İMAM MUHAMMED’İN İKTİSADİ GÖRÜŞLERİ VE DEĞER TEORİSİ İLE MÜNASEBETİ

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 14, 31 - 38, 30.06.2024

Seyyit Ali Albayrak

Öz

Bu çalışma Hanefi ekolünün önemli isimlerinden biri ve aynı zamanda Ebu Hanife’nin de öğrencisi olan İmam Muhammed eş-Şeybâni’nin iktisadi görüşlerini modern iktisattaki değer teorisi bağlamında ele almayı amaçlamaktadır. İmam Muhammed, kendi çağdaşlarının aksine altın ve gümüş para dışındaki para türlerinin toplumun kabulüyle ve yaygın kullanımı diyebileceğimiz ıstılahıyla altın ve gümüş para gibi ele alınacağını değerlendirmiş, konuyla ilgili hükümlerini de bu zeminde şekillendirmiştir. İmam Muhammed dışındaki fakihler, altın ve gümüşün hılkaten para (yaratılışları itibariyle değerlerini bizzat kendisinden alan) altın ve gümüş dışındaki para türlerinin ise ıstılahen para olduğu kanaatindedirler. Bu bağlamda İmam Muhammed toplum kabulüyle para işlevini yerine getiren ıstılahen para türlerini (örneğin felsler) hılkaten para olan altın ve gümüş paralarla aynı hükme tabi tutmuştur. Bu anlamda paranın değeri hakkında iki teori karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan biri emek-değer teorisi, diğeri ise sübjektif değer teorisidir. Değer teorisine göre bir mal ve veya hizmetin değeri, o mal veya hizmet için harcanan emeğe eşittir. Buna göre, değerin belirlenmesindeki temel faktör emektir. Sübjektif değer teorisine göre ise, mal veya hizmetlerin objektif ve ölçülebilir bir değeri yoktur. Bir malın veya hizmetin değeri toplum kabulü gibi çeşitli sebeplerle değişebilir. Buna göre İmam Muhammed’in altın ve gümüş para dışındaki para türlerini sübjektif değer teorisi bağlamında değerlendirdiğini söylemek mümkün görünüyor.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İktisat, İslam İktisadı, İmam Muhammed, Değer Teorisi

Etik Beyan

Bu çalışma 4. Uluslararası İslami Finans ve Muhasebe Konferansı’nda özet bildiri şeklinde sunulan ve özet bildiri kitabında yayımlanan tebliğin makale haline dönüştürülmüş şeklidir.

Kaynakça

• Bilal, Aybakan. “Nakit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/324-326. İstanbul: TDV 2006.
• Çarkacıoğlu, Abdurrahman. Kripto Para Bıtcoın. Ankara: Sermaye Piyasası Araştırma Kurulu Araştırma Dairesi, 2016.
• Çetin, Ünsal. “Sübjektivist Paradigma”. Liberal Düşünce Dergisi (2014), 115-122.
• Dâmad, Abdurrahman b. Muhammed Şeyhîzâde. Mecmau’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’lEbhur. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1319.
• Gözübenli, Beşir. İslam’da Para ve Fonksiyonları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1986.
• Hammâd, Nezih. İktisadi Fıkıh Terimleri. çev. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Islatince, Hasan. “Değer Teorisinin Tarihsel Analizi”. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi (2001), 159-170.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşki. Reddü’lMuhtâr ʿale’d-Dürri’l-Muhtâr. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1324.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî elİskenderî. Şerhu Fethü’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-Sanâʾiʿ fî Tertîbi’ş-Şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2012.
• Mütevellî, Ebûbekir es-Sıddık - Şehhâte, Şevki İsmâil. İktisâdiyyatü’n-Nukûd fi İtâri’lFikri’l-İslâmî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1983.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1989.
• Timurtaşî, Muhammed b. Abdullah el-Gazzî. Risâletü Bezli’l-Mechûd fî Tahrirî Es’ileti Tağayyüri’n-Nukûd. thk. Hüsamüddîn Affâne. Filistin: Cami’âtü Kudüs, 2001.
• Üstünel, Besim. Makro Ekonomi. Ankara: Kurtuluş Matbaası, 1975.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Muamelatü’l-Maliyyetü’l-Muasıratü. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2002.