SEBEPLERİ IŞIĞINDA 1898 ANDİCAN OLAYI; İSYAN MI, BAĞIMSIZLIK HAREKETİ Mİ?

Yıl 2022, , 141 - 151, 30.06.2022

Nurefşan Çetintaş

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1095902

Öz

Bu makalede, 1898 yılında Fergana’nın Andican şehrinde Dükçü İşan liderliğinde meydana gelen olay konu alınmıştır. Ayaklanma bölgenin Rus işgalinde olması, Çarlık tarafından uygulanan politikalar, Dükçü İşan’ın kimliği, Kırgızlar gibi birçok etken üzerinden ele alınmaktadır. Yapılan araştırmalarda olayın nedenleri üzerine farklı görüşler ortaya konulmuştur. Ortaya koyulan nedenlerde asıl sebebin ne olduğu da tartışılan konulardandır. Bu yazıda olayın amilleri genel itibariyle; Rus Çarlığının iskân ve din politikası, ekonomik bozulma, sosyal-ahlaki bozulma, bağımsızlık düşüncesi çerçevesinde ele alınmıştır. Ardından ayaklanmanın hazırlık süreci, gelişim aşaması ve sonucuna kısaca değinilmiştir. Ayaklanmanın sonucunda yapılan cezalandırmalar ile ayaklanmaya olan yaklaşımlara da yer verilmiştir. Olayın sebepleri üzerine olan görüşlerden varılan sonuç ile de ayaklanmanın isyan mı yoksa millî bir bağımsızlık mücadelesi olarak mı çıktığı
sorusuna cevap aranmıştır. Akabinde isyan ve bağımsızlık kavramları ayrı ayrı incelenmiş, bu doğrultuda olayın nedenleri, süreci, yaşananlar ve sonucu kategorize edilmiştir. Konu üzerindeki görüşler incelendiğinde ayaklanmanın çıkışında katılımcılarda farklı önceliklerin olduğu görülmüştür. Ayaklanmaya yönelik yapılan çalışmalarda da olayın ele alınışı farklılık göstermiştir. Başvurulan çalışmaların değişik nazarlarla değerlendirilmiş olmasına, taraflı bir sonuca varmamak adına dikkat edilmiştir. Bu bağlamda varılan sonuçta; milleri itibariyle ayaklanmanın isyan olduğu bağımsızlık mücadelesi algısının sonradan geliştiği anlaşılmaktadır. Ancak isyan ile bağımsızlık hareketinin birbiri içine geçtiği ve ayrıma gidilmesinin zor olduğu da varılan sonuçlardan birisidir.

Anahtar Kelimeler

Andican İsyanı, Fergana İsyanı, Dükçü İşan, 1898 İsyanı, Kırgızlar, Bağımsızlık Mücadelesi.

Kaynakça

• ABAZOV R., (2002). “Çarlık Yönetimi Altında Kırgızlar”, Türkler, C. 18, 607-614.
• BUDAK A., (2020). “İbn Haldun’da İsyan Olgusu”. K7AÜİFD C. 1, (1), 561-599.
• GÜNGÖR, E., (2017). “1898 Fergana Olaylarının Ekonomik Sebepleri”. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi C. 2, (2), 35-65.
• GÜNGÖR, E., (2018). “Fergana Olayları ve II. Abdülhamit Han”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi C. 7, (2), 499-516.
• HAYİT, B., (1995). Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, Ankara: T.T.K.
• İNAN, A., (1968). “Dükçü İşan İsyanı”. Türk Kültürü, C. 8, (11), ss. 10-14.
• İSRAİLOV, Z., (2016). “Fergana’da Sufi Direniş Dükçü İşan Örneği”, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi)
• KARA, F., (1999). “Özbekistan Tarihi (1917-1991)”, Elâzığ, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Doktora Tezi)
• KOMATSU, H., (1991). “Andican Ayaklanması ve İşan” X. Türk Tarihi Kongresi, 22 – 26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 3, Ankara, 911 – 915.
• KOMATSU, H., (2018). “Rus Hakimiyeti Döneminde Türkistanlı Müslüman Aydınların Dar’ül İslam Algısı”. Çev. Y. Kemal Taştan, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, C. 4 (2), 141-154.
• ÖLÇEKÇİ, T., (2009). “Kazak Halkının Kenesarı Kasımoğlu’nun Başkanlığında Ruslara Karşı Verdiği Milli Bağımsızlık Mücadelesi (1837-1847)”, Bilig, (51), 123-138.
• POLAT, D., (2009). “Çarlık Devrinde Türkistan‘daki Milli Ayaklanmalar,” Elâzığ, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi)
• SİEV, S., (1992). Fazılbek Atabek Oğlu Dükçü İşan, Taşkent: Çolpan.
• SOMUNCUOĞLU, B. T., (2014/1). “Çarlık Rusyası Dönemi Türkistan’ında İslam ve Modernleşme”. T.S.A, C. 18, (2), 227-240.
• SOMUNCUOĞLU, B. T., (2014/2). “1898 Andican İsyanı”. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, C. 1, 113-137. ŞAFAK, A., (1991). “Bağy”, TDVİA, C. 4, 450-451.
• TANSÜ, Y. E., ÖZDEMİR A., (2017). “Dükçü İşan İsyanı (1898)”. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, (13), 233-241.
• TOGAN, Z. V., (1981). Bugünki Türk İli ve Türkistan Yakın Tarihi, İstanbul: Enderun Yayınevi.
• TOPALOĞLU, B., (2003). “Mâsiyet”, TDVİA, C. 28, 77.
• YARKIN, İ., (1970). “Türkistan’da Çarlık Rusyasının Baskı ve Sömürme İdaresine Karşı İsyanlar”. Türk Kültürü, C. 7, (84), 56-60.
• YILMAZ VURGUN, S., (2015). “1898 Dükçü İşan İsyanı (Andican Ayaklanması)”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (54), 607-623.
• ZİYAEV, H., (2007). Türkistan’da Rus Hakimiyetine Karşı Mücadele. Ankara: T.T.K.
• İnternet Kaynakları • https://www.atam.gov.tr/duyurular/bagimsizlik ( E.T.: 21.12.2021)
• • https://qomus.info/?s=%D0%94%D0%A3%D0%9A%D0%A7%D0%98&submit= (E.T. :01.06.2022)