Kronizmin İşgören Motivasyonuna Etkisi: 3 ve 4-5 Yıldızlı Otel İşletmeleri Örneği

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 1, 29 - 64, 29.06.2023

Ömer Saraç Orhan Batman

https://doi.org/10.55931/ahbvtfd.1249422

Öz

Bu araştırmada otellerdeki kronizm ve motivasyon algısının belirlenmesi, bu algının otellerin yıldız sayısına göre farklılık gösterip göstermediği ve kronizmin işgören motivasyonuna etkisinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Veriler İstanbul ve Antalya otellerindeki işgörenlerden anket tekniği ile toplanmış ve toplamda 993 ankete ulaşılmıştır. Anketler istatistik paket programı ile analiz edilmiştir. İşgörenlerin demografik ve iş bilgileri yüzde ve frekans testleri ile analiz edilmiştir. Kronizm ölçeğinin boyutlandırılması için faktör analizi yapılmıştır. Ortaya çıkan boyutların 3 ve 4-5 yıldızlı oteller arasındaki karşılaştırmalı analizleri t-testi ile yapılmıştır. Kronizm bağımsız değişkeninin motivasyon bağımlı değişkeni ile etkileşiminin ölçülmesinde çoklu regresyon analizine başvurulmuştur. Kronizmin işgören motivasyonu üzerindeki etkisinin 3 ve 4-5 yıldızlı otellere göre istatistiksel anlamlı farklılık gösterip göstermediğinin ölçülebilmesi için kukla değişken (dummy) kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre kronizm algısı; işlem, (işe alma ve terfi) ve ücret olmak üzere üç boyut altında toplanmıştır. Bu boyutlar, 4-5 yıldızlı otellerde 3 yıldızlı otellere nispeten daha yüksek bir algıya sahiptir. Kronizm algısının ise motivasyonu %25,4 oranında olumsuz etkilediği ve bu etkinin 3 ve 4-5 yıldızlı otellere göre istatistiksel anlamlı bir farklılığa sahip olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Otel İşletmeleri, Kayırmacılık, Kronizm, Motivasyon, Turizm.

Kaynakça

• Abdalla, H. F., Maghrabi, A. S., ve Raggad, B. G. (1998). Assessing the perceptions of human resource managers toward nepotism: A cross-cultural study. International Journal of Manpower, 19(8), 554-570.
• Adams, J. S. (1963). Towards an understanding of inequity. The journal of abnormal and social psychology, 67 (5), 422-436.
• Adeola, M. M., ve Adebiyi, S. O. (2016). Employee motivation, recruitment practices and banks performance inNigeria. International Journal of Entrepreneurial Knowledge, 2(4), 70–94.
• Akçadağ, S. ve Özdemir, E. (2005). İnsan kaynakları kapsamında 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerinde iş tatmini: İstanbul’da yapılan ampirik bir çalışma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (2), 167 – 193.
• Akoğlan, M. ve Kozak, N. (1995). Otel işletmelerinde personel kullanım alanları üzerine bazı gözlemler. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi. 6 (2), 36 – 39.
• Araslı, H., Bavik, A. ve Ekiz, E. H. (2006). The effects of nepotism on human resource management: The case of three, four and five star hotels in Northern Cyprus. International Journal of Sociology and Social Policy. 26 (7/8), 295 – 308.
• Araslı, H., Arıcı, H. E., Araslı, F. (2016). Nepotizmin iş tatmini üzerine etkisinde prosedürel adaletin aracı rolü: K.K.T.C. otelcilik sektörü üzerine bir araştırma. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5, (2).
• Aratuo, D. N., ve Etienne, X. L. (2019). Industry level analysis of tourism-economic growth in the United States. Tourism Management, 70, 333-340.
• Asunakutlu, T. ve Avcı, U. (2010). Aile işletmelerinde nepotizm algısı ve is tatmini ilişkisi üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2(15), 93-109.
• Aykul, H. (1995). Toplam kalite yönetiminde motivasyon (diğer yönetim anlayışlarıyla bir karşılaştırma). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İletme Anabilim Dalı, Sakarya.
• Baş, A.T. (2019). Aile işletmelerinde çalışanların nepotizm ve kronizm algılarını belirlemeye yönelik bir çalışma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilimdalı.
• Batman, O. (2018). Otel İşletmelerinin Yönetimi (5.Baskı). İstanbul: Değişim Yayınları.
• Bayhan, V. (2002). Demokrasi ve sivil toplum örgütlerinin engelleri: Patronaj ve nepotizm, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (1), 1-13.
• Bello, Y. O., ve Bello, M. B. (2017). Employees’ empowerment, service quality and customers’ satisfaction in hotel industry. Strategic Journal of Business & Change Management, 4(4), 1001-1019.
• Bernstein, M. J., Sacco, D. F., Young, S. G., Hugenberg, K., ve Cook, E. (2010). Being “in” with the in-crowd: The effects of social exclusion and inclusion are enhanced by the perceived essentialism of ingroups and outgroups. Personal. Soc. Psychol. Bull, 36, 999–1009.
• Blau, P. M. (2017). Exchange and power in social life. In Exchange and power in social (Life1st edn). Routledge 1–352. https://doi.org/10.4324/9780203792643
• Büte, M. ve Tekarslan, E. (2010). Nepotizm’in çalışanlar üzerine etkileri: aile işletmelerine yönelik bir saha araştırması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(6), 1-21.
• Büte, M. (2011a). Nepotizmin iş stresi, iş tatmini, olumsuz söz söyleme ve işten ayrılma niyeti üzerine etkileri: aile işletmeleri üzerinde bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 177-194.
• Büte, M. (2011b). Nepotizm ve iş tatmini ilişkisinde iş stresinin aracı rolü var mıdır? Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (29), 175-184.
• Cascio, W. (1988). Managing Human Resource. New York: McGraw-Hill.
• Çarıkçı, İ.H. ve Arslan, E.T. (2010). Türk yönetim geleneğinde kayırmacılığın tarihi seyri” R. Erdem içinde, Yönetim ve Örgüt Açısından Kayırmacılık (s. 27 - 39). İstanbul: Beta Basım Çelik, T. (1993). Kurumlar Özgün Çalışma http:// Siirt.wep.gov.tr.No.11s, (11.05.2010).
• De Cenzo, D.A. ve Robbins, S.P. (1996). Human Resource Management (5. Ed.). New York: John Wiley & Sons.
• Demirkaya, H. (2011). Turizm sektöründe rekabet ve insan kaynakları yönetimi: oryantasyon ve örgütsel sosyalizasyon kısa dönemde işe yarar mı? II. Turizmde İnsan Kaynakları Gelişimi Sempozyumu. 11 – 13 Mart, Antalya, 13 – 31.
• Deniz, N., Gürer, A. ve Solmaztürk, A. B. (2016). Algılanan örgütsel kronizm ve çalışan sessizliği arasındaki ilişkinin belirlenmesi: Bir kamu idaresi örneği. IV. Örgütsel Davranış Kongresi. 4-5 Kasım, Adana, 134-142.
• Diamond, J. (1977). Tourism’s role in economic development: the case reexamined. Economic Development and Cultural Change, 25 (3), 539-553.
• Düren, A.Z. (2000). 2000’li Yıllarda Yönetim. İstanbul: Alfa.
• Erdem, B. (2003). Otel işletmelerinde insan kaynakları yönetiminin yeri ve önemi. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 5(2).
• Erdem, M. ve Meriç, E. (2012). Okul yönetiminde kayırmacılığa ilişkin ölçek geliştirme çalışması. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (2), 142-154.
• Erdem B. Çeribaş, S. ve Karataş, A. (2013). Otel işletmelerinde çalışan işgörenlerin kronizm (Eş – Dost Kayırmacılığı) algıları: İstanbul’da faaliyet gösteren bir, iki ve üç yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(1), 51-69.
• Erdem, B., ve Karataş, A. (2015). The effects of cronyism on job satisfaction and intention to quit the job in hotel enterprises: The case of three, four and five star hotels in Muğla, Turkey. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1), 55-74.
• Ford, R. ve McLaughlin, F. (1985). Nepotism. Personnel Journal.
• Fox, J. (1997). Applied regression analysis, linear models, and related methods. Sage Gök, S. (2009). Örgüt ikliminin çalışanların motivasyonuna etkisi üzerine bir araştırma. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6 (2), 587-605.
• Hancer, M. ve George, R. T. (2003). Job satisfaction of restaurant employees: An empirical investigation using the Minnesota Satisfaction Questionnaire. Journal of Hospitality & Tourism Research, 27(1), 85-100.
• Hessburg, J. P., Zhao, Y., ve Francis, J. T. (2019). Normalization by valence and motivational intensity in the primary sensorimotor cortices (PMd, M1 andS1). bioRxiv, 702050.
• İncir, G. (2002). Motivasyon modellerinde son gelişmeler, Verimlilik Dergisi, (3), 69-82.
• İyiişleroğlu S.C. (2006 ). Aile şirketleri Adana ve çevresinde faaliyet gösteren aile şirketlerinde nepotizm uygulamasının tespitine yönelik bir araştırma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Çukurova Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Adana.
• Jayaweera, T. (2015). Impact of work environmental factors on job performance, mediating role of work motivation: A study of hotel sector in England. International journal of business and management, 10(3), 271.
• Karahan, A. ve Yılmaz, H. (2014). Nepotizm ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin incelenmesi ve bir uygulama. Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(27), 127.
• Karataş, A. (2013). Otel işletmelerinde kronizmin iş tatmini ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkileri: Muğla ilinde bir araştırma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı, Balıkesir.
• Kartal, M. (2019). İş hayatındaki kronizm davranışlarının çalışanların örgütsel adalet algılarına ve kurum itibarına etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Balıkesir.
• Kast, F. (1988). Organization and management, Inc. Management Series, (4 th. Edition). Washington: McGraw- Hill.
• Keleş, H. N., Özkan, T. K., ve Bezirci, M. (2011). A study on the effects of nepotism, favoritism and cronyism on organizational trust in the auditing process in family businesses inTurkey. International Business & Economics Research Journal (IBER), 10(9), 9–16. https://doi.org/10. 19030/iber.v10i9.5622
• Kendir, H., ve Arslan, E. (2022). Termal Otel İşletmesi Çalışanlarında Genel Kronizm Algısının İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Afyonkarahisar Örneği. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(4), 2723-2732.
• Keser, A. (2006). Çalışma Yaşamında Motivasyon, İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları.
• Khatri, N. ve Tsang, E.W. (2003). Antecedents and consequences of cronyism in organizations, Journal of Business Ethics, 43 (4), 289-303.
• Khatri, N., Tsang, E. W. K., ve Begley, T. M. (2006). Cronyism: Across-culturalanalysis. Journal of International Business Studies, 37(1), 61–75. https://doi.org/10.1057/palgrave.jibs.8400171
• Khatri, N., Wen, C. Y., Fuei, L. W., ve Geok, T. A. (2008). Cronyism: Antecedents andconsequences working paper working paper, cited February, 10, 2021. https://citeseerx.ist. psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.133.6966&rep=rep1&type=pdf
• Khatri, N. (2011). Consequences of power distance orientation in organisations. Vision: The Journal of Business Perspective, 13(1), 1–9. https://doi.org/10.1177/097226290901300101
• Kıngır, S., Koç, D. E., Tezcan, N. Ş., ve Saraç, Ö. (2020). Küçük ve orta ölçekli otellerde yönetsel etkinliğin iş doyumuna etkisi: Batı karadeniz örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(2), 457-474.
• Kim, H. S., & Jang, S. S. (2019). Minimum wage increase and firm productivity: Evidence from the restaurantindustry. Tourism Management, 71(2019), 378–388. https://doi.org/10.1016/j. tourman.2018.10.029
• Kiracı, A. (2011). Kukla değişkenlerin t istatistiği ile aykırı gözlemler tespit edilemez. Ekonometri ve İstatistik e-Dergisi, (15), 1-14.
• Kline, R. B. (2015). Principles and practice of structural equation modeling. New York: Guilford publications.
• Koçel, T. (2018). İşletme yöneticiliği,17. Baskı, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Kozak Akoğlan, M., Azaltun, M., Sarıışık, M., Çakıcı, A.C., Sökmen, A. ve Çetinöz, B.C. (2008). Otel İşletmeciliği. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kozak, M. (2018). Bilimsel araştırma: Tasarım, yazım ve yayım ilkeleri. İstanbul: Detay Yayıncılık.
• Kreitner, R., ve Kinicki, A. (2004). Organizational behavior (6.) ed.). McGrawhill.
• Kula, N. (2006). İstenmedik ve beklenmedik olaylarla karşılaşan bireylere yönelik moral ve manevî desteğin önemi (Deprem ve bedensel engellilik örneği). Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6(3), 73-94.
• Latham, P.G., ve Pinder, C.C. (2005). Work motivation theory and research at the down of the twenty - first century, Annual Review of Psychology, 56 (1), 485-516.
• Leung, T. K. P., Heung, V. C., ve Wong, Y. H. (2008). Cronyism: One possible consequence of guanxi for an insider: How to obtain and maintainit? European Journal of Marketing, 42 (2008), 23–34. https://doi.org/10.1108/03090560810840899
• Li, Y., Zhang, C., ve Fang, S. (2022). Can beauty save service failures? The role of recovery employees’ physical attractiveness in the tourism industry. Journal of Business Research, 141, 100-110.
• Lindner, J. R. (1998). Understanding employee motivation. Journal of Extension, No.36s, Usa.
• Mahaney, R. C., ve Lederer, A. L. (2006). The effect of intrinsic and extrinsic rewards for developers on information systems project success. Project Management Journal, 37(4), 42-54.
• Martins, P. S. (2010). Cronyism. Bonn:IZA (No. 5349). Discussion paper.
• Mayo, E. (1945). The social problems of an industrial civilization, including, as an appendix: The political problem of industrial civilization. Division of Research, Graduate School of Business Administration, Harvard University
• Moses, I. (1986). Promotion of academic staff: Reward andIncentive. Higher Education, 15(1/ 2), 135–149. https://doi.org/10.1007/BF00138097
• Mottaz, J. C. (1985). The relative importance of intrinsic and extrinsic rewards as determinants of work satisfaction. The Sociological Quarterly, 26 (3), 365-385
• Nadler, J. ve Schulman, M. (2006). Favoritism, cronyism, and nepotism. Markkula Center for Applied Ethics program in Government Ethics. Available online at http://www. scu. edu/ethics/practicing/focusareas/government_ethics/introduction/cronyism. html.
• Nakip, M. (2016). Pazarlama araştırmaları teknikler ve (SPSS destekli) uygulamalar. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Olugbemi, M. T., Yangomodou, O. D., Bashorun, O. E., Onasanya, A. S., ve Aledare, E. I. (2022). Assessment of Effect of Employees' Motivation on Workers’ Productivity: A Case Study of Selected Hotels in Ikeja Local Government Area of Lagos State, Nigeria. KIU Journal of Humanities, 7(3), 153-161.
• Özer, N., ve Çağlayan, Z. A. (2016). Öğretmenlerin müdürlerine duydukları güven ve kronizm algıları arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(5), 16-27.
• Pearce, J. L. (2015). Cronyism and nepotism are bad for everyone: the research evidence. Industrial and Organizational Psychology, 8(1), 41-44.
• Polat, R. (2013). Ortaöğretim kurumlarında kronizm algısının örgütsel güven üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi. Anabilim Dalı
• Ponzo, M., ve Scoppa, V. (2010). The use of informal networks in Italy: Efficiency or favoritism?. The Journal of Socio-Economics, 39(1), 89-99.
• Porter, M. E. (1985). Competitive advantage: creating and sustaining superior performance, New York: Free Press.
• Rivaldo, Y. (2021). Leadership and motivation to performance through job satisfaction of hotel employees at D'Merlion Batam. The Winners, 22(1), 25-30.
• Saldamlı, A. (2000). Otel işletmelerinde stres kaynakları ve çalışanlar üzerindeki etkileri: beş yıldızlı otellerde bir uygulama. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6 (6), 288 – 302.
• Saldkind, N. J. (2007). Encyclopedia of measurements and statistics. Sage.
• Saraç, Ö. ve Batman, O. (2021a). Otel işletmelerinde kronizm uygulamaları. Cemil Gündüz (Ed.), Turizmde Güncel Yaklaşımlar içinde (ss. 94-113). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Saraç, Ö. ve Batman, O. (2021b). Kronizm ve motivasyon algılarının yöneticiler tarafından değerlendirilmesi: otel işletmelerinde nitel bir araştırma, Turizm Akademik Dergisi, 8 (1), 77-95.
• Saraç, Ö., & Batman, O. (2022). The effect of the perception of cronyism in hotels on employee motivation. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 1-34.
• Sarıboğa, M. (2017). Nepotizmin örgütsel bağlılık ve iş doyumuna etkisi ve otel çalışanları üzerine bir araştırma, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İstanbul.
• Savaş, E.B. (2018). Örgütlerde kronizm algısının iş tatminine etkisinde örgütsel adalet algısının aracılık rolü. Yayımlanmamış doktora tezi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilimdalı.
• Savur, Z. (2018). İşgücü devri ve kayırmacılık (nepotizm) arasındaki ilişki: otomotiv yan sanayisinde bir araştırma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İstanbul.
• Sekaran, U. (2003). Business Research Methods: A Skill-Building Approach (4th. Edition), New York: John Wiley&Sons.
• Shabbir, B., ve Siddique, H. (2017). Impact of nepotism, cronyism, and favoritism on organizational performance with a strong moderator of religiosity, International Journal of Scientific and Engineering Research, 8 (4), 299-309.
• Shaheen, S., Zulfiqar, S., Saleem, S., ve Shehazadi, G. (2020). Does organizational cronyism lead to lower employee performance? examining the mediating role of employee engagement and moderating role of ıslamic work ethics. Frontiers in Psychology, (2020), 1-14.
• Sharma, S. (1996). Applied Multivariate Techniques. John Wiley & Sons Inc
• Solmaz, G. (2014). Örgütlerde kayırmacılığın örgütsel adalet algılaması üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Denizli.
• Schwarzwald, J. Koslowsky M. ve Shalit B. (1992). A field study of employees ’attitudes and behaviors after promotion decisions. Journal of Applied Psychology, 77 (4), 511-514.
• Şenol, F. (2010). Motivasyon araçlarının algılanmasında iş güvencesinin etkisi: otel işletmelerinde bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Afyon.
• Tarakçıoğlu, S., Sökmen, A. ve Boylu, Y. (2010). Motivasyon araçlarının değerlendirilmesi Ankara’da bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, (2)1, 3-20.
• Turhan, M. (2014). Organizational cronyism: A scale development and validation from the perspective of teachers. Journal of Business Ethics, 123(2), 295–308. https://doi.org/10.1007/ s10551-013-1839-3
• Tuna, M. (2007). Personel devir oranı analizi: Ankara'da yer alan yıldızlı otel işletmelerinde bir uygulama. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 18(1), 45-52.
• Tunçbilek, M. M., ve Akkuş, A. (2017). Nepotizm (Akraba Kayırmacılığı) ve iş tatmini arasındaki ilişki ve safranbolu konaklama işletmelerinde bir araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (3), 169-197.
• Türkay, O. ve Saraç, Ö., (2019). Altyapı, üstyapı ve çevre sorunlarının turist şikâyetleri kapsamında değerlendirilmesi ve yerel yönetimlerin çözüm potansiyeli: Antalya örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, (10), 98-110.
• Uncu, F. ve Şalvarcı Türeli, N. (2017). Küçük ve orta büyüklükteki hizmet işletmelerinde kayırmacılık algısı-perception of favoritism in small and medium size business of services: example of ısparta province. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(22), 524-541.
• Yang, Y., ve Bei, H. (2009). The antecedents of organizationalcronyism, International Conference on Management and Service Science, 20-22 September, 2009. https://ieeexplore. ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=5304810, Beijing, China: Institute of Electrical and Electronics Engineers.
• Zwick, W. R., ve Velicer, W. F. (1986). Comparison of five rules for determining the number of components toretain. Psychological Bulletin, 99(3), 432–442.