Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne Hakkının ve Osmanlı Aile Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2015, Cilt: 19 Sayı: 3, 151 - 206, 01.07.2015

İrem Karakoç

Öz

İslâm ve Osmanlı Aile Hukuku’nda çocukların bakımı ve yetiştirilmesinden anne ve baba birlikte sorumludurlar. Ancak boşanma veya eşlerden birinin vefatı durumunda bu sorumluluğu tek bir eşe yüklemek hakkaniyete uygun bulunmamıştır. Çocuğun bakımı kapsamına, sağlıklı beslenmesi; eğer çocuk küçükse, emzirilmesi; oyun oynatılması; gezdirilmesi; temizliği; gözetilip kollanması; takibi; eğitimi; terbiyesi ve sürekli çocukla bir arada bulunulmasını gerektiren tüm diğer işler girmektedir. Ancak bakım yükümlülüğünün, en az bunun kadar önemli bir de malî boyutu vardır. Osmanlı Aile Hukukunda bu iki bakım sorumluluğu anne ile baba arasında paylaştırılmıştır. Çalışmanın bir kısmını oluşturan örnek olayda küçüğün annesi öldüğü için anneannesinin hidânesi altına verildiği anlaşılmaktadır. Mahkeme buna karşılık babanın nafaka ödemesine karar vermiştir. Mahkemenin bu yaklaşım şeklinin tarihsel izleri sürüldüğünde, İslâm Hukuku’ndaki aslî ve tâlî kaynaklara ulaşılmaktadır. Bu nedenle çalışmada İslâm Hukuku’ndaki hidâne, nafaka, emzirme (radâ’) ve hukukî temsil konuları da etrafl ıca açıklanmaya çalışılmıştır. İslâm Hukuku’nda mezhepler arasında tartışmalı olan hususlara yer verilmiş, Osmanlı mahkemesinin örnek olayda hangi görüşe göre karar verdiği açıklanmaya çalışılmıştır. Osmanlı Hukuku’ndaki durum, küçük yaşta annesi vefat eden bir çocuğun hidanesinin anneannesine, nafakasının babasına verildiği bir karar bağlamında sınırlı olarak ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nin önemli bir kenti olan İzmir’in Şer’iyye Sicil kayıtlarında yer alan bir örnek olayda, hâkimin hidâne hakkı ile velâyeti ve nafaka sorumluluğunu ne şekilde tesis ettiği değerlendirilmiştir. Böylece diğer şehirlerin kayıtlarıyla bir mukayese yapma imkânı doğacağı kanaatini taşımaktayız

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Aile Hukuku, İzmir Şer’iyye Sicilleri, hidâne hakkı, hâdine, emzirme, nafaka, velâyet, nafaka için babaya rücû

ANALYSING THE HIDÂNE RIGHT AS A FOUNDATION OF ISLAMIC LAW AND THE EXERCISE OF THIS RIGHT IN THE OTTOMAN FAMILY LAW

Öz

Through The Decision of The Izmir Shari’a Court’s Records, Parents are responsible for the child-care and bringing up the children together in the Islamic and Ottoman Family Law. However, in the event of divorce or death of a spouse, laying the burden on a single peer wasn’t seen equitable. The extent of this child care includes healthy nutrition; if the child is little, breastfeeding; playing games with the kid; showing him/her around, personal hygiene, taking care of his/her protection and follow-up, education and training also all the other jobs that require one to be made with the children permanently. However, the obligation of maintenance has an important fi nancial aspect as well. In Ottoman Family Law, these two maintenance responsibilities were shared among a mother and father. From this case as a part of our study was understood that the little/kid was given to hidane of grandmother because of the death of kid’s mother. On the contrary, the Court decided to have the father pay alimony. As the historical background of this decision is traced, the main and auxiliary sources in Islamic Law have been approached. Because of this reason, hidane, alimony, breast-feeding (radâ’) and legal representation in Islamic Law are tried to explain. Including controversial issues among sects in Islamic Law and trying to assess how the Ottoman Court decided according to which point of view in this example of case. This case in the Ottoman State that is to give hidâne right of the child whose mother passed away was entitled to a grandmother and laid the burden of the alimony on the child’s father is discussed parochially. How the judge evaluated the hidâne right, the right of custody and responsibility of alimony was assessed in this case that appeared in the Sharia Court Records of Izmir that is the one of the important cities of the Ottoman Empire. Thus we carry the conviction that there will be an opportunity to make a comparison with the records of other cities.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Family Law, Izmir Sharia Court Records, hidâne right, hâdine, breast-feeding, alimony, custody, recourse to a father for alimony

Kaynakça

• İzmir 30 no’lu Şer’iyye Sicili, Mikrofilm: 6168, No: 4 (0030.0030.0004), Sayfa no: 2-3, Millî Kütüphane Başkanlığı’na ait demirbaş no: 30, Çekildiği yıl: 1998.
• Akgündüz, Ahmed ; İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyâtı, Özel Hukuk-I, (Şahsın Hukuku-Aile Hukuku), İkinci Cild, (OSAV Yayınları), İstanbul 2012.
• Avcı, Mustafa ; Türk Hukuk Tarihi, (Mimoza Yayınları), Konya 2012.
• Aydın, Mehmet Âkif; Türk Hukuk Tarihi, 12. Baskı, (Beta Yayınları), İstanbul 2014, (Tarih).
• Aydın, Mehmet Âkif ; İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, (MÜİFV Yayınları), İstanbul 1985, (Aile).
• Ansay, Sabri Şakir ; Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, 4. Bası, (Turhan Kitabevi), Ankara 2002.
• Baktır, Mustafa ; “İslâm hukukunda Hıdâne”, AÜİF Dergisi, S. 7, İstanbul 1987, s. 259 vd. (atauni.edu.tr/atauniilah/article/download/…/1020004363)
• Bardakoğlu, Ali ; “Hidâne” Maddesi, DİA, C. 17, İstanbul 1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi ;Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, C. II, (İÜ yayınları No: 402; Hukuk Fakültesi No: 90) T.A.O-İstanbul Matbaacılık, 1950.
• Canbulat, ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Velâyet” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Cin, Halil ; Eski Hukukumuzda Boşanma, II. Baskı, Konya 1988.
• Cin, Halil- Akgündüz, Ahmed ; Türk Hukuk Tarihi, (OSAV Yayınları), İstanbul 2011.
• Cin, HalilAkyılmaz, Gül ; Türk Hukuk Tarihi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, (Sayram Yayınları), Konya Eylül 2011.
• Çiğdem, Recep ; Mukayeseli Medeni Hukuk, İslâm-Türk Mer’i, Kişi, Aile ve Miras Hukuku, (Rağbet Yayınları), İstanbul 2012.
• Demir, Abdullah ; Türk Hukuk Tarihi, Genişletilmiş 2. Baskı, (Yitik Hazine Yayınları), İstanbul, Kasım 2014.
• Döndüren, Hamdi ; Delilleriyle İslâm Hukuku, Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras, Konya 1977.
• Ekinci, Ekrem Buğra ; Osmanlı Hukuku, Adalet ve Mülk, (Arı Sanat Yayınları), İstanbul 2008.
• Hacı Reşid Paşa ; Rûhü’l-Mecelle, C. III, İstanbul 1328.
• Halebî, İbrahim bin Muhammed (Ter. M. Uysal) ; İzahlı Mültekâ el Ebhūr Tercümesi, C. 2, İstanbul Tarihsiz.
• Hatemi, Hüseyin ; İslam Hukuku Dersleri, Gözden Geçirilmiş 4. Baskı, (Sümer Kitabevi), İstanbul Kasım 2012.
• Karaman, Hayreddin ; Yeni Gelişmeler Karşısında İslâm Hukuku, (İz Yayıncılık), 5. Baskı, İstanbul 2004, (Yeni Gelişmeler).
• Karaman, Hayreddin ; Anahatlarıyla İslâm Hukuku, (Ensar Neşriyat), 13. Baskı, İstanbul 2008.
• Karaman, Hayreddin ; Mukayeseli İslâm Hukuku, C. I, 4. Baskı, (İz Yayıncılık), İstanbul 2006.
• Karaman, HayreddinÇağırıcı, MustafaDönmez, İ. KâfiGümüş, Sadrettin ; Kur’an Yolu, Türkçe Meal ve Tefsir, C. I, II, V, Ankara 2007.
• Kaşıkçı, Osman ; “Eski Hukukumuzda Süt Emzirme Akdi”, www.erzincan. edu.tr/birim/Hukuk Dergi/makale/2006 _X_2.pdf.
• Mâlik bin Enes, İmam (Ter. A. Öztürk) ; El-Muvattâ’ Tecrümesi, (Kahraman Yayınları), C. I, İstanbul 2013.
• Merginânî, Burhânüddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir (Ter. A. Meylânî) ; İslâm Fıkhından Tahriçli ve Tahkikli, Hanefîler îçin İslam Fıkhı, El-Hidâye Tercemesi, C. II-III, (Kahraman Yayınları), İstanbul 2013.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Asabe” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Bâin Talâk” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Ric’î Talâk” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Hıdâne” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Mubâraa” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010. bakılacak
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Hul’” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Nafaka” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Paçacı, İbrahim ; Dinî Kavramlar Sözlüğü, (Yayına Hazırlayan: İsmail Karagöz) “Velayet” Maddesi, (DİB Yayınları), 5. Baskı, Ankara 2010.
• Es-Sâğircî, Esad Muhammed (Ter. H. Aldemir-S. Kocabaş-S. Duman) ;Delilleriyle Hanefî Fıkhı (El-Fıkhü’l-Hanefiyyu ve Edilletuhû, (Karınca-Polen Yayınları), İstanbul 2010.
• Serahsî, Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed bin Ahmed (Çev. M.C. Akşit) ; El-Mebsut, C. 5, (Gümüşev Yayınları), İstanbul 2008.
• Şimşek, Esra ; İslâm Aile Hukukunda Kadının Hak Arama Hürriyeti, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2009.
• Topal, Şevket ; “Korumaya Muhtaç Çocukların Bakımı ve Gözetimi Açısından İslâm Hukukunda Velayet ve Vesayet Yetkisi”, www.dinbilimleri.com/makaleler/2031 473897 0603090.351.pdf
• Tahâvî, İmam (Notlar Ekleyerek Tercüme Eden, S. Duman) ; Mukayeseli Hanefî Fıkhı, Tahâvî Muhtasarı, (Beka Yayıncılık), İstanbul Nisan 2013.
• Üçok, Coşkun-Mumcu, Ahmet Bozkurt, Gülnihâl ; Türk Hukuk Tarihi, 11. Bası, Ankara 2006.
• Zuhaylî, Vehbe (Çev. Ahmet EfeBeşir Eryarsoy-Fehmi UlusAbdürrahim Ural- Y. Vehbi YavuzNurettin Yıldız) ; İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul 1994.