Trabzon’daki İran Konsolosluğu’nun Faaliyetleri (1877-1923)

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 83 - 95, 30.12.2019

Şennur Şenel

Öz

Diplomasinin en önemli unsuru olan elçilikler ve bunların yan ve alt kolları olan maslahatgüzarlar ile özellikle ticari konularla ilgili olarak konsolosluklar (şehbenderlikler) devletlerarası/milletlerarası ilişkilerde önemli rol oynamışlardır. Resmi kaynaklara göre Osmanlı devletinin İran’daki ilk daimî büyükelçisi 1835 yılında atanan Esad Efendi’dir. 1849 yılında da Tahran’da ilk Türk büyükelçiliği resmen açılmıştır. Trabzon’da ise 1853 yılında İran konsolosluğunun bulunduğu bilinmektedir. İran’ın gerek Trabzon’da gerekse diğer Osmanlı şehirlerinde açmış olduğu konsolosluklar genel olarak, o bölgede ikamet eden İran tebaasının iş ve ihtiyaçlarını görmek, tüccarların problemlerini çözmek, istihbari faaliyetlerde bulunmak gibi sorumlulukları bulunuyordu. Ancak Trabzon’daki İran konsolosluğunun açılmasındaki temel sebep İran tebaasının ihtiyaçlarını çözmekten ziyade kentin ticari liman olma özelliği itibariyle ticaret merkezlidir. Makalede, tarihi, coğrafi ve kültürel anlamda birbirine yakın iki komşu devletin, Osmanlı ve İran devletlerinin ilişkilerine, 1878-1923 tarihleri arasında Trabzon’daki İran konsolosluğunun faaliyetleri çerçevesinde arşiv belgelerine dayalı olarak katkı sağlanmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı-İran ilişkileri, Trabzon, Osmanlı diplomasi tarihi, konsolosluk (şehbenderlik)

Kaynakça

• Akdemir, M. Sadık (2017). “Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Dönemi Anadolu’da İran Şehbenderlikleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 3, Yıl: 2017/2. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/394998 Erişim Tarihi: 17.12.2019.
• Arşiv Belgelerinde Osmanlı-İran İlişkileri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2010.
• Ateş, Abdurrahman (2012). Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1720-1747), Altınpost Yayınları, Ankara, 2012.
• Baskıcı, Murat (2012). “XIX. Yüzyılda Trabzon Limanı: Yükseliş ve Gerileyiş”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, No. 3, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/1740/18458.pdf Erişim Tarihi: 17.12.2019.
• Cin, Barış (2007). Türkiye-İran Siyasi İlişkileri (1923-1938), İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Çavdar, Necati ve Mamak, Kübra (2017). “Devlet Sâlnâmeleri’nde Osmanlı-İran Diplomatik Münasebetleri (1847-1877)”, OTAM, 42/Güz 2017, ss. 47-70.
• Daei, Masoumeh (2013). İran-Osmanlı Ticaret İlişkileri (1900-1923), Berikan Yayınevi, Ankara.
• Gündoğan, Ünal (2010). İran ve Ortadoğu, Adres Yayınları, Ankara.
• Han, İ. Melik (2006). Fars Gözüyle Osmanlı - Payitahtın Son Yıllarında Bir Sefir, (Tercüme: Hakkı Uygur), Klasik Yayınları, İstanbul.
• Kavak, Abdulcebbar (2015). “Kaçar Hanedanı Döneminde (1795-1925) İran’da İrşad Faaliyeti Yürüten Nakşibendi Halidi Şeyhleri”, Şırnak Üniv.İlahiyat Fak.Dergisi, C.6, S.12.
• Kılıç, Selda (2002). “İran’da İlk Anayasal Hareket 1906 Meşrutiyeti”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 20, S. 32, Ankara, ss. 143-161.