KATARÎ İBNU'L-FUCÂE VE BAZI ŞİİRLERİNDE "HAMÂSE" TEMASI

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 15, 59 - 79, 31.12.2024

Mahmut Çay

Öz

Muaviye b. Ebî Süfyân'ın, devletini kurmasıyla birlikte bazı olumsuz siyasî gelişmeler, birtakım dinî ve mezhepsel kimlikli ayaklanmalar yaşanmıştır. Özellikle Haccâc es-Sakafî'nin valiliği döneminde sert milliyetçilik politikası güden ve İslam’ın temel ilke ve prensiplerinden uzaklaşan iktidar, Kûfe, Basra ve Mekke gibi metropollerde varlık gösteren Zübeyrîler, Hâricîler ve Şiîler gibi yönetim karşıtı gurupların ayaklanmalarıyla karşı karşıya kalmıştır. Emevîler aleyhine düzenlenen bu girişimler ile yaşanan siyasî ve dinî gelişmeler doğal olarak edebiyata da yansımış ve bu durum, kendi fikirlerini savunan ve ilkelerinin propagandasını yapan önemli şairlerin doğuşuna zemin hazırlamıştır. Bu fırkalar arasında Haricîlerin öne çıktığı görülmektedir. Bilhassa "Hamase" teması, Haricî şairleriyle âdeta özdeşleşmiştir. Onlar için hayat şartları ne olursa olsun, inanç yasalarına bağlı kalmak ve idealleri için ölümü göze almak bir şeref addedilmiştir. Haricîlerin tarihlerini okuyan bir okur, uzun süren kanlı çatışmalara; savaş ile mücadele arasında değişken ve kaygılı bir yaşama tanık olacaktır. Bu insanlar kendi ülkülerine ölümüne bağlı kalmışlar ve bunu, kılıç ve kalemleriyle dile getirmişleridir. Haricî şairler arasında en etkili olan ise, Emevî hanedanının ordularıyla mücadele edip onların duygularını alt üst eden siyasî lider ve şair Katarî İbnu'l-Fucâe'dir. Şiirleri, hutbeleri ve beyanatlarıyla askerlerine seslenen Katarî, onlara, cesur ve güçlü olmaları noktasında eğitsel şiirler irat etmiş ve hutbeler okumuştur. Katarî, itikadı gereği otoritenin ve kanunların dışına çıkan vizyon sahibi biridir. Haricî şairler arasında öne çıkan bu seçkin şair, konuşma sanatını iyi bildiğinden sert ve fasih üslubu, şiirlerine de yansımıştır. Bu çalışmada, Hâricîlerin tarihi ve edebiyatı kısa bir şekilde incelenmiş, Katarî'nin hayatı ve "hamase" ile ilgili yazmış olduğu bazı şiirlerinin çevirisi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arao Dili,, Katarî İbnu'l-Fucâe,, Hamase,, Şiir.

Kaynakça

• Abbâs, İhsân. Şi’ru’l-havâric, Beyrut: Dâru’s-Sekafe, 2010.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir. Ensâbu’l-eşrâf, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1996.
• Bekkâyi, Latife. Hareketu’l-havâric: neş’etuhâ ve tatavvuruhâ ilâ nihâyeti’l-‘ahdi’l-Umevî, Beyrut: Daru’t-Talî’a, 2001.
• Ceffâl, Ali. el-Hevâricu: târihuhum ve edebuhum, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1990), 20-21.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn, Beyrut: Mektebetu Hancî, 2008.
• Dayf, Şevkî. el-Butûletu fi’ş-şi’ri’l-‘Arabiy, Kahire: Daru’l-Meârîf, 1984.
• Dîneverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbâru’t-Tivâl, Tah. Abdulmu‘nim ‘Amir, (Kahire: Vizâretu’s-Sekâfe, 1960.
• Ebû Rukbe, Şaban. el-Butûletu fî şi’r’l-havâric, Gazze: Câmiatu’l-‘İslamiyye, 2012.
• Ebû Temmâm, Habîb b. Evs. Hemâsetu Ebî Temmâm, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• Esfehânî, Ebu'l-Ferec. Kitâbu'l-Eġânî, Tah. İhsân ʿAbbâs, (Beyrût: Dâru Sâdır, 2008.
• Gâmidî, Adil Ali. "Cemâliyyetu’l-Mevti Fî Şi’ri Katarî İbni’l-Fucâe", Mecelletu Kulliyeti Dâri’l-‘Ulûm, 60 (Haziran 2021).
• Gönen, Metin. Ezârika’nın Doğuşu ve Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisanas Tezi, s. 43.
• Ğurâb, Seîd Ahmed. el-Fikru’l-siyâsî fi’ş-şi’ri’l-Umevî, (Dimeşk: Câmi’tu’l-Ezher, tsz.
• İbn Hallikân, Ebu’l Abbâs Şemsuddîn. Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zaman, Beyrut: Daru Sadir, 1978.
• İbn Esîr, Ebu’l-Hesen Ebi’l-Kerem. el-Kâmil Fi’t-Târih, Tah. Ebu’l-Firâ Abdullah el-Kâdî, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. Cemheretu ensâbi’l-‘Arab, Kahire: Daru’l-Meârif, 2013.
• İbn Menzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, 1998.
• Kalemâvî, Suheyr. Edebu’l-havâric fî ‘asri’l-emevî, Kahire: Matba’atu Lecneti’t-Te’lîf, 1945.
• Kassâb, Velîd. Katarî İbnu’l-Fucâe: heyâtuhu ve şi‘ruhu, Doha: Dâru’s-Sekâfe, 1993.
• Kaysî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdülmümin. Şerhu Makâmâti’l-Harirî, Tah. Muhammed Ebu’l-Fadl, Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Udviyye, 1992.
• Kelbî, Ebû Munzîr Hişâm b. Muhammed. Cemheretu’n-neseb, Beyrut: Mektebetu’n Nehdiyyetu’l-‘Arabiyye, 1986.
• Kenan, Demirayak. Arap Edebiyatı Tarihi III: Emevîler Dönemi, Erzurum: Basın Yayın Matbaacılık, 2012.
• Marûf, Nâyif Mahmûd. el-Hevâricu fî ‘asri’l-Emevî: neş’tuhum, târîhuhum, ‘akâiduhum, edebuhum, Beyrut: Dâru’t-Talî’â, 1986.
• Mes’ûdî, Ebu’l Hasan Ali b. el-Hüseyn b. Ali. Murûcu’z-zeheb ve me’âdinu’l-cevher, Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, t.y.
• Muhammed Abdulhamid, Ebû Kahf. Kıssâtu’l-hilafeti: neş’etu’l-havârivi ve tatavvuru firekihim ve mezâhibihim hatta’l-asri’l-hadîs, Mısır: el-Mekrebetu’l-Kavmiyyetu’l-Hadise, 2005-2006.
• Müberred, Ebu’l Abbâs Muhammed bin Yezîd. el-Kâmil, Kahire: Dâru’l-‘Ulûm, 1998.
• Öz, Mustafa. "Katarî b. Fucâe", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Şeddâd, ‘Antara b. Şerhu dîvânu ‘Antara b. Şeddâd, Şrh. El-Hatîb et-Tebrizî, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1993.
• Utbe, Abdurrahman. Mevsû’atü’l-mesâdir ve’l-merâci’, Dımeşk: Daru Se’diddin, 2007.
• Yiğit, İsmail. "Emevîler", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Ze‘lûk, Âyide Abdulaziz. "el-Belâğetu Fî Hutbeti Katari İbni’l-Fucâe: et-Tehzîru Mine’d-Dunyâ", İlmiyye Dergisi, 7/21 (2017).
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed Osman. Siyeru a’lâmi’n nubela, Beyrut: Mevsûat’r Risale, 1982.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed Osman. el-Müştebeh, Delhi: Daru’l-İlmiyye, 1987.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A’lâm kâmûsu terâcim, Beyrut: Daru’l-‘İlm, 2002.