ARAP DİLİNDE AYNI KÖK HARFLERİN FARKLI BABLARDAKİ ANLAM DEĞİŞİMLERİ

Yıl 2020, Sayı: 6, 45 - 62, 27.06.2020

Mesut Işık , Muhammed İbrahim Erden

Öz

Bilindiği gibi Arap dil grameri nahiv/sentaks yani cümle bilgisi ve sarf/morfoloji yani kelime bilgisi olmak üzere iki temel ilim dalından müteşekkildir. Nahiv ilmi kelimenin cümle içindeki işlevini ve cümleye kattığı mana üzerinde dururken; sarf ilmi kelimeyi müstakil olarak kök ve ek bakımından, şekil ve biçim açısından ve bulunduğu bab yönüyle ele alır. Sarf ilminde sülasi mücerret fiillerin altı babı bulunmaktadır. Yani herhangi sülasi bir mücerret fiilin fae’l-fiili mazi ve muzaride altı değişik biçimde harekelenmektedir. Bu farklı harekelenme de anlam üzerinde etki ederek aynı kök harfin daha zengin anlamları ihtiva etmesine olanak sunmaktadır. Biz de bu çalışmamızda toplam 15 fiil üzerinde kök harfleri aynı olmasına rağmen babları yani mazi ve muzaride orta harflerinin harekelerinin farklı olması suretiyle meydana gelen anlam değişimlerini ve mana farklılıklarını inceledik. Çalışmamızda sülasi mücerret fiillerden 15 maddeyi tablolar halinde mazi, muzari ve mastarlarını vererek muhtelif bablardaki anlam değişimlerini ortaya koymaya çalıştık. Her maddenin altında tabloyu tahlil ederek babların anlamsal değişimlere yansımalarını değerlendirmeye tabi tuttuk.

Anahtar Kelimeler

Sarf ilmi, kelime bilgisi, vezin, bab, fiil

Kaynakça

• Bilmen, Ömer Nasuhi, İslam Hukuku Terimleri Sözlüğü, (Haz. Abdullah Kahraman), Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul, 2. Baskı.
• Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Yazar Yayınları, Ankara, 2014, 25. Baskı.
• Ebu’l-Azm, Abdulganî, Mu‘cemu’l-Ganiyyi’z-Zâhir, 4 c., Ribât, Muessesetu‟l-Ganî li‟n-NeĢr, 2013.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî, Tehzîbu’l-Luga, y.y., t.y.
• el-Ferâhîdî, Ebû Abdurrahman el-Halîl b. Ahmed, Kitâbu’l-‘Ayn, (Tahk.: Mehdî el-Mahzûmî ve İbrahim es-Sâmirâî), 8 c., y.y., Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, t.y.
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakup, el-Kâmûsu’l-Muhît, y.y., t.y.
• el-Humsî ve Danâvî, Ahmet Selîm ve Sa„dî Abdullatif, er-Râfid Mu‘cemu’n-NâĢieti’l-Lugavî, Trâblus, el-Muessesetu‟l-Hadîs li‟l-Kutub, 2015.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul, 1998, 1. Baskı.
• Ermiş, Hamza, Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü, İstanbul, Ensar Yayınları, 2. Baskı, 2004.
• er-Râgıb, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed b. Mufaddal el-İsfehânî, Mufredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, 2 c., Dımeşk, Dâru Kalem, t.y.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkadir, Muhtâru’s-Sıhâh, (Tahk.: Mahmûd Hâtir), Beyrût, Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1995.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk el-Huseynî Ebu’l-Fadl, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhîri’l-Kâmûs, 40 c., Dâru’l-Hidâye, t.y.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya, Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, (Tahk.: Abdusselam Muhammed Harun), 6 c., y.y., Dâru Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-‘Arab, c.10, Kâhire, Dâru’l-Hadîs, 2013.
• Komisyon, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri başkanlığı Yayınları, Ankara, 2015.
• Komisyon, el-Mu‘cemu’l-Vasît, Mısır, Mektebu’ş-Şurûk ed-Devliyye, 2008.
• Komisyon, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınlar, Ankara, 2011, 11. Baskı.
• Toplaoğlu, Bekir, "Bâri’", TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara, 1992, C. V, s. 73.
• Yaran, Rahmi, "Bid‘at", TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara, C. VI, s. 129-131.