VATANDAŞLIK HAKKININ KAPSAMI VE EGEMENLİK İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 1, 199 - 265, 15.02.2019

BİLGE Bingöl Schrijer

Öz

Vatandaşlık
anayasalarda bir hak ve ödev olarak yer almakta ve bir kişiyi devlete bağlayan
hukuki, siyasi bağ olarak tanımlanmaktadır. Küresel göç dalgası ve mülteci
“krizi” ise vatandaşlığın farklı bir açıdan, bir “insan hakkı” olabilme
açısından irdelenmesini gündeme getirmiştir. Çalışma, bir hak olarak
vatandaşlık ile egemenlik arasındaki ilişkinin irdelenmesi üzerine
yoğunlaşmakta ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 15.
maddesinde düzenlenen “vatandaşlık hakkını” normatif ve kuramsal açıdan
incelemektedir. Vatandaşlık hakkının kapsamı öncelikle uluslararası ve ulusal
normatif düzenlemeler ile çeşitli yargı kararları açısından incelenmiştir.
Hukuki düzenlemelerde göze çarpan, vatandaşlığın devlet egemenliğini
sınırlandıracak biçimde tek başına bir hak olarak ele alınmadığı, ancak
vatansızlığın önlenmesi ve çocuğun yüksek yararı gibi bir takım durumlar
üzerinden somutlaştırıldığıdır. Ardından vatandaşlık hakkının kapsamına ilişkin
kuramsal tartışmalara yer verilmiştir. Bunlar, ius nexi olarak da adlandırılan
etkili bağın kişi açısından bir hak doğurup doğurmadığı, günümüzde göç ve
mülteci yazınındaki hak merkezli bir yaklaşımın yaygınlaşmış olması ve idare
hukukunda tartışılan “haklı beklenti” ölçütünün bir yabancının yaşadığı
devletin vatandaşlığını kazanmasında etkili olup olamayacağıdır.

Anahtar Kelimeler

vatandaşlık hakkı, egemenlik, vatansızlar, mülteciler, haklı beklenti

Kaynakça

• AĞAOĞULARI, Mehmet Ali: Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği, 1. Baskı, İmge Kitabevi, 1. B., Şubat, 2006.
• AHMED, Farhaan Uddi: “Diplomatic Protection for the Stateless Rohingya-The UN’s Capability to Defend Citizens of the World”, 22 Mart 2017; erişim adresi: https://www.policyforum.net/diplomatic-protection-for-the-stateless-rohingya/ ; erişim tarihi: 22.01.2018.
• ARENDT, Hannah: The Origins of Totalitarianism, A Harvest Book Harcourt Brace & Company, San Diego, New York, London, 1979.
• ATASÜ TOPLCUOĞLU, Reyhan: “Göç Yazınındaki Düzenli ve Düzensiz Göç Kavramları: İnsan Hakları Temelinde Bir Kavramsal Sorgulama”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt 34, Yıl: 2016, TODAİE Yayınları, s.1-20.
• AYBAY, Rona: Vatandaşlık Hukuku, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Ocak 2006.
• BAUBÖCK, Rainer / PASKALEV, Vesco: “Citizenship Deprivation A Normative Analysis”, CEPS Papers in Libertyand Security in Europe, No. 82/March 2015, CEPS, 2015.
• BAUBÖCK, Rainer: “Citizenshipand Migration-Concepts and Controversies”, Migration and Citizenship, Legal Status, Rights and Political Participation, (Editör: R. Bauböck), Amsterdam University Press 2006.
• BAUBÖCK, Rainer: “Stakeholder Citizenship and Transnational Political Participation: A Normative Evaluation of External Voting”, Fordham Law Review, Vol. 75, Issue 5, 2007, s. 2393-2448.
• BENHABIB, Seyla: The Rights of Others, Aliens, Resdients and Citizens, Cambridge University Press, 2004.
• BERKİ, Osman Fazıl: “Yetkili Makam Kararı ile Türk Vatandaşlığının Kaybı”, AÜHFD, S. 1-4, 1975, s. 117-134.
• BOZ, Selman Sacit: İdare Hukukunda Haklı Beklentinin Korunması, 1. Basklı, Seçkin, Ankara, Mayıs 2017.
• BULLIS, Ronald K.:“The Convention on the Rights of the Child: A Young LegaI Regime for the World's Youngest Citizens”, Child and Adolescent Social Work, Volume 8, Number 3, June 1991, s. 239-251.
• BØ, Bente Puntervold: “Asylum and Refugees”, The Philosophy of Law, Encyclopedia, Editor: Christopher Berry Gray, Vol. I, Garland Publishing, Inc., New York &London, 1999, s. 57-59.
• BRANDVOLL, Jorunn: “Deprivation of Nationality: Limitations on Rendering Persons Stateless under International Law”, İçinde: Nationality and Statelessness under International Law, Editörler: Alice Edwards, Laura van Waas, Cambridge University Press, 2014.
• BRUBAKER, Rogers: Citizenship and Nationhood in France and Germany, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England, 1994.
• CHAN, Johannes M. M.: “The Right to a Nationality as a Human Right”, Human Rights Law Journal, Vol.12, No. 1-2, 1991, s. 1-14.
• ÇELİKEL, Aysel: Yabancılar Hukuku, 7. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 1997.
• DE GROOT, Gerard-René: “Children, Their Right to a Nationality and Child Statelessness”, İçinde: Nationality and Statelessness under International Law, Editörler: Alice Edwards, Laura van Waas, Cambridge UniversityPress, 2014.
• DEMBOUR, Marie-Bénédicte: “Ramadan v. Malta: When will the Strasbourg Court understand that nationality is a core human rights issue?”; erişim adresi: https://strasbourgobservers.com/2016/07/22/ramadan-v-malta-when-will-the-strasbourg-court-understand-that-nationality-is-a-core-human-rights-issue/ ; erişim tarihi: 07.01.2018.
• DOĞAN, Vahit: Türk Vatandaşlık Hukuku, 12. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, Eylül 2015.
• EKŞİ, Nuray: Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, 2. Baskı , Beta, İstanbul, Ekim 2014.
• EKŞİ, Nuray: Danıştay Kararları Işığında Türk Vatandaşlığı Kanununa İlişkin İdari Davalar, Arıkan Basım Yayın, 2008.
• ENGELEN, Ewald: “How to Combine Openness and Protection? Citizenship, Migration, and Welfare Regimes”, Politics&Society, Vol. 31 No. 4, Aralık 2003, s. 503-536.
• ERDEM, Bahadır: Türk Vatandaşlık Hukuku, 6. Baskı , Beta, 2017.
• EROĞUL, Cem: Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, 2. Baskı, İmge Kitabevi, Ekim 1999.
• ERÖZDEN, Ozan: Ulus-Devlet, Dost Kitabevi, Ankara 1997.
• ERTEN, Rıfat: “Türk Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı’nın Türk Vatandaşlığının Kazanılmasına İlişkin Hükümleri Hakkında Değerlendirmeler”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl:66, Sayı: 4, Güz 2008, s. 36-61.
• FINDLAY, Allan M., “Migrant Destinations in an Era of Environmental Change”, Global Environmental Change, Vol. 21, Supplement 1, Aralık 2011, s. 50-58
• HLOPHE, John: “Legitimate Expectation And Natural Justice: English, Australian And South African Law”, The South African Law Journal, Vol. 104, Issue. 1, 1987, s. 164- 185.
• HOBSBAWM, Erich J.: 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik, “Program, Mit, Gerçeklik”, 1. Baskı, Ayrıntı Yayınları, Temmuz 1993.
• HOOKER, Charles H.: “The Past as Prologue: Schneiderman v. United States and Contemporary Questions of Citizenship and Denationalization, Emory International Law Review, Vol. 19, 2005, s. 305-382.
• GANCZER, Mónika: “The Right to a Nationality as a Human Right?” İçinde: Hungarian Yearbook of International Law and European Law 2014, Eleven International Publishing, The Hague, 2015, s. 15-33.
• GELLNER, Ernest: Uluslar ve Ulusçuluk, 3. Baskı, Hil Yayın, Çev: Büşra Ersanlı-Günay Göksu Özdoğan, Mayıs 2013.
• GRANT, John P. / BARKER, J. Craig: “The Harvard Research: Genesis To Exodus And Beyond”, İçinde: The Harvard Research In International Law: Contemporary Analysis And Appraisel, Editörler: John P. Grant, J. Craig Barker, 2007, s. 1-40.
• GÜNGÖR, Gülin: Tabiiyet Hukuku-Gerçek Kişiler-Tüzel Kişiler-Şeyler, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2015.
• GÜZEL, Oğuzhan: “Danıştay Kararları Işığında Türk Hukukunda Hükümet Tasarrufları”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.25, S.2, 2017, s.217-247.
• GROSS, Emmanuel: “Defensive Democracy: Is it Possible to Revoke the Citizenship, Deport, or Negate the Civil Rights of a Person Instigating Terrorist Action against his own State”, UMKC Law Review, Vol. 72, Fall 2003, s. 51-122.
• KAPANİ, Münci: Politika Bilimine Giriş, 11. Baskı, Bilgi Yayınevi, Kasım 1999.
• KARAKOÇ, İrem: Hukuk Tarihinde Vatandaşlık-Yabancılık Statüsü, Yetkin Yayınları, 2012, s. 27-38.
• KHASRU, Syed Munir / MAHMUD, Kazi Mitulv / NAHREEN, Avia: “Forced Migration The G20 Countries Should Assume Leadership of the Forced Migration Crisis and Mitigate the Deficiencies of the Existing Governance System”, G20 Insight, 23 February 2017, s. 4; http://www.g20-insights.org/policy_briefs/g20-countries-assume- leadership-forced-migration-crisis-mitigate-deficiencies-existing-governance-system/
• KUNZ, Jozef: “The Nottebohm Decision”, American Society of International Law, Vol.54, No.3, 1960, s. 550-551.
• LAVI, Shai: “Citizenship Revocation As Punishment: On The Modern Duties Of Citizens And Their Criminal Breach”, The University of Toronto Law Journal, Vol. 61, No. 4, Constitutionalism and the Criminal Law, Fall, 2011, s. 783-810.
• LOPEZ, Gerald: “Undocumented Mexican Migration: In Search of a Just Immigration Law and Policy” UCLA LawReview, Vol. 28, 1981, s. 615–714.
• MATIAS, Gonçalo: Citizenship as a Humna Right-The Fundamental Right to a Spesific Citizenship, Palgrave Macmillan, 2016.
• NALÇACIOĞLU ERDEN, Hümeyra Zeynep: “Türk Vatandaşlığına Alınma Kararının İptalinde Süre”, MHB, Yıl 36, Sayı 1, 2016.
• NOMER, Ergin: Türk Vatandaşlık Hukuku, 20. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2014.
• ODMAN, Tevfik: Vatansızların Hukuki Durumu ve Türk Hukuku, Çağ Üniversitesi, Çukurova Ofset, 1. B., Adana, 2011.
• OYTUN, Orhan: “Suriyeli Sığınmacıların Türkiye’ye Etkileri”, erişim adresi: http://www.aljazeera.com.tr/gorus/suriyeli-siginmacilarin-turkiyeye-etkileri ; erişim tarihi: 11.01.2018.
• ÖZTÜRK, Necla: “Yabancıların Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Hakkı”, MHB, Yıl 33, Sayı 1, 2013, s. 125-168.
• ÖZTÜRK YILMAZ, Necla: “5543 Sayılı İskân Kanunu Hükümleri Uyarınca Türk Vatandaşlığının Kazanılması”, TBB Dergisi, Sayı 68, 2007, s. 241-264.
• PIERSON, Christopher: Modern Devlet, 2. Baskı, Çiviyazıları Yayınevi, (Çev: Neşet Kutluğ-Burcu Erdoğan, İstanbul 2014.
• RANDELZHOFER, Albrecht: “Nationality”, Encyclopedia Of Public International Law-8-Human Rights and the Individual In International Law, International Economic Relations, Newyork, 1991.
• RENAN, Ernest: Nutuklar ve Konferanslar, “Millet nedir?”, (Çev: Ziya İhsan), Sakarya Basımevi, Ankara 1946, s. 103-124.
• RENNERT, Klaus: “Vertrauensschutz im deutschen Verwaltungsrecht”, Vortraganlässlichdes Seminars zum Vertrauensschutz der Association of Councils of State and Supreme Administrative Jurisdictions of the European Union (ACA-Europe), Vilnius, Litauen, 21 Nisan 2016.
• SAYGILI, Abdurrahman: “Modern Devletin Beden İdeolojisi Üzerine Bir Deneme”, AÜHFD, Sayı: 54, Cilt: 3, Yıl: 2005, s. 323-340.
• SAYGIN, Engin: “Haklı Beklentilerin Korunması İlkesine Yönelik Türk Ve İngiliz İdare Hukuku Yaklaşımı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, TBB Dergisi, 2016 (126), s. 211- 234.
• SHACHAR, Ayalet: The Birthright Lottery, Citizenship and Global Inequality, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England, 2009.
• SHAPIRO, Debra: “Legitimate Expectation And Its Application To Canadian Immigration Law”, Journal of Law and Social Policy, Vol. 8, 1992, s. 282-297.
• SPIRO, Peter J.: “A New International Law of Citizenship”, The American Journal of International Law, Vol. 105, No.4, Kasım 2011, s. 694-746.
• SUNAY, Reyhan: Tartışılan Egemenlik, Yetkin Yayınları, Ankara 2007.
• THOMAS, Robert: Legitimate Expectations and Proportionality in Administrative Law, Hart Publishing Oxford and Portland, Oregon, 2000.
• TANRIBİLİR, Feriha Bilge: “Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi ve Türk Hukuku”, MHB, Yıl: 2002, Sayı: 22, s. 791-818.
• ULUOCAK, Nihal: Türk Vatandaşlık Hukuku, Filiz Kitabevi, 1984.
• UZUN, Turgay: “Ulus, Milliyetçilik ve Kimlik üzerine Bir Değerlendirme”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, “Kimlikler”, Yıl: 6, Sayı: 23, Mayıs, Haziran, Temmuz 2003, s. 131-154. VENTURI, Robert, Complexity and Contradiction in Architecture, The Museum of Modern Art, 2nd Edition, New York, 1992
• WEIS, Paul: Nationality and Statelessness in International Law, Second Edition, Sijdhoff & Noordhoff, 1979.
• ZABUNOĞLU, Yahya Kazım: Kamu Hukukuna Giriş, Devlet Tanım-Kaynak-Unsurlar, Sevinç Matbaası, Ankara 1973.
• ZIEMELE, Ineta: “Article 7, The Right to Birth Registration, Name and Nationality, and the Right to Know and Be Cared for by Parents”, A Commentary on the United Nations Convention on the Rights of the Child, Editörler: André Alen, Johan Van de Lanotte, Eugeen Verhellen, Fiona Ang, Eva Berghmans and MiekeVerheyde, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden-Boston, 2007.
• ZIPPELIUS, Reinholdt: Allgemeine Staatslehre (Politikwissenschaft), Elfte neubearbeitete Auflage, C.H. Beck’che Verlagsbuchhandlung, München, 1991.