SİVAS’IN GÜRÜN İLÇESİNE BAĞLI YOLGEÇEN VE GÜLDEDE KÖYLERİNDEKİ ÖLÜMÜ DÜŞÜNDÜREN İNANÇ VE UYGULAMALAR

Yıl 2023, Sayı: 9, 55 - 72, 28.12.2023

Hilal Polat

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1369251

Öz

Ölüm olayının gerçekleşmeden hemen öncesinde, ölümün yaklaştığına dair bazı belirtilerin olduğuna inanılmaktadır. Her kültürde var olan bu inançlar, sembollerin ve yorumlamanın etkisiyle farklılık göstermektedir. Bu çalışmada Sivas’ın Gürün ilçesine bağlı Yolgeçen Köyü ve Güldede Köyü’nde ölüm belirtisi olarak kabul edilen inanç ve uygulamaların incelenmesine karar verilmiştir. Araştırma alanının konuya uygun olduğunun gözlemlenmesinin ardından sorular hazırlanmıştır. Çalışma sırasında derinlemesine görüşme formu ve katılımcı gözlem tekniği kullanılmıştır. Çalışmada Sünni ve Alevi olmak üzere iki görüş ayrı ayrı incelenmiş ve kültürel farklılıklar varsa ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Ancak iki topluluk arasında gerçekleşen kültürleşmenin etkisiyle çok az farklılık gözlemlenmiştir. Araştırılan topluluklarda ölümden sonra yaşamın devam ettiği inancının da etkisiyle insanlar ölümden hem korkmuş hem de ölümü merak etmişlerdir. Bunun doğrultusunda ölüm öncesindeki ecel belirtilerinin neler olduğunu bulmaya çalışmışlardır. İnsanlar etraflarında olup biten her şeyi gözlemlemeye çalışarak birtakım sonuçlara varmışlardır. Ölümün belirtisi olduğu düşünülen inanç ve uygulamalar; hayvan ve bitkilere bağlı olan, rüyada görülen olaylara bağlı olan, doğa olaylarına bağlı olan, eşyalara bağlı olan, hastanın fiziki ve psikolojik değişikliklerine bağlı olan ve ölümü çağrıştıran diğer inançlar olarak altı başlıkta sınıflandırılmıştır. Sınıflandırılan bu inanç ve uygulamalar insanların zihninde önemli yer edinmiş ve ölüme bakış açısını genişletip, insanların ölümden sonraki yaşam inancını kuvvetlendirmiştir. Elde edilen bulgulara bakıldığında, topluluklara ölümü çağrıştırdığı düşünülen inançlar, onlar için birer sembol hâline gelmiş ve semboller sayesinde nesiller arasında aktarımı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, İnanç, Sembol, Kültür, Topluluk.

BELIEFS AND PRACTICES REMINISCENT OF DEATH IN THE VILLAGES OF YOLGECEN AND GÜLDEDE IN GÜRÜN DISTRICT OF SİVAS

Öz

It is believed that just before the death occurs, there are some signs that death is approaching. These beliefs, which exist in every culture, differ due to the influence of interpretation and symbols. This study was intended to examine the beliefs and practices that are considered signs of death in Yolgeçen Village and Güldede Village in Gürün district of Sivas. Questions were prepared after observing that the research area was suitable for the subject. An in-depth interview form and participant observation technique were used during the study. In the study, two views, Sunni and Alevi, were examined separately within the purpose of revealing the cultural differences, if any. However, very few differences were observed due to the influence of acculturation between the two communities. In the communities studied, people were both afraid of and curious about death, under the influence of the belief that life continues after death. In line with this, they tried to find out what the signs of death were before death. People indeed reached some conclusions by trying to observe everything that is happening around them. Beliefs and practices thought to be a sign of death are classified under six headings: Beliefs that depend on animals and plants, those that occur in dreams, those that depend on natural events, those that depend on objects, those that depend on the patient’s physical and psychological changes, and other beliefs that evoke death. These classified beliefs and practices have gained an important place in people’s minds, broadened their perspective on death and strengthened their belief in life after death. Considering the findings, beliefs that are thought to remind communities of death have become symbols for them and have been transmitted between generations thanks to symbols.

Anahtar Kelimeler

Death, Belief, Symbol, Culture, Community.

Kaynakça

• ATAY, T. (2012). Din Hayattan Çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BAUMAN, Z. (2000). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BOZKUŞ, M. (2006). Sivas Alevîliği. (2. Baskı). Isparta: Fakülte Kitabevi.
• DİNÇ, A. (2004). “Gagauz Folklorunda Ölüm”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (25), 89- 106.
• ELİADE, M. (1999). Şamanizm. (Çev: İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
• EREN, M. (2010). “Sembol Dilinin Bir Örneği Olarak Rüyalar: Türk Kültüründe Ölüme Yorulan Rüyalar”. Turkish Studies, C. 5, (4), 1074-1099.
• EREN, M. (2012). “Türk Kültürüne Ölüm ve Toprakla İlgili İnanış ve Ritüeller". ACTA TURCICA Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi. (1), 259-271.
• ERSOY, R. (2014). “Türklerde Ölüm ve Ölü ile İlgili Rit ve Ritüeller”. Millî Folklor, (54), 86-101.
• GÖDE, H. A. ve TÜRKAN, H.K. (2015) . "Karaağaç Arap Nusayri Alevilerinde Ölüm İnançları ve Ritüelleri Üzerine Bir İnceleme". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (73), , 67-88.
• GÜLAKAN KAMAN, S. (2015). “Baykuş Kelimesi ve Baykuşla İlgili İnançlar Üzerine”, Turkish Studies, C.10, (8), 1137-1154.
• GÜRSEL, N. (2007). “Türklerde Ölümün Sözlü İfadesi”. (Ed. Gilles Veinstein ). Osmanlılar ve Ölüm. (Çev: Ela Güntekin), İstanbul: İletişim Yayınları, 93-118.
• HÖKELEKLİ, H. (2008). Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• IRMAK, Y. (2018). “Bingöl Halk İnançları ve Uygulamaları”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (17), 191-222.
• KARAARSLAN, M. (2011). “Kaşkay Türklerinde Ölümle İlgili Bazı İnanmalar ve Ölüm Öncesine Dair Uygulamalar”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. C. 4, (7), 329-344.
• KELLEHEAR, A. (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. (Çev: Tuğçe Kılınç). Ankara: Phoenix Yayınları.
• ÖKSÜZ, G. (2018). “Türk Rus Mitolojilerinde Mitik Dünya, Ölüm ve Ruh Anlayışı”. AVRASYA Uluslararası Araştırma Dergisi. C. 6, (15),1029.
• ÖRNEK, S. V. (2016). Türk Halkbilimi. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• ÖRNEK, S. V. (2017). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• ÖZDAMAR, F. (2022). “Adana’da Yaşayan Şambayadı Türkmenlerinde Ölüm Etrafında Gelişen İnanç ve Uygulamalar”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (19), 37-59.
• PERRIN, H. (2007). “Kazaklarda ve Kırgızlarda Kara Üi Yurdu ve Yas Tutma”. (Ed. Gilles Veinstein). Osmanlılar ve Ölüm. (Çev: Ela Güntekin), İstanbul: İletişim Yayınları, 75-118.
• SARAÇ, Ö. (2017). “Geçmişten Günümüze Boyabat Ölüm Adetleri”. Studies Of The Ottoman Domain. C. 7, (13),185-198.
• SARAÇ, Ö. (2021). “Samsun Folklorunda Ölüm ve Kovid-19 Salgını”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İla- hiyat Fakültesi Dergisi, (50), 237-276.
• SPELLMAN, W.M. (2017). Ölümün Kısa Bir Tarihi. (Çev: Ahmet Bora Pekiner), İsyanbul: Can Yayınları.
• ŞAHHÜSEYİNOĞLU, N. (2000). Anadolu Halk Kültüründe İnanç Motifleri. İstanbul: İtalik Yayınları.
• TUNÇ, İ. (2021a). “Din ve Kültür İlişkisi”. (Ed. İsmet Tunç-Abdulvasıf Eraslan). Teoloji ve Antropoloji Perspektifinden Din ve Kültür İlişkisi-I. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 9-38.
• TUNÇ, İ. (2021b). Ölümsüzlüğün Dinlerdeki Yansımaları ve Transhümanizm. (Ed. Talip Demir). Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• TUNÇ, İ. (2021c). Antropoloji ve Din. Ankara: Eski Yeni Yayınları,
• TÜRKMEN, F. (2012). “Türk Kültüründe Tarihi Gelişim İçinde Hayvan ve Bitkilerin Ölçü Birimi Olarak Kullanılması Hakkında”. Millî Folklor, C. 24, (95), 96-102.
• YAYAN, H. ve CAN, Ç.(2021). “Sanat ve İletişim Açısından Neslihan Kıyar Resimlerinin Çözümlemeleri”. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 8, (28), 156-179.
• YEŞİLDAL, Ü. Y. (2020). “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Tavşanla İlgili İnanç ve Uygulamalar”. The Journal of Academic Social Science Studies, C. 13, (79), 169-181.
• ZARIPOVA ÇETİN, Ç. (2008). “Tatar Türklerinde Cenaze Merasimleri”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 17, (1),155-168.