Orta Çağ Tarihi Kaynaklarına Göre Kelkit Havalisinde Türkler (XI.-XIII. Yüzyıllar)

Yıl 2024, , 36 - 41, 15.11.2024

Bekir Sarıyıldız

https://doi.org/10.5281/zenodo.14062133

Öz

Tarih ilminde kaynaklar, tarihte yaşanan olayların en önemli şahitleri olması özelliği ile hayati öneme sahiptir. Tarihi kaynaklarda her çağa ve olaya ait çeşitli ve farklı bilgilere ulaşmak mümkündür. Tarihi kaynaklar ortaya çıkarılma ve olaylara bakış açısı yönüyle farklılıklar gösterse bile verdiği bilgiler nazarında geçmişi aydınlatması yönüyle eşsiz belgelerdir. Tarihi kaynaklar bakıldığında Kelkit havalisinde tarihte yaşanan pek çok önemli bilgiye ulaşılabilir. Bölgedeki Türk varlığına bakıldığında ise Eski Çağlarda bile bölgedeki Türklerden haberdar olunabilir. Orta Çağ’da ise bölgedeki Türkler hakkındaki bilgiler Selçuklu Türklerinin 1018 yılından itibaren Anadolu’ya sefer düzenlemesiyle önem kazanmaktadır. Selçukluların Kafkaslara ve Doğu Anadolu’ya gelmesiyle birlikte bölgedeki Gürcü, Ermeni, Bizans, Arap ve Süryani kaynakları Türkler hakkında mühim kayıtlar tutmaya başlamışlardır. Orta Çağ’a ait bu kaynaklar incelendiğinde, Türklerin Kelkit Vadisi’ndeki faaliyetleri hakkında önemli kayıtlara rastlanılmaktadır. XIII. yüzyılın sonlarından itibaren ise Türklerin Kelkit Vadisi’ni kullanarak, Karadeniz vadi ve sahillerine, özellikle Doğu Karadeniz’in fethine başladığı kaynaklarda açıkça görülebilir. Bu hususta Türklerin, Kelkit havalisindeki faaliyetlerini kaynaklar yoluyla incelemek, dönemin en önemli şahitlerinin gözünden bölgenin Türkleşmesine tanıklık etmek olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Orta Çağ, Kelkit, Karadeniz, Türkler.

Turks in Kelkit Region According to Medieval Historical Sources (XIth-XIIIth Centuries)

Öz

In the science of history, sources are of vital importance as they are the most important witnesses of the events that took place in history. It is possible to access various and different information about every era and event in historical sources. Even though historical sources differ in terms of their unearthing and perspective on events, they are unique documents in terms of illuminating the past with the information they provide. When historical sources are examined, many important information about the historical events in the Kelkit region can be obtained. When we look at the Turkish presence in the region, we can be aware of the Turks in the region even in ancient times. In the Middle Ages, information about the Turks in the region gained importance when the Seljuq Turks organized an expedition to Anatolia starting from 1018. With the arrival of the Seljuks in the Caucasus and Eastern Anatolia, Georgian, Armenian, Byzantine, Arab and Assyrian sources in the region began to keep important records about the Turks. When these sources from the Middle Ages are examined, important records are found about the activities of the Turks in the Kelkit Valley. It can be clearly seen in the sources that from the end of the XIIIth century, the Turks started to conquer the Black Sea valley and coasts, especially the Eastern Black Sea, by using the Kelkit Valley. In this regard, examining the activities of the Turks in the Kelkit region through sources will be witnessing the Turkification of the region through the eyes of the most important witnesses of the period.

Anahtar Kelimeler

Middle Ages, Kelkit, Black Sea, Turks.

Kaynakça

• Abu’l-Farac. Abu’l-Farac Tarihi. Süryanice’den İngilizceye çeviren Ernest A. Wallis Budge. Türkçeye çeviren Ömer Rıza Doğrul. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• Ahmed bin Mahmud. Selçukname. Hazırlayan Erdoğan Merçil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2011.
• Anna Kommena. Alexiad. Çeviren B. Umar. İstanbul: İnkilap Kitabevi, 1996.
• Aristakes Lastivertc'i’s History. Çeviren Robert Bedrosian. New York: Sophene Pty Ltd., 1985.
• Attaleiates. Tarih. Çeviren Bilge Umar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008.
• Azîmî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler). Çeviren Ali Sevim. Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Aziz b. Erdeşir-i Estarabadi. Bezm u Rezm. Çeviren Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Bryer, Anthony. “Rumlar ve Türkmenler: Karadeniz İstisnası”. Çeviren M. Sibel Dinçel, Murat Keçiş. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. Sy. 16. (Bahar 2014): 177-232.
• Bryer, Anthony. “The Estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their Resources, Products, Agriculture and Location”. İçinde Twelfth Spring Symposium of Byzantine Studies/ Αρχειον Ποντου (Archeion Pontou) 35 Birmingham 1978, 370-477. Athens: 1979.
• Bury, John Bagnell. A History of the Eastern Roman Empire. Londra: Macmillan and Co., 1912.
• Cahen, Cladue. Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. Çeviren Yaşar Yücel ve Bahaeddin Yediyıldız. Ankara: TTK Basımevi, 1988.
• Demir, Necati. Dânişmend-nâme. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• El-Hüseynî. Ahbarü’d-Devleti’s-Selçukiyye. Neşreden Necati Lügal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Fallmerayer, Jakob Philip. Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Tarihi. Çeviren Ahmet Cevat Eren ve Celalettin Yavuz. Hazırlayan İsmail Hacıfettahoğlu. Notlandıran İbrahim Tellioğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2012.
• Georgios Akropolites. Vekayiname. Çeviren Işın Demirkent. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008.
• Gordlevskiy, Vladimir Aleksandroviç. Küçük Asya’da Selçuklular. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Gregory Abu’l Farac. Abu’l Farac Tarihi. Çeviren Ömer Rıza Doğrul. C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Gürcistan Tarihi. Çeviren Marie Felicite Brosset ve N.A. Andreasyan. Hazırlayan Erdoğan Merçil. Ankara: TTK, 2003.
• Herodotos. Tarih. Çeviren Müntekin Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2007.
• Honigmann, Ernst. Bizans Devletinin Doğu Sınırı. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1970.
• İbn Bîbî. Selçuknâme. Çeviren Mükrimin Halil Yinanç. İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2007.
• İbnü’l Esir. Büyük Selçuklu Devleti Tarihi. Çeviren Murat Temelli. İstanbul: Ark Kitapları, 2013.
• Müneccimbaşı. Camiu’d-Düvel II. Derleyen Ali Öngül. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2017.
• Müverrih Vardan. “Türk Fütuhatı Tarihi”. Tarih Semineri Dergisi I-II. Neşreden H. D. Andreasyan. İstanbul: 1937.
• Niketas Khoniates’ın Historiası. Hazırlayan Işın Demirkent. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 2004.
• Sevim, Ali. Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Sümer, Faruk. İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı. Ankara: TTK Basımevi, 1988.
• Tellioğlu, İbrahim. Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz Bölgesinde Türkler. Trabzon: Serander Yayınları, 2007.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. Ankara: Ötüken Neşriyat, 2008.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Two Works on Trebizond/Michael Panaretos, Bessarion. Çeviren Scott Kennedy. Massachussetts: Cambridge University Press, 2019.
• Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli. Neşreden H. D. Andreasyan. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Vasil’ev, Aleksander Aleksandrovich. “Struggle with the Saracens (867-1057)”. İçinde The Cambridge Medieval History. plan. J. B. Bury. ed. J. R. Tanner. C. W. Previté-Orton. Z. N. Brooke. C. IV. Cambridge: Cambridge University Press, 1923.
• Winfield, David. “A Note on the South-Eastern Borders of The Empire of Trebizond in the Thirteenth Century”. İçinde Anatolian Studies. XII. Ankara: The British Institute, 1962.
• Yınanç, Mükrimin Halil. Türkiye Tarihi Selçuklular Devri. C. 1. Ankara: TTK Yayınları, 2013.
• Yinanç, Mükrimin Halil. Türkiye Tarihi Selçuklular Devri. Hazırlayan Refet Yinanç. C. I. Ankara: TTK Yayınları, 2018.