İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devletine Bakış

Yıl 2011, Cilt: 15 Sayı: 4, 253 - 288, 01.10.2011

Belkıs Konan

Öz

Bu çalışmada amacımız, insan haklarını teorik olarak açıklamak değil, sadece bu hakkın içine giren, bir başka deyişle insan hakları olgusunu ortaya çıkaran bazı temel hakların Osmanlı Devleti’ndeki durumunu incelemektir. Bu kapsamda incelenecek olan haklar can güvenliği, mülkiyet hakkı, namus ve şerefi n korunması, din ve ibadet özgürlüğü, konut dokunulmazlığı, gibi en temel haklar olup; siyasi haklar, çalışma hakkı gibi haklar konumuz dışında tutulmuştur. Çalışmamızda insan hakkı terimi yerine zaman zaman temel hak ve özgürlük ibaresini de kullanmayı tercih ettik. Osmanlılar, görünüş itibariyle bir İslam devleti olmakla beraber, kendisinden önce kurulmuş olan tüm Türk Devletlerinin insani gelenekleri ve örfl erinide yoğurarak insan haklarına yeni bir bakış açısı getirmiştir.19. yüzyılın 2. yarısından itibaren Avrupa’dan etkilenen bazı düşüncelerle bu bakış açısı daha da geliştirilmiştir. Bu nedenle, Osmanlı Devletinde insan hakları kavramını ve gelişimini değerlendirirken, hem eski Türklerde insani değerlere yaklaşım, hem de İslam Hukukunda insan hakları araştırılmış, daha sonra Tanzimat sonrası dönemde yapılan kanunlaştırma hareketleri incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Temel Hak ve Özgürlük, Osmanlı Devleti, İslam Hukuku, Adalet

AN ANALYSIS OF OTTOMAN EMPIRE IN TERMS OF HUMAN AND FUNDAMENTAL RIGHTS

Öz

The aim of this study is not to discuss human rights theoretically, but to observe the use of basic rights that help the concept of human rights to emerge. In this context, the basic rights such as life safety, right of possession, protection of honor, freedom of religion and pray and inviolability of domicile are discussed. Political rights and rights to labor are beyond the scoop of this article. In this article the term “basic rights and freedom” is often replaced the term human rights. Ottomans, apparently an Islamic state, has kept its heritage of former Turkish states on humanist traditions and brought a new point of view to the concept of human rights. This point of view was further developed after the second half of the 19. century with the addition of new opinions brought from Europe. Hence, to evaluate the human rights in the Ottoman Empire, in this article both the approach the humanist values and the concept of human rights in Islamic law were explained and the legal reforms after the Tanzimat are analyzed.

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Basic Rights and Freedom, Ottoman Empire, İslamic law, Justice.

Kaynakça

• ABADAN,Yavuz , “Tanzimat Fermanının Tahlili”, Tanzimat I,İstanbul 1940,(s.31-58).
• AKILLIOĞLU, Tekin, İnsan Hakları, I, Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, A.Ü.S.B.F. İnsan Hakları Merkezi Yayınları, No: 7, Ankara 1995.
• AKYILMAZ,Sevgi, Gül, Osmanlı Devletinde Eşitlik Kavramının Gelişimi, Profesörlük Çalışması, Konya 2000.
• AKYILMAZ, Sevgi Gül, “Osmanlı Devletinde Yönetici Sınıf Açısından Müsadere Uygulaması”, GÜHFD, C. XII, Y. 2008, sa. 1-2, s. 389-420.
• ALPKAYA, Gökçen,“Osmanlı Hukuk Reformu ve Kişi Özgürlükleri”, İnsan Hakları Yıllığı, 1992.(s. 167-181).
• ANSAY, Şakir, Hukuk Tarihinde İslam Hukuku, b.4, Ankara 2002.
• ARMAĞAN, Servet, İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, Ankara 1987.
• AYDIN, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, 5. Bası, İstanbul 2005.
• BAŞ, Haydar, İnsan Hakları Açısından Veda Hutbesi, ve Evrensel Beyanname, İcmal Yayıncılık, İstanbul 1999.
• BELGE, Murat, Osmanlıda Kurumlar ve Kültür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Haziran 2005.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Haz: Ahmet Kuyaş, YKY Yayınları, b.7, İstanbul 2004.
• BOZKURT, Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu, Türk Tarih Kurumu, b.2, Ankara 1996.
• BOZKURT, Gülnihal, “Türk “Hukuk Tarihinde Azınlıklar”, AÜHFD,1993, C.43 S.1-4, (s.49-61).
• C.ÜÇOK/A.Mumcu/G.Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, b.14, Ankara 2010.
• CİN, Halil/AKYILMAZ,Gül,Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Hukuk Düzeni, 1995, Konya.
• CİN, Halil/AKYILMAZ, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Konya 2003.
• ÇANDARLIOĞLU,Gülçin,“Uygurlarda İnsani Değerler ve Hukuk”, Tarih Boyunca Türklerde İnsani değerler ve İnsan Hakları: Başlangıcından Osmanlı Dönemine kadar, 1. Kitap, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 1992,(s. 117-130).
• DONNELY, Jack, Teoride ve Uygulamada İnsan Hakları, (Çev: Mustafa Erdoğan-Levent Korkut), Ankara 1995.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku -Adalet ve Mülk-, Arı Sanat Yayınevi, 1. Bası, 2008 İstanbul.
• FIĞLALI, Ethem Ruhi, “İslami Anlayışta İnsani Değerler”, Tarih Boyunca Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Başlangıcından Osmanlı Dönemine kadar, 1. Kitap, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 1992, (s.257. 279).
• FENDOĞLU, Tahsin, Devlet Diplomasi ve İnsanın Özgürlük Mücadelesi, 2. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 1999.
• GENÇ, Mehmet, İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri, Ulusal ve Uluslararası Temel Mevzuat, Bursa 1997.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar- I, Klasik Dönem( 1302-1606)Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Bası Haziran 2009.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul 2005.
• KAPANİ, Münci, Kamu Hürriyetleri, Yetkin Yayınları, b.7, Ankara 1993.
• KAPANİ, Münci, İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, Bilgi Yayınevi, b.2,İzmir 1991.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, (Islahat Fermanı Devri) Türk Tarih Kurumu, C. VI ,b. 6. Ankara 2000.
• KARAMAN, Hayrettin, İslam Hukukunda Devlet, Fert ve İnsan Hakları, Tarih Boyunca Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Başlangıcından Osmanlı Dönemine kadar, 1. Kitap, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 1992 (281-324).
• KİLİ, Suna-Gözübüyük,Şeref, Türk Anayasa Metinleri, Ankara 1985, Ankara 1985.
• KONAN, Belkıs, Yabancıların Osmanlı Devletinde Hukuki Durumu, Ankara 2007.
• KONAN, Belkıs, “Osmanlı Devletinde Kapitülasyonlar Çerçevesinde Yabancıların Din ve Vicdan Özgürlüğü”, AÜHFD. C.57 sa.1, (s.167- 185).
• LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Basımevi,8. Bası, İstanbul 2000.
• LÜTEM, İlhan, “Ferdin Milletlerarası Himayesi”, AÜHFD, Yıl 1952 C.9, sa.1-4,(s.68-125).
• MİRAS, Talat, “ İnsan ve Vatandaş Hakları Demeci”. İnsan Hakları Dergisi, sa.9, Eylül 1947.
• MOSCA, G-Çev: Mukbil Özyörük, “Magna Carta’dan 20. Asıra kadar İngiliz Anayasa Hareketleri”, AÜHFD, Yıl:1948,C.5,S.1-4,(s.43-58).
• MUMCU, Ahmet, Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, A.Ü.H.F.Yayınları No: 307, Sevinç Matbaası, 1972.
• MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, 3. Bası, Phoenix Yayınevi, 2007 Ankara.
• MUMCU, Ahmet-Küzeci, Elif, İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri, 5. Bası, Ankara 2011.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Alkım Yayınevi, 25.Bası, İstanbul 2006.
• TANERİ, Aydın, Türk Devlet Geleneği: Dün –Bugün, İstanbul 1993.
• ÖĞÜN, Tuncay, “Osmanlı Devleti’nde Müsadere Uygulamaları”, Osmanlı C. 6 Teşkilat, Ankara 1999.
• SAVCI, Bahri, Yaşam Hakkı ve Boyutları, A.Ü.S.B.F.Yayınları, No: 449, İnsan Hakları Merkezi Yayınları No:1, Ankara 1980.
• TANİLLİ, Server,Türk Anayasaları ve İlgili Mevzuat, ,İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1980.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, YKY, b.9, İstanbul 2002.
• TANÖR, Bülent, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu (Hukuk Ötesi Boyutlar), BDS Yayınları,İstanbul 1990.
• TAŞAĞIL, Ahmet,“Göktürklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları”, Tarih Boyunca Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Başlangıcından Osmanlı Dönemine kadar, 1. Kitap, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 1992,(s.103-116). TÜRKELİ, Cevat, “Hunlarda İnsani Değerler ve Hukuk”, Tarih Boyunca Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Başlangıcından Osmanlı Dönemine kadar, 1. Kitap, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 1992,(s.71-92).
• UDEH, Abdülkadir, Mukayeseli İslam Hukuku ve Beşeri Hukuk, C.1, Ankara 1990.
• BOA, 7 C 1179 H. ,31/1828,C.ADL.
• BOA, 19 B 1189 H. , 58/3519, C.ADL.
• BOA, 29 Z 1123 H. , 77/4635, C.ADL.
• BOA, 29 Z 1141 H. , 15/951,C.ADL.
• BOA, 5 Ş 1180 H. , 73/4384, C.ADL.
• BOA, 29 M 1172 H. , 32/1945,C.ADL.
• BOA, 29 Ş 1206 H. , 26/1572,C.ADL.
• BOA, 8 B 1197 H. , 32/1930, C.ADL.