Benli, M., Yiğit, N., 2005. Ülkemizde yaygın kullanımı olan kekik (Thymus vulgaris) bitkisinin antimikrobiyal aktivitesi. Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi, 3(8), 1-8.
• Bostancı, Ö. Ü. Ş., Şen, B. B., 2020. Bölüm 3 gastronomide keçiboynuzu ve yan ürünlerinin yeri. Gastronomi Araştırmaları, 73.
• Bozdemir, Ç., 2019. Türkiye’de yetişen kekik türleri, ekonomik önemi ve kullanım alanları. Yüzüncü Yıl University Journal of Agricultural Sciences, 29(3), 583-594.
• Bozkıran, S., Giray, F. H., 2014. Isparta’da Lavanta Üretimi ve Pazarlaması, ss. 1365-1368. XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 3-5.
• Büyükgebiz, T., Fakir, H., Negiz, M. 2008. Sütçüler (Isparta) Yöresinde Doğal Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri ve Geleneksel Kullanımları. Turkish Journal of Forestry, 9 (1), 109-120.
• Çakmaklı, T., 2019. Bartın ilinde odun dışı orman ürünlerinin sosyoekonomik analizi. Yüksek Lisans Tezi. Bartın Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Çoban, Ö. E., Patır, B., 2010. Antioksidan etkili bazı bitki ve baharatların gıdalarda kullanımı. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 5(2), 7-19.
• Demir, Ö., 2015. Deniz suyu kaynaklı ısı pompalı tünel tipi Defne yaprağı kurutma sistemi tasarımı ve deneysel analizi. Doktora tezi. Karabük Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Durkaya, A., Kaptan, S., Durkaya, B., Önal, G. Erdoğmuş, S., 2017. Orman köylüsü ve yaylacıların sosyo ekonomik ve sosyo kültürel yapısı ile çatışmaların incelenmesi (Giresun ve Manisa Yöresi Örneği) . Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 19 (1) , 252-267.
• Elmas, S., 2021. Türkiye’de adaçayı yetiştiriciliği ve ticari önemi. Uluslararası Doğu Anadolu Fen Mühendislik ve Tasarım Dergisi, 3(1), 298-332.
• Enescu, C. M., 2017. Which are the most important non-wood forest products in the case of Ialomița County. AgroLife Scientific Journal, 6(1), 98-103.
• Ertan, E., Kılınç, S. S., 2005. Seleksiyon ile belirlenmiş kestane genotiplerinin morfolojik, fenolojik ve biyokimyasal özellikleri. ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2), 67-77.
• Ertürk, R., Çelik, C., Kaygusuz, R., Aydın, H., 2010. Ticari olarak satılan kekik ve nane uçucu yağlarının antimikrobiyal aktiviteleri. Cumhuriyet Medical Journal, 32(4), 281-286.
• Faydaoğlu, E., Sürücüoğlu, M.S., 2011. Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11(1), 52-67.
• Fidan, M. S., Ayşe, Ö. Z., Adanur, H., Turan, B. 2013. Gümüşhane yöresinde yetişen bazı önemli odun dışı orman ürünleri ve kullanım miktarları. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 3(2).
• Gonçalves, S., Romano, A., 2013. In vitro culture of lavenders (Lavandula spp.) and the production of secondary metabolites. Biotechnology Advances, 31(2), 166-174.
• Gölükcü, M., 2022. Biberiyenin (Rosmarinus officinalis) karnosik asit ve karnosol içeriğinin hasat zamanı ve lokasyona göre değişimi. Gıda, 47 (3) , 493-501.
• Gübbük, H., Tozlu, İ., Doğan, A., Balkıç, R., 2016. Çevre, endüstriyel kullanım ve insan sağlığı yönleriyle keçiboynuzu. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2), 207-215.
• Gülbaba, A. G., Özkurt, N., Kürkçüoğlu, M., Başer, K. H. C,. 2002. Mersin ve Adana yöresindeki doğal biberiye (Rosmarinus officinalis L.) popülasyonlarının tespiti ve uçucu yağ verim ve bileşimlerinin belirlenmesi. Orman Bakanlığı Yayın, (193), 1-15.
• Güler, K. H., Korkmaz, M., 2018. Isparta ili orman köylerinde lavanta yetiştiriciliğinin ekonomik analizi. Turkish Journal of Forestry, 19 (2) , 156-162.
• İlkimen, H., Gülbandılar, A., 2018. Lavanta, ada çayı, kekik ve papatya ekstrelerinin antimikrobiyal etkilerinin araştırılması. Türk Mikrobiyol Cem Dergisi, 48(4), 241-246.
• Karadeniz, H., 2001. Hatay bölgesi defne yaprağı ve meyvası uçucu yağının özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Hatay.
• Karik, Ü., Öztürk, M., 2009. Türkiye dış ticaretinde tıbbi ve aromatik bitkiler. Bahçe, 38(1), 21-31.
• Ken, E. 2023. Denizli ilinde kekik üretiminin ekonomik analizi. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çanakkale.
• Korkmaz, M., Duman, E. A. 2019. Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretine yönelik değerlendirmeler. Turkish Journal of Forestry, 20 (4), 401-410
• Kösa, S., Güral, S. M., 2019. Tıbbi ve aromatik bitkiler ve peyzajda kullanımları. Peyzaj, 1(1), 41-54.
• Kulaç, Ş., Özbayram, A. K., Değermenci, Z., Küçük, A. D., Karadağ, A., 2015. Anadolu kestanesinde (Castanea sativa L.) tohum büyüklüğünün çimlenme yüzdesi ve fidan morfolojisine etkisi. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormancılık Dergisi, 10(2), 36-42.
• Kurt, R. , Karayılmazlar, S. , İmren, E. Çabuk, Y., 2016. Türkiye ormancılık sektöründe odun dışı orman ürünleri: ihracat analizi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 18(2), 158-167.
• Lobry de Bruyn, L., Duong, T. M. P., Kristiansen, P., Marshall, G. R., and Wilkes, J., 2022. The Role of Livelihood Initiatives in Reducing Non-wood Forest Product Reliance in Protected Areas of Southern Vietnam: Opportunities and Challenges. Non-Wood Forest Products of Asia, 221-251.
• Lovrić, M., Da Re, R., Vidale, E., Prokofieva, I., Wong, J., Pettenella, D., and Mavsar, R., 2020. Non-wood forest products in Europe–A quantitative overview. Forest Policy and Economics, 116, 102175.
• Ludvig, A., Tahvanainen, V., Dickson, A., Evard, C., Kurttila, M., Cosovic, M., ..., Weiss, G., 2016. The practice of entrepreneurship in the non-wood forest products sector: Support for innovation on private forest land. Forest Policy and Economics, 66, 31-37.
• Marzouki, H., Piras, A., Marongiu, B., Rosa, A., Dessì, M. A., 2008. Extraction and separation of volatile and fixed oils from berries of Laurus nobilis L. by supercritical CO2. Molecules, 13(8), 1702-1711.
• Metin, İ., Güngör, H., Çolak, Ö., F., 2012. Bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin ihracatı ve ithalatı. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 13-15 Eylül, Tokat.
• Mumcu Küçüker, D., Başkent, E. Z., Günlü, A. 2010. Odun dışı orman ürünlerinin sayısallaştırılması ve orman amenajman planlarına yansıtılması: kavramsal çerçeve. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, Artvin, Türkiye, 20-22 Mayıs 2010, Cilt 1, 302- 313.
• OGM., 2016. Odun Dışı Orman Ürünlerinin Envanter Ve Planlaması İle Üretim Ve Satış Esasları. https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/mevzuat/tebligler. Erişim Tarihi: 10.09.2022
• OGM., 2022. Ormancılık İstatistikleri. https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler. Erişim Tarihi: 10.09.2023
• Ok, K., Tengiz, Y. Z. 2018. Türkiye’de odun dışı orman ürünlerinin yönetimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21(3), 457-471.
• Okan, T., Köse, C., Aksoy, E. B., Köse., N., Wall, J., 2017. Türkiye’de kestane (Castanea sativa Mill.) ve kullanımı üzerine geleneksel terimler. Avrasya Terim Dergisi, 5(1), 19-27.
• Okan, T., Köse, C., 2022. Türkiye’de bölgesel farklılıklar kapsamında kestaneye dayalı faydalanmanın sosyoekonomik boyutu. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 24(3), 1-1.
• Ongun, U., Gövdere, B., Kaygısız, A. D., 2015. Isparta ili kırsal alanlarında yapılabilecek kırsal turizm türlerinin kırsal kalkınmaya etkisi. International Journal of Social and Economic Sciences, 5(1), 122-131.
• Önal, P., Bekiroğlu, S., 2011. Orman köylerinde ORKÖY tarafından gerçekleştirilen köy kalkındırma projelerinin uygulama sonuçlarının araştırılması (Şile-İstanbul). Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 61(2), 53-66.
• Özer, T., Sert, F. Z., Öztürk, A. İ., 2019. Defne bitkisi ve yağı üzerine bir araştırma. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 8(2), 25-34.
• Özden, S., Buğday, S. E., 2015. Üretim faktörü olarak orman köylüsünün nüfus hareketleri: Kastamonu örneği. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 15(2), 231-240.
• Özderin, S., Ulusoy, H., 2022. Ekonomik perspektiften covid-19 sürecinde Köyceğiz'deki odun dışı orman ürünlerinin değerlendirilmesi. 5th International Symposium on Innovative Approaches in Smart Technologies, 5(1), 79-85, Turkey.
• Öztürk, A., Türker, M. F., 2005. Farklı ilgi gruplarının orman kaynaklarına ve orman kaynaklarının sürdürülebilir yönetimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi: Maçka Devlet Orman İşletmesi örneği. Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 6(1-2), 135-145.
• Paumgarten, F., 2005. The role of non-timber forest products as safety-nets: a review of evidence with a focus on South Africa. GeoJournal, 64(3), 189-197.
• Pazır, F., Alper, Y., 2016. Keçiboynuzu meyvesi (Ceratonia siliqua L.) ve sağlık. Akademik Gıda, 14 (3), 302-306.
• Perişan, H., 2022. Kestane kabuğunun insanda besin öğesi olarak kullanılmasının araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Aydın Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Raimov, R., Fakir, H., 2018. Orman köylülerinin odun dışı orman ürünlerini kullanım olanakları (Eğirdir Yöresi örneği). Bilge International Journal of Science and Technology Research, 2, 132-144.
• Sarı, A. O., Altunkaya, M., 2016. Doğadan tarlaya kekik. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 15, 22-27.
• Saritaş, E., Türker, M. F., 2022. The effect of cooperatives producing non-wood forest products on rural development: The example of Kozak subdistrict agricultural development cooperative in Turkey. Journal of Sustainable Forestry, 1-17.
• Şafak, İ., Okan, T., 2004. Kekik, Defne ve Çam Fıstığının üretimi ve pazarlanması. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Doğa Dergisi, 10, 101-129.
• Şenay, F., 2009. Keçiboynuzundan sıvı şeker üretimi. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tolunay A., Korkmaz M., 2005. Orman köylülerinin orman kaynaklarından yararlanma haklarının tarihsel gelişimi, I. Çevre ve Ormancılık Şurası, 22-24 Mart 2005, s. 1559-1566, Antalya.
• Tuttu, G., Ursavaş, S. Söyler, R., 2021. Anadolu Kestanesi (Castanea sativa Mill.)’nin etnobotanik kullanımı ve Türkiye’deki hasat miktarlarının trend analizi. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7 (1) , 23-33.
• TÜİK., 2022. İhracat ve ithalat verileri. https://iz.tuik.gov.tr/#/showcase/SC-2851FY777F34D2R?token=8d79727fff862a891ce574d27220bfebbf66fecd. Erişim Tarihi: 10.09.2023
• Uzun, Ş., 2010. Bartın Orman İşletme Müdürlüğü Amasra Orman İşletme Şefliği bünyesinde orman-halk-ormancılık etkileşimleri. Yüksek Lisans Tezi. Bartın Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Vantommer, P., Walter, S., 2003. Opportunities and challenges for non-wood forest products certification. In Congress Proceedings XII, World Forestry Congress (WFC), September (pp. 21-28).
• Yaman, S., Özdemir, Z., Şit, M., Özer, B., Çatal, O., 2018. Kekik yağı karvakrol’ün insan sağlığına etkileri. In SETSCI Conference Indexing System (Vol. 2, No. 1, pp. 391-392).
• Yıldırım, H. T., 2018. Orman toplum ilişkileri açısından odun dışı orman ürünleri üretiminin sosyo-ekonomik etkilerinin irdelenmesi. ISNOS-MED 2018, Isparta.
• Yıldırım, H. İ., Kargıoğlu, M., 2015. Alanya ve Gazipaşa (Antalya)'da doğal Keçiboynuzu (Ceratonia siliqua L.) pekmezinin üretimi ve kullanımı. Afyon Kocatepe University Journal of Science & Engineering, 15(2).
• Yılmaz, D., Gökduman, M. E., 2015. Adaçayı (Salvia officinalis) bitkisinin farklı nem düzeylerinde fiziko-mekanik özelliklerinin belirlenmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(1), 73-82.
• Yılmaz, A., Çiftçi, V., 2021. Türkiye’de defne (Laurus nobilis L.) bitkisinin durumu. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (22), 325-330.
• Yüksel, N., Ülkeryidiz Balçık, E., Deniz Şirinyıldız, D., Binat, Z., Boyacıoğlu, O., 2020. Aydın'ın değerlerinden biri olan kestane meyvesinin önemi. Türk Doğa ve Fen Dergisi, 9(1), 162-166.