1916 TÜRKİSTAN İSYANI BAĞLAMINDA ÇARLIK RUSYA’SININ BASKI VE CEZALANDIRMA POLİTİKASI

Yıl 2022, , 99 - 110, 30.06.2022

Dilara Anteplioğlu

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1096619

Öz

Çarlık Rusya’nın Türkistan’ı işgali sonrasında, Türkistan’ın farklı bölgelerinde farklı zamanlarda isyan hareketleri yaşanmış ve bu hareketler Rusya tarafından bastırılmıştır. Rus hükûmetinin haksız politikasına ve siyasetine karşı çıkan isyanlardan olan 1916 Türkistan isyanı da tarihî açıdan büyük öneme sahiptir. Bu çalışmada Çarlık Rusya’nın Türkistan halkı üzerinde uyguladığı baskı ve cezalandırma politikası, 1916 Türkistan isyanının çıkış sebepleri, karakteri ve sonuçları bağlamında ele alınmaya çalışılmıştır. 1916 Türkistan isyanının belli bir
merkezi olmasa da halk, onlara önderlik yapan kişilerle birlikte ayaklanmıştır. Tüm Türkistan halkının fark gözetmeksizin topyekûn  şekilde katıldığı, Türkistan’ın sadece belli bir bölgesinde değil hemen her yerinde ortaya çıkan ve Türkistan halkına yapılan sömürge siyasetinin bir sonucu olan isyanın birçok sebebi bulunmakla birlikte, en önemlisi kuşkusuz halkın uğradığı haksızlık ve adaletsizliklerdir. Hem isyanın
hâlihazırda devam ettiği sırada hem de sonrasında Türkistan halkı, isyana katıldıkları gerekçesiyle cezalandırılmış, birçok insan hapse atılmış  ya da öldürülmüş, bu baskı ve zulümden kurtulmak isteyenler ise farklı bölgelere göç etmek zorunda kalmıştır. Bu göç sırasında ve sonrasında da birçok insan hayatını kaybetmiş, ayaklanmanın bitmesinin ardından geri dönmek isteyenlere ise izin verilmemiştir. İsyanın
bastırılması sonrasında da halk, büyük bir zulme ve baskıya maruz bırakılmış, Çarlık Rusya işgal ettiği Türkistan topraklarında bölge halkının haklı isyanlarına ağır cezalandırmalar ile karşılık vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkistan İsyanı, 1916, Çarlık Rusya, Baskı, Cezalandırmalar, Türkistan Halkı

Kaynakça

• ОРУЗБАЕВА, Б. θ. (1977). “Жети Суу”, Кыргыз Совет энциклопедиясы (Edit), Frunze: Кыргыз Совет энциклопедиясынын башкы редакциясы, C.II, 488-489.
• ABDIKULOVA, R. (2014). “1916 Türkistan İsyanına Bir Kaynak Olarak: Asya’da Beş Türk”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31), 53-60.
• AKKEMİK, A. (2019). Japonya’nın İktisadi ve Sosyal Tarihi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• AYNAKUL, G. (2014). “Birinci Dünya Savaşı’nda Rus Cephesi ve Cephe Gerisinde Türkistan İsyanı: Kırgızistan Örneği”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Uluslararası Sempozyum 20-21 Kasım 2014, Ed. Dr. Öğ. Alb. Zekeriya Türkmen, İstanbul, 503-514.
• BUYAR, C. (2017). “Kırgız Tarihi (Başlangıcından 1991 Yılına Kadar)”, Kırgızistan: Tarih-Toplum-Ekonomi-Siyaset, Ed. Cengiz Buyar, Bişkek: Kırgızistan Türkiye-Manas Üniversitesi, ORASAM, 47-88.
• ÇELEBİ, E. (2003). “8 Temmuz 1916 Tarihli Çar II. Nikola Fermanı ve Türkistan’da 1916 Yılı Genel Ayaklanması”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul, (144), 183-195.
• DEVLET, N. (2020). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• DJUNUSHALİEV, D. (2002). “Kırgızistan’da 1916 İsyanı” Türkler Ansiklopedisi, C.18, 627-630.
• ESENKAN KYZY, S. (2018). Kırgızistan’da 1916 Halk Ayaklanması, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya.
• GAVAY, S. (2002). “1916 Yılı Kırgız Ayaklanması”, Türklük Araştırmaları Dergisi, (11), 151-160.
• GÖMEÇ, S. (2002). Tarihte ve Günümüzde Kırgız Türkleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• HAYİT, B. (1994). Türkistan Mili Mücadele Tarihi, Ankara: TDV.
• HAYİT, B. (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İNAN, A. (1963). “Türkistan’da 1916 Yılında Ayaklanma”, Türk Kültürü, (12), 26-30.
• KARA, F. (1999). Özbekistan Tarihi (1917-1991), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Elazığ.
• KARA, F. (2011). “1916 Kırgız Büyük İsyanı; Ürkün”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C.6, (2), 537-546.
• KARATAŞ, Ö. (2021/1). “Rus Sömürüsüne Karşı Türkistan’da İsyan (1916): Sır Derya Örneği’’, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.8, (1), 221-245.
• KARATAŞ, Ö. (2021/2). “Rus Raporlarında Türkistan İsyanı”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, C.10, (1), 63-82.
• KAŞGARLI MAHMUT, (1991). Divanu Lugat-it-Türk, Çev. Besim Atalay, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, IV. Baskı.
• KOÇAR, Ç. (1991). Türkistan’daki 1916 Yılı Milli Ayaklanmasının 70. Yıldönümü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KURAT, A. (1987). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• MAKSÜTOV, B. (2018). Türkistan’da Büyük İsyan 1916, Çev. K. Kulaliyeva, M. Gümüş, Ankara, Bengü Yayınları.
• MUSTAFAEV, E.- M. TŞERBİNİN, V. G. (1996). Büyük Rusça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• NAZLI, B. (2020). Türkistan’da Meydana Gelen Siyasi Gelişmeler ve Türkistan Ayaklanması Kırgız İsyanı Üzerine Bir Değerlendirme (16. Yy.- 20. Yy. Arası), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• POLAT, D. (2009). Çarlık Devrinde Türkistan’daki Milli Ayaklanmalar, Fırat Üniversitesi, Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• SARAY, M. (1942). Türkistan Türkleri: Rus ve Çin İdaresinde Yaşayan Türklerin Milli Mücadele Tarihleri, İstanbul: Veli Yayınları.
• SARAY, M. (1993). Kırgız Türkleri Tarihi, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi Serisi 3, İstanbul: Nesil Matbaacılık ve Yayıncılık.
• SOKOL, E. (1954). The Revolt of 1916 in Russia Central Asia, Baltimore: The Johns Hopkins Press.
• SOMUNCUOĞLU, B. (2014). “Çarlık Rusya’sı Dönemi Türkistan’ında İslam ve Modernleşme”, T.S.A., C.18, (2), 227-240.
• SÖYLEMEZ, O. vd. (2021). “Kırgız Türklerinde İsyan ve Başkaldırı”, Türk Dünyasında İsyan ve Başkaldırı, Ed. O. Söylemez, S. Azap, İstanbul: Kesit Yayınları, 261-328.
• ŞEN, M.- ÇİFTÇİOĞLU F. (2018). “Türkistan Genel Valisi Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin’in Türkistan İzlenimleri (1916)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.5, (17), 181-209.
• TAALAİBEK UULU, A. (2018). 1916 Kırgız Ayaklanması (Ürkün) Merkezli Tarih Yazıcılığı: Sovyet ve Kırgız Yaklaşım, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• TANSÜ, Y.- ÖZDEMİR, A. (2018). “Çarlık Rusya’sına Karşı 1916 Türkistan İsyanı”, Journal of Turkish Studies, C.13, (8), 247-257.
• TOGAN, Z. (1981). Bugünkü Türk İli, Türkistan Yakın Tarihi, İstanbul: Enderun Yayınları.
• TORAMAN, A. (2014). 1876-1916 Rus Sömürgeciliği Döneminde (Çarlık Dönemi) Kırgızların Sosyal ve Kültürel Hayatları, Erciyes Üniversitesi, Avrasya Araştırmaları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• TÜFEKÇİ, V. (2021). “1916 Yılı Kırgızistan İsyanı (Rus İmparatorluğu’nun Sömürge Politikasına Karşı Kırgız Halkının Millî Kurtuluş Mücadelesi”, Journal of Humanities and Tourism Research, 11, (1), 162-176.
• VURGUN, S. (2016). “1916 Türkistan İsyanı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, (40), 315-325.
• YARKIN, İ. (1968). “Türkistan'da 1916 İsyanı Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, (68), 28-32.
• YARKIN, İ. (1969). “Türkistan’da Çarlık Rusya’sının Baskı ve Sömürme İdaresine Karşı İsyanlar”, Türk Kültürü, C.7, (84), 56-59.
• YAVUZ, F.- TOPSAKAL, İ. (2020). “1916 Ayaklanmasında Kırgızlar ve Ürkün Olayı”, Türk Dünyası Araştırmaları, C.125, (247), 335-346.
• ZİYAEV, H. (2007). Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.