TESLİM ABDAL’IN ŞİİRLERİNE DİNÎ REFERANSLAR, SİYASAL İLAHİYAT VE SİYASAL FELSEFE AÇISINDAN BAKIŞLAR

Yıl 2020, Sayı: 7, 1 - 32, 31.12.2020

İsa Akalın , İdiris Demirel

Öz

Teslim Abdal, on yedinci yüzyılda Anadolu’da yaşamış bir şairdir/ozandır. Ahmet Yesevi’nin tasavvufî mânada halifelerinden ‘Şeyh Ahmet Dede’nin mezarı da kutsal bir ziyaretgâh olarak bu köydedir. Ahmet Yesevi’nin tasavvufî çizgisiyle irtibatlı bulunan Hacı Bektâş-ı Velî’nin Bektaşî dergâhları, bilhassa Türk İslam kültürü ve Türk halk edebiyatı için besleyici bir kaynak olmuştur. Tasavvufî halk şiiri özellikle Bektaşîlikle beraber büyük bir inkişaf yaşamıştır. Teslim Abdal da gelenek olarak Türk - İslam geleneği içindedir. Daha özelde Alevî – Bektaşî tasavvuf çizgisinde yer alan önemli ozanlardan biridir.
Şairin, bir kısmı türkü formunda hâlâ söylenmekte olan ve zaman zaman ayetlere ve hadis-i şeriflere de zımnen göndermelerde bulunan kimi mısra, beyit ve kıtaları şöyledir:
“Gafil gezme şaşkın bir gün ölürsün
Dünya kadar malın olsa ne fayda”,
“Gel ha gönül havalanma
Engin ol gönül engine ol”,
“Mürşidin var ise olursun insan
Mürşidin yok ise kalırsın hayvan”,
“Teslim Abdal söyler bu hikâyeti
Nefsini bilmektir gücün gayreti
Yirmi dokuz huruf yedi ayeti
Bilmeye insandan rehber isterler.”
Şairin, bu şiirlerin yanısıra, ‘Bozuk düzen’, ‘Yıkılsın Yezid’in tahtı’, ‘Çıplak giydir, bir aç oyur’… Gibi ifadeleri de vardır. Bu söyleyişlerle, Türk - İslam siyaset düşüncesi de içinde bulunmak üzere belirli bir siyaset felsefesi dile getirilmiş olur. Ozanın, insane yönelik tasvir ve nasihatlerle bir felsefi antropoloji inşa ettiği de belirtilmelidir.
Bu inceleme, bir edebiyat veya bir ‘şiir tahlilleri’ çalışması değildir. Mevzuya, Hadisler, tasavvuf ve siyaset felsefesi açısından bakan bir çalışmadır. İncelemede, metodolojik açıdan niceliksel değil niteliksel bir yaklaşım benimsenmiştir. Belgesel araştırma yapılmıştır. Çalışma, ulaşılacak bulgular sayesinde, yeni disiplinler-arası çalışmaları teşvik edebildiği takdirde, kendi ortaya konulma amacına kavuşmuş sayılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Teslim Abdal, Siyasal İlahiyat, Hadis, Tasavvuf, Siyasal Felsefe, Türk - İslam Düşüncesi

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Ali El-Kari, el-Esrarü’l-Merfua, tahkik: M. Lutfi es-Sabbağ, el-Mektebü’l-İslami, Beyrut, 1406/1986.
• Aslanoğlu, İbrahim, Teslim Abdal, Ekin Yayınları, İstanbul, 2007.
• Birışık, Abdülhamit, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DİA, C. 36, s. 261-262, TDV Yayınları, İstanbul, 2009.
• Bozçalı, Mahmut, Alevi Bektaşi Nefeslerinde Dini Muhteva, Horasan Yayınları, İstanbul, 2006.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 1987.
• Buhari, es-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Coşan, M. Esad, Başmakaleler 1, Server İletişim, İstanbul, 2007.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2002.
• Ebu Davud, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Fârâbî, Erdemli Şehir Halkının Görüşleri, Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Klasik Yayınları, İstanbul, 2007.
• Hacı Bektâş-ı Velî, Makâlât-ı Hacı Bektâş-ı Velî, (Haz: Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan), Server İletişim, İstanbul, 2019.
• el-Hakim, el-Müstedrek, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1411/1990.
• Heıdegger, Martin, Varlık ve Düşünme, Çeviren ve yayına haz. Ahmet Aydoğan, Say Yayınları, İstanbul, 2008.
• Kara, Mustafa, “Tasavvuf Kitâbiyatında Makamların Sayılarla Tasnifi ve Usûlü Aşere Geleneği”, Fikir ve Sanatta Hareket, S. 173-174, İstanbul 1980, ss. 10-14.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1990.
• Karakoç, Sezai, Yunus Emre, Diriliş Yayınları, İstanbul, 1989.
• Kaşgârlı Mahmut, Divan-ı Lügat-İt Türk, Toker Yayınları, İstanbul, 1986.
• Küçük, Sezai, Mevlana, (Ed.) Ömer Bozkurt, Türk İslâm Düşüncesi, Divan Kitap, İstanbul, 2018.
• Nevevi, el-Ezkar, ter. Mehmet Yaşar Kandemir, Tahlil Yayınları, İstanbul, 2020.
• Özel, İsmet, Bir Akşam Gezintisi Değil Bir İstiklâl Yürüyüşü, Tiyo Yayınları, İstanbul, 2018.
• http://baskil2020.firat.edu.tr/dosya/baskil.pdf (erişim: 09.03.2020).
• Özmen, İsmail, Alevi - Bektaşi Şiirleri Antolojisi Cilt III (17. – 18. Yüzyıl), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
• Schmitt, Carl, Siyasi İlahiyat, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2020.
• Tirmizi, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Topçu, Nurettin, İslâm Ve İnsan Mevlâna ve Tasavvuf, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1998.
• Uludağ, Süleyman, “Makam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DİA, C. 27, ss. 409-410, TDV Yayınları, İstanbul, 2003.
• Yunus Emre, Şiir ve Divanı, Mutlu Yayınları, İstanbul, ts.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Bezm-i Elest”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DİA, C. 6, s. 108, TDV Yayınları, İstanbul, 1996.