HÜMA KUŞUNUN UYGULAMALI HALK MİTOLOJİSİ BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 5, 13 - 24, 31.12.2021

Büşra Baysal

Öz

Toplumların mitolojileri onların, kimliklerinin sözlü belgeleridir. Mitler tarihi bilinmeyen zamanlardan günümüze söz ve uygulama yoluyla gelmişlerdir. İmkânların artmasıyla söz, farklı türlere ayrılıp çeşitlenmiş,
uygulama ise somut durumlardan, sanal ortamların var olmasıyla birlikte soyut alanlara taşınabilmiştir. İslamiyet öncesi Türk inançlarında ve sonrasında mitolojik bir figür olan Hüma Kuşu, çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. O, kimi zaman evlat sahibi olmaya vesile olan kutlu güç, kimi zaman kişiyi doğumundan ölümüne kadar koruyan koruyucu ruh, bazen de güzelliğin ve talihin temsilidir. Günümüzde de Hüma Kuşu’na bağlı ritüeller çeşitli uygulamalarla yaşatılmaktadır. Nevruz Bayramı’nda Hüma Kuşu’ndan bereket istenmektedir. Orta Asya ve Anadolu’da ırmak kenarlarındaki ağaçların dallarına, Tanrı’dan kendilerine çocuk verilmesi amacıyla bezler bağlanması Hüma Kuşu’nun ağaç, su ve kutla olan ilgisinden kaynaklanmaktadır. Hüma Kuşu’nun çok yönlü özellikleri onun günümüzde farklı alanlarda karşımıza çıkmasına neden olmuştur. Bu alanlar sözlü anlatımlar olan masal, efsane, fıkra gibi türler olabildiği gibi; Dîvânu Lugâti't-Türk, Göktürk Yazıtları gibi kadim ve sonraki zamanlarda oluşturulan yazılı eserler de olabilmektedir. Onun varlığı çeşitli alanlarda yaşamıştır. Bu konuda medya alanında televizyon, sinema; el sanatları alanında dokuma ve işleme ve Hüma Kuşu’nu geçmişten bugüne taşıyan sözlü ürünler etkili olmaktadır. Fakat bu etki istenilen düzeyde değildir. Bu çalışmada, mitolojik bir figür olarak Hüma Kuşu televizyonda, müzik, masal, güzel sanatlar alanında, yazılı eserlerde, marka yüzü olarak, ihraç potansiyeli anlamında, bayraklarda ve Umay ile olan ilişkisi bağlamında değerlendirilecektir. Etki alanını hangi oranda koruyabildiği, ne şekilde değişiklikler gösterdiği, durumun iyileştirilmesi adına neler yapılabileceği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hüma/Talih kuşu, Mitoloji, Sözlü Anlatımlar, Medya, El Sanatları

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Referans1 ALTUN, Işıl (2013).‘’Karacaoğlan’ın Şiirlerinde Dağ Algısı’’, Turkish Studies, C.8, S.4, s.67-80.
• Referans2 BAYAT, Fuzuli (2005), Mitolojiye Giriş, Karam Yay., İstanbul.
• Referans3 BAYSAL, Büşra (2019), ‘’Özbek Destanlarında Kahramanlar ve Tip Özellikleri’’. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Referans4 BEYDİLLİ, Celal (2007), Türk Mifoloji Obrazlar Sistemi: Struktur ve Funksiya, Bakü.
• Referans5 BEYDİLLİ, Celal (2015), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (çev. Eren Ercan), Yurt Kitap-Yay., Ankara.
• Referans6 ÇORUHLU, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yay., İstanbul.
• Referans7 GÖRKEM, İsmail (2016), Ahmet Şükrü Esen Anadolu Âşıkları-I ‘’Karacaoğlan’’, İş Bankası Yay., İstanbul.
• Referans8 GÜNAY, Umay (1975), ‘’Elazığ Masalları’’, Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Referans9 GÜRER, Mert (2018), Televizyon Çalışmaları, DR Yay., İstanbul.
• Referans10 İNAN, Abdülkadir (1968). Makaleler ve İncelemeler.
• Referans11 KARAKURT, Deniz (2012), ‘’Türk Mitoloji Ansiklopedisi’’, Türk Söylence Sözlüğü, e-Kitap.
• Referans12 KIZILDAĞ, Hasan (2019). ‘’Türk Mitolojisinin Teknolojik Güce ve Karaktere Etkisi: ‘’Monster’’ Bilgisayar Modelleri’’, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C.12, S.28, s.970-990.
• Referans13 KURNAZ, Cemal (1998), ‘’Hümâ Maddesi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.18, s.478, TDV Yay., Ankara. Referans14 OĞUZ, M. Öcal (2014), Uygulamalı Halk Bilimi, ‘’Halk Bilimi ve Geleneğin Uyumu (Folklorizm)’’ Çev. Nejla Kayalı Orta, Geleneksel Yay., Ankara.
• Referans15 OĞUZ, M. Öcal - Ölçer Özünel, Evrim vd. (2014), Uygulamalı Halk Bilimi. ‘’Halk Bilimi Çalışmaları, Popüler Film ve Televizyon: Gerekli Bir Eleştirel Araştırma’’, Geleneksel Yay., Ankara.
• Referans16 OĞUZ, M. Öcal (2002), Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi, Akçağ Yay., Ankara.
• Referans17 SAKAOĞLU, Saim (2004), Karaca Oğlan, Akçağ Yay., Ankara.
• Referans18 SOYSAL, Mahmut Enes (2010), ‘’Tarihsel Süreçte Bayrak ve Sancaklarımız’’, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED). S.42, s.209-239.
• Referans19 TOLASA, Harun (2001), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Akçağ Yay., Ankara.
• Referans URL-1:http://turkusozu.net/yine-havalandi/ (E.T.:11.4.2020).
• Referans20 URL-2: https://www.academia.edu/11557648/T%C3%BCrk_Mitoloji_Ansiklopedisi_Deniz_Karakurt_ (E.T.:11.4.2020).
• Referans21 URL-3:https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/abdden-sonra-en-fazla-dizi-ihrac-eden-ulke-turkiye/1641524 E.T.: 27.08.2021
• Referans22 URL-4:http://www.yasemin.com/magazin/haber/2785392-orta-dogu-ulkelerinde-turk-oyuncu-isimleri-markalasiyor E.T.: 27.08.2021
• Referans23 URL-5:https://www.youtube.com/watch?v=p75hE3IG9bM E.T.: 27.08.2021
• Referans24 URL-6:https://i.pinimg.com/originals/1d/14/42/1d1442e5ee5caf5289145825a13b6578.jpg E.T.: 27.08.2021
• Referans25 URL-7:https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zbekistan_armas%C4%B1 E.T.: 27.08.2021
• Referans26 URL-8: https://tr.pinterest.com/pin/444660163212319968/sent/invite_code=57e525dca92547a1826bde66c58223c7&sender=819022019642498742&sfo=1 E.T.: 27.08.2021
• Referans27 URL-9: https://tr.pinterest.com/pin/528469337495875480/sent/?invite_code=99a6eace20a64464bc980e499a1f63f5&sender=819022019642498742&sfo=1 E.T.: 27.08.2021
• Referans28 URL-10: https://tr.pinterest.com/pin/528469337495875480/sent/?invite_code=99a6eace20a64464bc980e499a1f63f5&sender=819022019642498742&sfo=1 E.T.: 27.08.2021
• Referans29 URL-11: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=3020835437983380&set=a.807263946007218&type=3&theater E.T.: 27.08.2021
• Referans30 URL-12:https://www.facebook.com/tuncer.gulensoy/posts/10211305978871934 E.T.: 27.08.2021
• Referans31 URL-13:https://tr.pinterest.com/pin/481603753876257972/ E.T.: 27.08.2021
• Referans32 URL-14:https://tr.pinterest.com/pin/47428602315958282/ E.T.: 27.08.2021
• Referans33 URL-15:https://www.facebook.com/photo.php?fbid=3100352710031652&set=t.100001708593865&type=3 E.T.: 27.08.2021
• Referans34 URL-16:https://tr.pinterest.com/pin/318559373618001095/ E.T.: 27.08.2021
• Referans35 URL-17:https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/884705 E.T.: 27.08.2021