Saha Türkçesinde Fiillerin Olumsuzluk Çekiminde Kullanılan Ekler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 21 - 32, 30.12.2019

Doğan Çolak

Öz

Saha Türkçesinde fiillerin zaman ve kip eklerinin olumsuz çekimlerinde kullanılan olumsuzluk ekleri, diğer Türk lehçelerine göre çeşitlilik arz etmektedir. Bu durum, hâlihazırda ek varyantlaşmasıyla oldukça zengin bir ek sistemine sahip olan Saha Türkçesini öğrenmeyi ve bu alanda çalışanların işini zora sokmaktadır. Gelecek zaman ve olumluluk kipinin çekiminde kullanılan olumsuzluk ekinin şahıslara göre farklılık göstermesi yapının ne kadar karmaşık olduğunu ortaya koymaktadır. Saha Türkçesinde fiillerin olumsuz formu 7 şekilde yapılmaktadır: 1. -BA: görülen geçmiş zaman, şart kipinin I. tipinde; 2. -BAtAx: duyulan geçmiş zaman, kesin geçmiş zaman, ara sıra olan geçmiş zamanın I. tipi, şart kipinin II. tipi ile tahmin kipinde; 3. -BAt: şimdiki (geniş) zaman, şimdiki zaman gereklilik ve istek kipi III. tipinde; 4. -(I)mInA; -BAkkA: yakın geçmiş zaman, ara sıra olan geçmiş zamanın II. tipinde; 5. suox (yok, değil): ara sıra olan geçmiş zamanın III. tipi, gelecek zaman, gelecek zaman gerekliliğin I. tipi, gelecek zaman gereklilik II. tipi, olumluluk kipi I. tipi, alışılmışlık kipinin I. ve II. tipi ile istek kipi I. ve II. tipinde; 6. -(I)mA: gelecek zaman, gelecek zaman gerekliliğinin I. ve II tipi, yakın gelecek zaman emir kipi, uzak gelecek zaman emir kipinin I. tipinin I. ve II. türü ile II. tipinin I. ve II. türü, korku/endişe kipi, olumluluk kipinin I. ve II. tipinde; 7. ilik: olumsuzluk kipinde kullanılmaktadır. Adından da anlaşılacağı üzere olumsuz bir anlam ifade eder ve tek çekimi vardır. Bu çekimde de ilik “henüz, henüz yok, daha yok” kelimesi vasıtasıyla yapılmaktadır. Bunların haricinde, yakın gelecek zaman emir kipinin olumsuz çekiminde, teklik ve çokluk I. ve II. şahıs çekimlerinde -(I)mA olumsuzluk ekinin; teklik ve çokluk III. şahıs çekimlerinde ise -BA olumsuzluk ekinin kullanılması bakımından, diğer zaman ve kip çekimlerinden ayrı bir özellik göstermektedir. Bu çalışmada yukarıdaki olumsuzluk ekleri, yapı ve fonksiyonları bakımından örneklerle birlikte değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Saha Türkçesi, Fiil, Fiillerde Olumsuzluk, Olumsuzluk Ekleri

Kaynakça

• Antonov, N., Korkina, E., Sleptsov, P., Filippov, G., Danilova, N., & Vinokurov, N. (2009). Saxa Biliññi Tıla. Morpoluguya. Biçik, Cokuuskay.
• Daçkovskiy, N. D., Sleptsov, P. A., Fedorov, K. F., Çerosov, M. A., & Kolodeznikov, S. K. (2008). Pogovorim Po-Yakutski: Samouçitel Yazıka Saxa. Biçik, Yakutsk.
• Filippov, G., & Vinokurov, İ. (1996). Saxa Tıla. Tıl Baaya. Saña Dorğoono. Tıl Tutula. Biçik, Cokuuskay.
• Kirişçioğlu, F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. TDK Yayınları, Ankara.
• Komisyon (2006). Saxa Tılın Ulaxan Bıhaarııllaax Tılcıta. Novosibirsk.
• Korkina, E., Ubryatova, E., Xaritonov, L., & Petrov, N. (1982). Grammatika Sovremennogo Yakutskogo Literaturnogo Yazıka. Moskva.
• Pekarskiy, E. (1945). Yakut Dili Lûgati (Cilt VI). TDK Etütleri, Ankara.
• Tekin, T. (1987). “Olumsuzluk eki –ma/-me’nin Etimolojisi”. Türkoloji Çalışmaları ve Federal Almanyadaki Türk Çocuklarının Eğitim-Kültür Problemleri Sempozyumu. S. 59-64, Ankara.
• Tolkun, S. (2006). “Kırgız Türkçesinde - A Elek Partisibi – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki”. Sosyal Bilimler Dergisi. S(15). s. 167-176
• Ubryatova, E. İ. (1972). Kratkiy Grammatiçeskiy Oçerk Yakutskogo Yazıka. P. A. Sleptsov içinde, Yakutsko-Russkiy Slovar (s. 571-606). İzdatelstovo Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva.
• Xaritonov, L. (1947). Sovremennıy Yakutskiy Yazık. Gosizdat YASSR, Yakutsk.
• Xaritonov, L. N. (1987). Samouçitel Yakutskogo Yazıka. Yakutskoe Knijnoe İzdatelstvo, Yakutsk.