Erdem Ahlakındaki Erdemler İle İslam Ahlakındaki Güzel Davranışlar Arasındaki Uyum

Yıl 2019, Sayı: 5, 88 - 120, 15.12.2019

Muhammed Karakaya

Öz

İslam ahlak düşüncesi dendiğinde tek tip bir ahlak teorisi
kastedilmez. Bu çerçevedeki belli başlı ahlak teorileri; filozofların nefis
teorisine dayalı olarak geliştirdikleri erdem ahlakı, dinî naslara bağlı olarak
tesis edilmiş olan dinî ahlak, dinî naslar yanında tasavvufi yaklaşımlarla
beslenen tasavvufi ahlak ve kelamcılar tarafından yükümlülüğün keyfiyetini, iyi
ve kötünün kaynağını ortaya koymak için geliştirilen kelamî ahlak öne
çıkmaktadır. Fakat biz makale çalışmamızda erdem ahlakı ile dinî ahlakı erdemler
ve güzel davranışlar bağlamında uyum açısından karşılaştırmayı tercih ettik.
Hem felsefi erdem ahlak teorisi hem de dinî naslara dayalı İslam ahlak
düşüncesi üzerine yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır. Biz bu çalışmada iki
ahlak teorisinde erdem ve güzel davranışların ortaya çıkışını ve
temellendirilişini ilgili literatüre dayanarak ortaya koyduktan sonra beş erdem
ya da güzel huy üzerinden uyum karşılaştırması yaptık. Araştırmamız neticesinde
erdem ahlakının kişinin kalıcı mutluluğu dışında bir gaye gütmediğini, erdemi
yerleştirmenin tek yolu olarak eğitimi gördüğünü ve iyi davranışı garantilemeye
yönelik bir yaptırıma başvurmadığını; buna karşılık yükümlülük olarak sunulan
dinî karakterli İslam ahlakının dünyevi mutluluğa ilaveten uhrevi saadeti
amaçladığını, güzel davranışı garantilemek için sorumluluk yüklediğini ve
davranışın sonucunu yaptırıma bağladığını tespit ettik. Bununla birlikte
incelediğimiz beş güzel huy bağlamında iki ahlak teorisinin uyum gösterdiği
sonucuna ulaştık.  

Anahtar Kelimeler

Ahlak, İtidal, Erdem, Güzel Davranış, Uyum

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ. Keşfü’l-Hafâ ve Müzillü’l-İlbâs. Haleb: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslamî, ts.
• Ayık, Hasan. Ahlak Sorunumuz. Rize: Önce Kitap Yayınları, 2018.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. El-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Cengiz, Yunus. “Ahlak İlmi ve Diğer İlimlerle İlişkisi”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. ed. M. Demirkol. Ankara: Bilay, 2018.
• Çağrıcı, Mustafa. “İffet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21/506-507. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tevazu”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40/583-585. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Demirkol, Murat. “Erdemler ve Erdemsizlikler”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. ed. M. Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Demirkol, Murat. Erdem Ahlakı. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Devvânî, Celaleddin. Ahlâk-ı Celâlî. çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Draz, M. Abdullah. Kur’an Ahlakı. çev. E. Yüksel & Ü. Günay. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Gafarov, Anar. “Nasiruddin Tusinin Ahlak Felsefesinde Adalet Kavramı”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri. Ed. M. Demirkol & M. Enes Kala. Ankara: YBÜ Yayınları, 2014.
• Gafarov, Anar. Nasîruddin Tûsî’nin Ahlâk Felsefesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Toksöz, Hatice. İslam Düşüncesinde Sevgi Teorileri. Ankara: İlem Kitaplığı, 2016.
• İbn Ebi Şeybe. el-Musannaf. Bombay: 1402/1981.
• İbn Miskeveyh. Ahlâk Eğitimi Tehzibu’l-Ahlâk. çev. Abdulkadir Şener vd. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• Kala, M. Enes. “Kural Koyucu Ahlak Teorileri”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. ed. M. Demirkol. Ankara: Bilay, 2018.
• Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. sad. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Müslim, Eb’l-Huseyn. Es-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Saruhan, M. Selim. “İslam Ahlakında İsraf ve Cimriliğin Tedavisi”. İslamî Araştırmalar Dergisi 16/4 (2003): 640-647.
• Şahin, Harun. Kur’an’ın Realist Ahlak İnşası. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Tûsî, Nasîruddin. Ahlâk-ı Nâsırî. çev. Anar Gafarov vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.