Kentsel Açık Yeşil Alanların Kurakçıl Peyzaj Tasarımına Uygunluğunun Değerlendirilmesi: Tokat Kenti Örneği

Yıl 2025, , 50 - 65

Venhar Melda Hassamancıoğlu , Güzella Yılmaz , Aysun Çelik , Saliha Erdoğdu

https://doi.org/10.17097/agricultureatauni.1508760

Öz

İklim krizi etkisiyle günden güne kuraklıkla karşılaşma olasılığı artan kentlerde, kentsel peyzajda su kullanımını azaltmak ve su döngüsüne katkı sağlamak amacıyla suyun verimli kullanımına odaklanan ve su etkin planlama ve tasarım ilkelerine dayanan kurakçıl peyzaj tasarım konsepti (Xeriscape) gündeme gelmiştir. Bu çalışma Tokat Kenti’nin açık-yeşil alanlarının kurakçıl peyzaj tasarım yaklaşımına uygunluğunu belirlemeyi amaçlamıştır. Çalışma alanını Tokat Kenti’nde park niteliğinde olan açık yeşil alanlar oluşturmaktadır. Araştırma kent merkezindeki semt, mahalle ve cep parkı olarak gruplandırılan 124 açık-yeşil alanın kurakçıl peyzaj planlama ve tasarım ilkeleri esas alınarak belirlenmiş ölçütlerle değerlendirilmesine dayanmaktadır. Araştırmanın yöntemi, her bir parkın 7 başlıkla belirlenen ölçütlerin 5’li Likert ölçeğinde uzmanlar tarafından verilen puanların analizinden oluşmaktadır. Analiz sonucunda Tokat parklarının büyük bir bölümünün mevcut durumunda kurakçıl peyzaj tasarım ilkelerine uygunluk saptanamamıştır. Kent merkezinde yer alan ve yüz ölçümü büyük semt parklarının kurakçıl konsepte uygunluklarının; yapısal ve bitkisel tasarım, işlevsellik, geçirimli yüzeylerin varlığı, kuraklığa toleranslı bitkilerin kullanımı ve etkin sulama sistemlerinin mevcudiyeti açısından diğer kategorilerdeki parklardan daha iyi düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Öte yandan cep parklarının bitkisel unsurların varlığı ve mevcut donatıların bakımı konusunda bile çok düşük puan aldıkları saptanmıştır. Sonuç olarak Tokat’taki parkların su etkin ve sürdürülebilir yaklaşımlar gözetilerek tasarlanmadığı, yapılan uygulamaların ekolojik yaklaşımları barındırmadığı ortaya çıkmış, fakat kurakçıl planlama ve tasarım ilkelerine uygun stratejiler uygulandığında kentteki açık yeşil alanların dönüştürülebilir nitelikte olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kurakçıl peyzaj konsepti, Kentsel peyzaj tasarımı, Kentsel açık yeşil alanlar

Evaluation of the Suitability of Urban Open Green Spaces for Xeriscape Design Concept: The Case of Tokat City

Öz

In cities, which are more likely to face drought day by day due to the climate crisis, the concept of design Xeriscape which is based on water-efficient planning and design principles, has come to the agenda to reduce water use in urban landscapes and contribute to the water cycle. This study aimed to determine the suitability of open-green areas of Tokat City for a xeriscape design approach. The study area consists of open green spaces of Tokat City which qualify as urban parks. The research is based on evaluating 124 open-green areas grouped as district, neighborhood, and pocket parks in the city center. The criteria are determined based on xeriscape planning and design principles. The research method consists of analyzing the scores given by the experts on a 5-point Likert scale of the criteria determined under 7 headings for each park. As a consequence of the analysis, it was observed that the current situation of the majority of Tokat parks is not by xeriscape design principles. District parks located in the city center were found to be better than parks in other categories in terms of structure and plant design, functionality, the presence of permeable surfaces, the use of drought-tolerant plants, and the availability of efficient irrigation systems. On the other hand, the pocket parks scored very low even in terms of the presence of vegetation and maintenance of existing facilities. As a result, it has been revealed that the urban parks in Tokat are not designed by considering water efficient and sustainable approaches and that the applications do not include ecological approaches, but it has been determined that open green spaces in the city can be transformed when strategies in accordance with xeriscape planning and design principles are applied.

Anahtar Kelimeler

Xeriscape concept, Urban landscape design, Urban open green spaces

Kaynakça

• Abacıoğlu Gitmiş, E. (2020) Kurakçıl peyzaj düzenlemelerine bir Tasarım önerisi: Aliya İzzetbegoviç Parkı örneği. Turkish Journal of Forest Science, 5(1), 214-232.
• Aksoy, O. K., Akdoğan, S., & Sünbül, V. (2022). Çankırı kenti örneğinde kent parklarının kurakçıl peyzaj açısından irdelenmesi. Turkish Journal of Forest Science, 6(1), 327-338.
• Anonim, (2013). T.C. Kalkınma Bakanlığı. Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf. (Erişim Tarihi: 20.05.2024)
• Anonim, (2023). WWF - World Wide Fund of Nature. Su Kıtlığı Kapımızda.https://www.wwf.org.tr/?13200/dunyasugunu (Erişim Tarihi: 20.11.2023)
• Barış, M.E. (2007). Sarıya bezenen kentlerimizi kimler ve nasıl yeniden yeşertebilir, Peyzaj Mimarları Odası, http://www.peyzajmimoda.org.tr/resimler/ekler/44fea3bec53bcea_ek.pdf?tipi=2&turu=&sube=0 (Erişim Tarihi: 20.04.2024)
• Bayramoğlu, E. (2016). Sürdürülebilir peyzaj düzenleme yaklaşımı: KTÜ Kanuni Kampüsü’nün xeriscape açısından değerlendirilmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 17(2), 119-127.
• Boot, T., & Parchomchuk, J. (2009). Xeriscape design concepts for large lots: Solutions to the challenges of landscaping on the West Bench. Penticton, BC, Canada, 40p.
• Clark, A., & Hickson, P. (2008). Planning for Water-Wise Development in the Sierra, A Water and Land Use Policy Guide. Sierra Nevada Allience, Nevada, 104p.
• Çetin, N. & Mansuroğlu, S. (2018). Akdeniz koşullarında kurakçıl peyzaj düzenlemelerinde kullanılabilecek bitki türlerinin belirlenmesi: Antalya/Konyaaltı örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 55(1), 11-18.
• Çorbacı, Ö. L., Özyavuz, M., & Yazgan, M. E. (2011). Peyzaj mimarlığında suyun akıllı kullanımı: Xeriscape. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, (1), 25-31.
• Çorbacı, Ö. L., Yazgan, M. E., & Özyavuz, M. (2017). Kurakçıl Peyzaj (Xeriscape) ve Uygulamaları. Karakayalar Matbaa. Edirne
• Çorbacı, Ö. L., & Ekren, E. (2022). Kentsel açık yeşil alanların kurakçıl peyzaj açısından değerlendirilmesi Ankara Altınpark örneği. Peyzaj Araştırmaları ve Uygulamaları Dergisi, 4(1), 1-11.
• Çorbacı, Ö. L., & Özyavuz, M. (2024). Kentsel açık yeşil alanlarda kurakçıl peyzaj (xeriscape) çalışmaları, İnce, K. Kentsel Yeşil Alanların Sürdürülebilir Yönetimi, 109-171.
• Ekren, E. (2021). Planning sustainable cities: a green infrastructure-based approach. Architectural Sciences and Sustainability., (2), 1-28.
• Hakyemez, C. (2019) Su: yeni elmas. Ekonomik Araştırmalar. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.
• Hersek, G., & Korkut, A. (2021). Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Yerleşkesinin kurakçıl peyzaj tasarımı bağlamında irdelenmesi. Artium, 9(1), 1-10.
• Kabataş, E., & Büyükbayraktar, N. (2023). Kırklareli Üniversitesi Kayalı Yerleşkesi 3. merkezi derslik ve yakın çevresi bitkilendirme tasarımının kurakçıl peyzaj yaklaşımına göre değerlendirmesi. Kırklareli Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(2), 129-145.
• Karaca, E., ve Kuşvuran, A. (2012). Çankırı Kenti peyzaj düzenlemelerinde kullanılan bazı bitkilerin kurakçıl peyzaj açısından değerlendirilmesi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (2), 19-24.
• Kavuran, D., & Yılmaz, R. (2022). Kurakçıl peyzaj çalışmalarinda uygun bitki türü seçimi: Süleymanpaşa, Tekirdağ örneği. Peyzaj, 4(2), 69-91.
• Kısakürek, Ş., Oğuz, H., ve Yılmaz, M. B. (2020). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Avşar Yerleşkesi’nin kurakçıl peyzaj açısından değerlendirilmesi. Artgrıd-Journal of Architecture Engineering And Fine Arts, 2(2), 110-121.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü (2024). Resmi İklim İstatistikleri. İllerimize ait genel istatistik verileri. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=TOKAT (Erişim Tarihi: 25.10.2024)
• Oğuztürk, G. E., & Bayramoğlu, E. (2020). Kurakçıl peyzaj açısından Rize Sahil Parkı’nın incelenmesi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 10(21), 13-24.
• Özüpekçe, S. (2020). Increased drought in Turkey and possible results: lack of water, scarcity and economic problems. The Journal of International Social Research, 13(71), 278-285.
• Pouya, S., Selçuk, E. B., & Bayramoğlu, E. (2020). İnönü üniversitesi (Malatya-Türkiye) yerleşkesinde bulunan bitkilerin kurakçıl peyzaj ilkeleri açısından irdelenmesi. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 8(2), 107-117.
• Selim, C., Bayrak, G., & Doksöz, S. (2021). Kent parkına yönelik kurakçıl peyzaj tasarım önerisi: Antalya Serdengeçti Parkı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(1), 76-91.
• Şahin, Ş., Taban, R., Ok, G., & Bakkaloğlu, A. (2023). Kentsel açık ve yeşil alanların belirli mekânsal ölçütler kapsamında değerlendirilmesi: Güneydoğu Ankara örneği. İdealkent, 15(40), 376-405.
• Ünal Çilek, M. (2023) Su tasarruflu peyzaj tasarımı olarak “Kurakçıl Peyzaj”: Arizona Eyalet Üniversitesi Tempe Kampüsü. Grid Mimarlık Tasarım ve Planlama Dergisi 6(2), 672-698.
• Ünsal, T., & Çelik Çanga, A. (2023). Evaluation of Tokat City Park in terms of xeriscape design approaches. Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Araştırmaları Dergisi (Ijlar) E-Issn: 2602-4322, 7(1), 54-74.
• Wade, G. L., Midcap, J. T., Coder, K. D., Landry, G. W., Tyson, A. W., & Neal Jr, W. (2010). Xeriscape: a guide to developing a water-wise landscape. University of Georgia Environmental Landscape Department, 40p.
• Welsh, D. F., Welch, W. C., & Duble, R. L. (2007). Xeriscape. Landscape Water Conservation. Texas FARMER Collection. Texas
• Wilson, C. & JR. Feucht. (2007). Xeriscaping: creative landscaping. Colorado State University Extension, 3p., Colorado.