KÜLTÜREL ANTROPOLOJİ BAĞLAMINDA ANTİK YUNAN’DA MÜZİĞİN BÜYÜSÜ VE ORFİZM

Yıl 2024, Sayı: 11, 21 - 29, 30.12.2024

Berfin Irmak Erol , Yeşim Dilek

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1569683

Öz

Sosyal ve Kültürel Antropoloji disiplini sosyal bilimlerin önemli çalışma konularından biri olan büyü fenomenini, toplumsal örgütlenme dinamikleriyle birlikte açıklamaya çalışmış ve büyü kavramının dini inanç sistemlerine ne şekilde sirayet ettiğine odaklanmıştır. Büyü meselesine dair bu yaklaşım büyü yapabilme gücü ya da hakkı olan kimselerin toplum nezdindeki otoritelerini sorgulatmış ve bu gücün ya da hakkın kaynağı aranmıştır. Büyücülük ‘‘özüne’’ sahip olduğu düşünülen bu kişiler, bir sözü, nesneyi ya da simgeyi aracı olarak sunup, doğaüstüyle iletişim kurmuş ve insanüstü özellikler göstermişlerdir. Antik Yunan’da kimilerine göre gerçekten yaşamış olan kimilerine göre de yalnızca mistik bir kişi olan Orpheus, Apollon’un hediye ettiği ve ustaca çaldığı liri ile büyüleyici şarkılar söyleyerek ölümlü bir insanın yapamayacağı şeyleri yapmıştır. Heracles ve Odysseus gibi Tartaros’a inip, yeryüzüne geri gelen nadir karakterlerden biri olmuş ve bunu büyüleyen savaşçı öyküsüyle değil, çok sevdiği karısının ölümünü kabullenmeyip onu geri getirmek istemesi sebebiyle başarmıştır. Bu vesileyle ölümle tanışıklığı onu, ölüm sonrası ve ölümsüzlük hakkında düşünmeye sevk etmiş ve onun fikirlerini, deneyimlerini benimseyerek örgütlenen gizemli bir dinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu çalışmanın amacı, Orfizm olarak adlandırılan bu inanç biçiminin antropolojik çözümlenmesini yapmak olmuştur. Bu çözümlemede Antik Yunan toplumunun müziğe atfettiği kutsiyetinin anlamı dikkate alınmış, Orpheus’un dini bir otoriteye dönüşmesinin sebepleri ölüm ve büyü ekseninde incelenmeye tabii tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Antropoloji, Büyü, Antik Yunan Dini, Müzik, Orfizm

THE MAGIC OF MUSIC AND ORPHISM IN ANCIENT GREECE IN THE CONTEXT OF CULTURAL ANTHROPOLOGY

Öz

The discipline of Social and Cultural Anthropology has tried to explain the phenomenon of magic, which is one of the important subjects of social sciences, together with the dynamics of social organization, and has focused on how the concept of magic permeates religious belief systems. This approach to the issue of magic has questioned the authority of those who have the power or right to practice magic in the eyes of society, and the source of this power or right has been sought. These people, who were thought to possess the “essence” of sorcery, communicated with the supernatural by offering a word, object or symbol as an intermediary and showed superhuman characteristics. Orpheus, who actually lived according to some in ancient Greek society and was merely a mystic according to others, sang enchanting songs on his lyre, a gift from Apollo and skilfully played by him, and did things that a mortal man could not do. Like Heracles and Odysseus, he was one of the rare characters who descended to Tartarus and came back to earth, not because of his fascinating warrior story, but because he refused to accept the death of his beloved wife and wanted to bring her back. His acquaintance with death on this occasion led him to think about the afterlife and immortality, and was instrumental in the emergence of a mysterious religion organized by adopting his ideas and experiences. The aim of this study is to make an anthropological analysis of this form of belief called Orphism. In this analysis, the meaning of the sanctity attributed to music by Ancient Greek society was taken into account, and the reasons for Orpheus’ transformation into a religious authority were analysed in the axis of death and magic.

Anahtar Kelimeler

Cultural Anthropology, Magic, Ancient Greek Religion, Music, Orphism.

Kaynakça

• AKCAN, N. (2023). ‘’Dinlerde ‘’Ölüm Olgusu’’ Üzerine Oluşmuş Ritüel Arınma Uygulamaları’’. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C (10), 2: 461-485.
• AKCAN, N. (2023). Dinlerde Arınma Ritüellerinin Fenomenolojisi. (Doktora Tezi). Ulusal Tez Merkezi. 817433.
• APOLLONIUS RHODIUS, (1889). ‘The Argonautica’ of Apollonius Rhodius. Bell, G. (Edt.) London: Chiswick Press.
• ARISTOTELES (1975). Politika. (Çev. Mete Tunçay), İstanbul: Remzi Kitapevi.
• ATAY, T. (2004). Din Hayattan Çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• AYDIN, F. (2003). ‘’Sır Dinlerinde Kurtuluş’’. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 189-198).
• BENDIX, R. (1965). Max Weber on Bureaucracy. California: Wadsworth Publishing Co.
• BERK, F.M. (2010). ‘’Düalist Bir Öğreti Olarak Orfizm’’. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Tarihin Peşinde, 3, 107-118.
• BURKE, P. (2022). Kültür Tarihinin Çeşitliliği. (Çev. Mesut Düzce vd.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• CASTALDO, D. (2017). Mitlerden Külte Yunan Müziği: Müzik Çalgıları ve Tanrısal Atribüler. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), U. Eco (Der.), Antik Yunan (1223-1227). İstanbul: Alfa Yayınları.
• CLERICUZİO, A. (2017). Yunanistan’da Büyü ve Kehanet. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), U. Eco (Der.), Antik Yunan (1095-1100). İstanbul: Alfa Yayınları.
• COLLINS, D. (2008). Magic in the Ancient Greek World. Malden: Blackwell Ancient Religions Publishing.
• COLOMBE, C. (2012). Müziğin İnsan ve Hayvanlara Etkisi. İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
• ÇETİN, G. (2020). ‘’Sosyal Bir Olgu Olarak Hristiyanlık ve Hinduizm’de. Asketizm.’’ Mecmua (10), 369- 394.
• DANIELS, M. (2014). Bir Nefeste Dünya Mitolojisi. İstanbul: Maya Kitap.
• DEMİRÖRS, F. (2022). Dinlerde Arınma ve Kefaret. Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, C (5), 1: 21-40.
• DUFOURMANTELLA, A. (2021). Riske Övgü. (Çev. Murat Erşen), İstanbul: Kolektif Kitap.
• ERHAT, A. (1989). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• ERHAT, A. (2011). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• ERICKSON, P.A. ve Murphy, L.D. (2019). Antropoloji Kuramları Tarihi. (Çev. Özge Kanlı), İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• FABIANO, D. (2017). Akheron’u Geçiş: Cenaze Adetleri ve Öte Dünya İmgeleri. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), U. Eco (Der.), Antik Yunan (683-690). İstanbul: Alfa Yayınları.
• FABIANO, D. (2017). Gizem Dinleri. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), U. Eco (Der.), Antik Yunan (676-682). İstanbul: Alfa Yayınları.
• FRAZER, J.G. (2023). İnsan Tanrı ve Ölümsüzlük. (Çev. Ayşe Tekşen), İstanbul: Alfa Yayınları.
• GLAZIER, S.D. (2005). Din antropolojisi Din Toplum ve Kültür. (Çev. Ali Çoşkun), İstanbul: İz Yayıncılık.
• GRAVES, R. (2012). Yunan Mitleri Tanrılar Kahramanlar Söylenceler. (Çev. Uğur Akpur), İstanbul: Say Yayınları.
• HAMILTON, E. (2020). Mitologya. (Çev. Ülkü Tamer), İstanbul: Varlık Yayınları.
• HANÇERLİOĞLU, O. (2005). Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar Cilt:4. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• HASSAN, I. (2019). Orpheus’un Parçalanışı. (Çev. Emel Aras), Ankara: Hece Yayınları.
• ISABABAYEVA, A. (2013). Antik Yunan Felsefesinde Çalgıların Ethos’u. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 82-99.
• JAEGER, W. (2019). İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. (Çev. Güneş Ayas), İstanbul: İthaki Yayınları.
• JOURDAİN, A. ve Naulin, S. (2016). Pierre Bourdieu’nun Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. (Çev. Öykü Elitez), İstanbul: İletişim Yayınları.
• KOTTAK, C.P. (2002). Antropoloji: İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. (Çev. İzzet Duyar vd.), Ankara: Ütopya Yayınları.
• KÖSEKLİ, K. (2022). Eski Yunan Toplumunda Büyü. (Yüksek Lisans Tezi). Ulusal Tez Merkezi. 749730.
• LANDELLS, J.G. (1999). Music in Ancient Greece and Rome. Oxon: Routledge.
• LAVENDA, R.H. ve Schultz, E.A. (2013). Kültürel Antropoloji Temel kavramlar. (Çev. Dilek İşler ve Onur Hayırlı), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• LEVI-BRUHL, L. (2020). İlkel Toplumlarda Mistik Deneyimler. (Çev. Oğuz Adanır), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• LEVI-STRAUSS, C. (2018). Yaban Düşünce. (Çev. Tahsin Yücel), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• MALİNOWSKİ, B. (1992). Bilimsel Bir KültürTteorisi. (Çev. Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• MARCONİ, L. ve Rocconi, E. (2017). Müzik: Giriş. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), U. Eco (Der.), Antik Yunan (1181-1183). İstanbul: Alfa Yayınları.
• MONAGHAN, J. ve Just, P. (2013). Sosyal ve Kültürel Antropoloji. (Çev. Hakan Gür), Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
• MORRİS, B. (2004). Din Üzerine Antropolojik İncelemeler. (Çev. Tayfun Atay), Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
• MUSTAN DÖNMEZ, B. ve Kılınçer, Z. (2013). Müziğin Yunan Mitolojisi ve Batı Kültürü İçindeki Algılanışı. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, C (1), 1: 101-113.
• NIETZSCHE, Friedrich (2018). Tragedyanın Dogusu. (Çev. Mustafa Tüzel), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• OTTO, R. (1923). The Idea of the Holy. London: Oxford University Press.
• ÖNDER KADDAR, S. (2020). Anadolu’da Yerel, Yerel-üstü ve Bölgeler-üstü Bilicilik. (Doktora Tezi). Ulusal Tez Merkezi. 636644.
• ÖZBUDUN, S. (2015). Hermes’ten İdris’e Bir Dinsel Geleneğin Dönüşüm Dinamikleri. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• ÖZGEN, M. (2021). ‘’Antropolojide Din ve Ritüel’’. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(36), 1304-1316.
• PALA, Ş. (2004). ‘’Antropoloji ve Onun Alameti Farikası: Katılarak gözlem’’. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 123-141.
• PORTA, D. ve Keating, M. (2015). Sosyal Bilimlere Yaklaşımlar ve Metodolojiler Çoğulcu Bir Perspektif. (Çev. Sabri Gürses), İstanbul: Küre Yayınları.
• PRİTCHARD, E. (1998). İlkellerde Din. (Çev. Hüseyin Portakal), Ankara: Öteki Yayınevi.
• RAFFA, M. (2017). Yunan Mousike Kültürü: Müzik Faaliyetlerinin Vesileleri ve Bağlamları. (Çev. Leyla Tonguç Basmacı), U. Eco (Der.), Antik Yunan (1189-1193). İstanbul: Alfa Yayınları.
• RODOSLU APOLLONİOS (2018). Argonautika. (Çev. Ari Çokona), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ROMAN, L. & Roman, M. (2010). Encyclopedia of Greek and Roman Mythology. Facts on File Inc.: Infobase Publishing: New York.
• SEALE, C. (2014). Yaşam/Ölüm. (Çev. Rabia Çetin ve Ayşe Nur Güdekil), C. Jenks (Der.), Temel Sosyolojik Dikotomiler (447-469). Ankara: Atıf Yayınları.
• WEBER, M. (1993). Sosyoloji Yazıları. (Çev. Taha Parla), İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• YILDIZ, N. ve Acar, V. (2021). ‘’Khalkedon’dan Kolkhis’e: Argonautları Keşfetmeye Yönelik Bir Tur Önerisi’’. Turist Rehberliği Nitel Araştırmalar Dergisi, C (2), 1: 75-89.