İSLAM HUKUK USÛLÜNDE KALB KAVRAMI VE BU KAVRAM İLE İLİŞKİLENDİRİLEN FIKHİ MESELELER

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 89 - 103, 30.06.2022

Abdullah Kılıç

Öz

Özet: İslam hukukunda hükümlerin delillerden elde edilmesi belirlenen bir sistem içerisinde olmuştur. Hüküm istinbâtı özellikle ehil kimseler tarafından büyük bir titizlikle yapılmıştır. Usûlcüler öncelikle tespit edilen meselelerin Kitap, Sünnet veya İcmâ’da bir dayanağı olup olmadığını araştırmışlardır. Eğer Kitap, Sünnet veya İcmâ’da meselenin illetini tespit edemezlerse ictihâd yoluna gitmişlerdir. İctihâdın temelini kıyas oluştursa da mezhepler hüküm istinbâtı için kıyasın dışında farklı prensipler geliştirmişlerdir. Mezhepler genel anlamda temel konularda ittifak halinde olsalar bile meselelerin detaylarına inildikçe ayrıldıkları noktalar çok fazla göze çarpmaktadır. Bu nedenle mezhepler benimsedikleri hükümleri temellendirmek için birtakım kaideler geliştirmişlerdir. Bu nedenle bir mezhebin benimsediği bir usûl kaidesini diğer bir mezhep kabul etmemiştir. Bazen de mezhepler aynı usûl kâidelerini birbirine karşı delil olarak kullanmışlardır. Bu kâidelerden biri de “Kalb”tır. Kalb, bir mezhep mensubunun başka mezhep mensupları tarafından yapılan kıyasın geçersiz olduğunu ispatlamaya çalışmaktır. Neredeyse bütün mezhepler kalb yöntemine başvurmuştur. Bu çalışmada kalbin tanımı, kalbe benzeyen kavramlar, kalbin kısımları ve mahiyeti hakkında bilgi verilecek, ardından kalbla ilişkilendirilen fıkhi meselelere değinilerek mezheplerin kalbin kullanış biçimlerini birbirlerine karşı ne şekilde kullandıkları ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Kıyas, Asıl, Fer', Kalb, İllet

Kaynakça

• Bâcî, Ebu Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d b. Eyyub, el-Hudûd fi’l-usûl, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Dârekutnî, Ebu Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed Sünenü’d-dârekutnî, thk. Şuayb el-Arnavut, 5 Cilt. Beyrut: Risâle, 2004.
• Debûsî, Ebu Zeyd Ubeydullah b. Amr b. İsa, Takvimu’l-edille, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebu Hüseyin, Muhammed b. Ali et-Tayyıb el-Basrî el-Mutezilî, el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1981.
• El-Yusuf, Abdurahman b. Abdilhalik, “Ezvâun alâ Evzâine’s-Siyâsiyyeti”, Küveyt: Dâru’l-Kalem, 1978.
• Câzim, Ali-Emin, Mustafa, “el-Belâgâtu’l-vâzıha”, thk. Kasım Muhammed Nuri, Beyrut: Mektebetu Dâri’l-Fecr, 2014.
• Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillah b. Yusuf b. Muhammed, el-Burhân fî usûli’l-fıkh, thk. Salâh b. Muhammed b. Avîza, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “İllet”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Ebherî, Esîruddin, “Şerhu metni isâgucî”, thk. İsâm b. Mühezzeb es-Sebû’î, Şâm: Dâru’l-Beyrutî, 2009.
• Ermevî, Safiyuddin Muhammed b. Abdurrahim el-Hindî, “Nihâyetu’l-vusûl”, thk. Salih b. Süleyman el-Yusuf, 9 Cilt. Mekke: el-Mektebu’t-Ticâriyye, 1996.
• Fazıl, Ebu Zekeriya b. Abdillah Murâd, “et-Tahkîkât alâ şerhi’l-celâl”, Küveyt: Daru’z-Zâhiriyye, 2019.
• Hallâf, Abdulvahhab, “İlmu usûli’l-fıkh”, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2016.
• İbni Emîr Hâc, Ebu Abdillah Şemsettin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, “et-Takrîr ve’t-tahrîr”, 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Mısrî, “Lisânü’l-arab”, 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ty.
• İbni Necâr, Takiyuddin Ebû’l-Bekâ, Muhammed b. Ahmed b. Abdilaziz b. Ali, “Şerhu’l-kevkebi’l-münîr”, thk. Muhammed ez-Zuhaylî-Nezîh Hammâd, yy.: Mektebetü’l-Abikân, 1997.
• İbni Tilimsânî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed Ali Şerefuddin el-Fehrî, “Şerhu’l-meâlim”, thk. Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcud, 2 Cilt. Beyrut: Alemu’l-Kütütb, 1999.
• İsnevî, Ebu Muhammed Cemalüddin Abdurrahim b. Hasan b. Ali, “Nihâyetu’s-sûl”, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Kâsânî, Alauddîn Ebî Bekr b. Mesûd, “Bedâiu’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâi”, 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Karrâfî, Ebu Abbas Şihabuddin Ahmed b. İdris b. Abdirrahman, “Cüz’ün min şerhi tenkîhi’l-fusûl”, 2 Cilt. Mekke: Risâletün İlmiyye, 2000.
• -------------------------------- “Nefâisu’l-usûl”, thk. Adil Ahmet Abdulmevcut-Ali Muhammed Mavid, 9 Cilt. yy.: Mektebetu Nazar, 1995.
• Koç, Ekrem, “Furu-i Fıkıhta Usul-i Fıkhın Yeri Kâsânî Örneği”, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Kelvezânî, Ebu’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed b. Hasan, “et-Temhîd fî usûli’l-fıkh”, thk. Müfîd Muhammed Ebu Amşâ-Muhammed b. Ali b. İbrahim, 4 Cilt. Mekke: İhyau’t-Türâsî’l-İslamiyyî, 1985. Semânî, Ebu Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdilcebbar b. Ahmed el-Mervezî, “Kavâtıu’l-edille fi’l-usûl”, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Semerkandî, Alauddin Şemsunnazar Ebu Bekr Muhammed b.Ahmed, “Mîzânu’l-usûl”, Katar: Metâbiu’d-Davhati’l-Hadis, 1984.
• Serahsî, Ebu Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, “Usûlü’s-serahsî”, thk. Ebu’l-Vefa el-Afganî, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Sığnâkî, Hüsameddin Hüseyin b. Ali b. Haccâc b. Ali, “el-Kâfî şerhu pezdevî”, thk. Fahrettin Seyit Muhammed Kanıt, 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Şâşî, Ebû Ali Nizamuddin Ahmed b. Muhammed b. İshak, “Usûlü’ş-şâşî”, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1982.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah el-Yemenî, “İrşâdu’l-fuhûl”, thk. Şeyh Ahmed Azû, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1999.
• Şinkitî, Muhammed Emin b. Muhammed Muhtar b. Abdilkadir el-Cekenî, “Müzekkiretun fî usûli’l-fıkh”, Medine: Mektebetu’l-Ulûm, 2001.
• Şinkitî, Ahmed b. Mahmud b. Abdilvahhab “el-vasfu’l-münâsib li şer’i’l-hüküm”, Medine: İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmiyyi, 1993.
• Tayyâr, Musâid b. Süleyman b. Nasır, “et-Tefsîru’l-luğavî”, yy.: Dâru’l-İbni’l-Cevzî, 2010.
• Tilimsânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Hisnî, “Miftâhü’l-vusûl”, thk. Muhammed Ali, Mekke: el-Mektenebu’l-Mekkiyye, 1998.
• Tûfî, Ebû Rebî’ Süleyman b. Abdilkavî b. Kerim Necmeddin, “Şerhu muhtasari’r-ravza”, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, 3 Cilt. yy.: Müessesetu’r-Risâle, 1987.
• Zaferî, Ebu’l-Vefa Ali b. Akil b. Muhammed b. Akil el-Bağdadî, “el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh”, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin, 5 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1999.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedreddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır, “el-Bahru’l-muhît”, 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.