Hak Arama Özgürlüğü ve 2010 Anayasa Değişiklikleri

Yıl 2011, Cilt: 15 Sayı: 1, 163 - 208, 01.01.2011

İsmail Köküsarı

Öz

Hak arama özgürlüğü, Anayasada iyi bir şekilde düzenlenmeli ve hakkın pratikte hayata geçmesini sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Diğer hak ve özgürlükleri kapsayan ve koruyan bir hak olan hak arama özgürlüğü, etkili yollarla donatıldığı sürece bir anlam ifade eder. 2010 Anayasa değişikliği ile Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) kararları, Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararları, uyarma/kınama cezaları ile geçici 15. maddede belirtilen kişilerin işlemleri yargı denetimine açılmıştır. Ayrıca hak arama özgürlüğü ile ilgili olarak, bilgi edinme hakkı, kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı ve kamu denetçisine başvurma hakkı gibi yenilikler yapılmıştır. Bütün bunlara rağmen, hak arama özgürlüğünün önündeki normatif engellerin kaldırılması yeterli değildir. Bu hakkın kelimenin tam anlamıyla hayata geçirilmesi için, ekonomik, idari (bürokratik), adli ve sosyolojik birçok engelin kaldırılması gerekmektedir

Anahtar Kelimeler

Hak arama özgürlüğü, yargı yolu kapalı işlemler, HSYK kararları, Anayasa değişikliği

RIGHT TO LEGAL REMEDIES AND THE 2010 CONSTITUTIONAL AMENDMENT

Öz

Right to legal remedies should be regulated in the Constitution and measures that will enable right to legal remedies to be actualized should be taken. Right to legal remedies that is protective and inclusive of other rights and freedoms makes a sense as long as it is equipped with effective remedies.The Supreme Board of Judges And Prosecutors’s (SBJP) decisions, Supreme Military Council’s (SMC) decisions, admonition/penalty of censure and proceedings of people stated in temporary article 15 have been made available to judicial control by the Constitutional Amendment (2010). Also, reforms such as right to information, right to personal data protection, right of individual communication to the Constitutional Court and right of apply to the Ombudsman that are relating to right to legal remedies have been regulated.Howbeit, elimination of normative restraints before the right to legal remedies is not enough. To actualize this right in the strictest sense of the word, elimination of many restraints that are economic, administrative, juducial and sociologic is necessitated

Anahtar Kelimeler

Right to legal remedies, irremediable proceedings, The Supreme Board of Judges And Prosecutors’s (SBJP) decisions, Constitutional Amendment.

Kaynakça

• AKAD, Mehmet/DİNÇKOL, Abdullah, 1982 Anayasası (Madde Gerekçeleri ve Maddelerle İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları), Alkım Yayınevi, İstanbul 1998.
• AKILLIOĞLU, Tekin, İnsan Hakları I, İmaj Yayıncılık, Ankara 1995.
• AKINCI, Müslüm, Bağımsız İdari Otoriteler ve Ombudsman, Beta Yayınevi, İstanbul 1999.
• AKSOY, Emine Eylem, “İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 13. Maddesi: Etkili Başvuru Hakkı”, Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı, Galatasaray ÜHF Yayını, İstanbul 2004.
• AKYILMAZ, Bahtiyar/SEZGİNER, Murat/KAYA, Cemil, Türk İdare Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2009.
• AL, Mehmet Aydan, Bilgi Edinme Kurulu Kararları Işığında Bilgi Edinme Hakkı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman Prof. Dr. Bahtiyar Akyılmaz), Ankara 2007, s. 102.
• ALTUNDİŞ, Mehmet, “Anayasa’nın 90. Maddesinin Son Fıkrasına Eklenen Hükümle Birlikte Yargı Denetimi Dışında Tutulan İşlemlere Karşı Yolu Açılabilir mi?”, Yasama Dergisi, Sayı 2, Y. 2006.
• ARMAĞAN, Servet, İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, DİB Yayınları, Ankara 2001.
• ARSLAN, Zühtü, Anayasa Teorisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2005.
• AŞÇIOĞLU, Çetin, Hak Arama Özgürlüğü, Milliyet Gazetesi, 14.10.1992, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr /Arsiv/1992/10/14, erişim 25.02.2011.
• ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınevi, Konya 2007
• ATAR, Yavuz, “Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü İlkesi ve Bu İlkenin Anayasada Yer Almasının Hukuki Sonuçları”, Prof. Dr. Coşkun Üçok’a Armağan, SÜHFD, Sayı 2, C. 2, Y. 1989.
• AYDIN, Nizamettin, 3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliklerinin Temel Hak ve Hürriyetler Üzerine Etkileri, Ekin Yayınevi, Bursa 2008.
• AYDIN, Mesut, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hak Arama Özgürlüğü”, AÜSBFD, Sayı 3, C. 61, Y. 2006.
• BULUT, Nihat, Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar, Oniki Levha Yayınevi, İstanbul 2009.
• ÇAĞLAYAN, Ramazan, İdari Yaptırımlar Hukuku, Asil Yayınevi, Ankara 2006.
• ÇETİN, Onur, Hak Arama Hürriyeti, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman Yrd. Doç. Dr. Oğuz Şimşek), İzmir 2007.
• ÇINAR, Uğurcan Sevinç, Temel Hakları Koruma Yöntemlerinden Biri Olarak Hak Arama Hürriyeti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi (Danışman Doç. Dr. Hayati Hazır), Konya 1998.
• ÇOBAN, Ali Rıza, Türk Hukukunda Hak Arama Özgürlüğü, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman Doç. Dr. Erol Akı), İzmir 1995.
• DİNÇ, Güney, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Hak Arama Özgürlüğü ve Başvuru Yöntemleri”, Prof. Dr. Bülent Tanör Armağanı (Haz. Mehmet Ö. Alkan), Oğlak Yayınevi, İstanbul 2006.
• DÖNER, Ayhan, Şeffaf Devlette Bilgi Edinme Hakkı ve Sınırları, Oniki Levha Yayınevi, İstanbul 2010.
• DÖNER, Ayhan, “Anayasanın 90. Maddesi Karşısında Uyarma ve Kınama Cezalarını Yeniden Düşünmek”, EÜHFD, Sayı 1-2, C. XI, Y. 2007.
• ERDOĞAN, Mustafa, Demokrasi Laiklik Resmi İdeoloji, Liberte Yayınevi, Ankara 2000.
• ERDOĞAN, Mustafa, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Orion Kitabevi, Ankara 2007.
• EREM, Faruk, “Anayasa ve Savunma Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 2, Y. 1963.
• EREN, Abdurrahman, Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Beta Yayınevi, İstanbul 2004.
• FENDOĞLU, H. Tahsin, “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması”, Anayasa Yargısı, AYM Yayını, C. 19, Y. 2002.
• GÖREN, Zafer, Temel Hak Genel Teorisi, İzmir 1993.
• GÖZLER, Kemal, İdare Hukuku II, Ekin Yayınevi, Bursa 2009.
• GÖZLER, Kemal, Tük Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, Bursa 2010.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, Bursa 2000.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref/GÖLCÜKLÜ, Feyyaz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, Ankara 2007.
• GÜL, Cengiz/BİRTEK, Fatih, “Hak Arama Özgürlüğü ve Türk Pozitif Hukukunda Yargı Yolu Kapalı İşlemler”, Erciyes ÜHFD, Sayı 1-2, C. II, Y. 2007.
• GÜRAN, Sait, “Hak Arama Özgürlüğünün İki Boyutu”, Anayasa Yargısı, AYM Yayını, Sayı 9, Y. 1992.
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, “İnsan Hakları Standardının Yükseltilmesi ve Demokratikleşme Açısından 03.10.2001 Tarihli Anayasa Değişiklikleri”, Prof. Dr. A. Şeref Gözübüyük’e Armağan, Turhan Kitabevi, Ankara 2005.
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, “Temel Hak ve Özgürlüklerde Objektif Sınır Kavramı ve Düşünce Özgürlüğünün Objektif Sınırları”, AÜSBFD, Sayı 2, C. 57, Y. 2002.
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Ölçülülük İlkesi”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı II, Beta Yayınevi, İstanbul 2001.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Özgürlükler Hukuku, Afa Yayınevi, İstanbul 1999.
• KALABALIK, Halil, İnsan Hakları Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2009.
• KALAY, Jale, AİHM Kararları Işığında Etkili ve Etkin Bir İdari Yargı Denetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman Prof. Dr. Metin Günday), Ankara 2007.
• KAPLAN, Gürsel, “Uyarma ve Kınama Cezalarına Karşı Yargı Yoluna Başvurmayı Engelleyen Düzenlemelerin Hukuk Devleti Prensibi Açısından Değerlendirilmesi”, AÜEHFD, Sayı 3-4, C. VII, Y. 2003.
• KAPLAN, Gürsel, Hukuk Devleti Açısından İdari Yargıda Hak Arama Özgürlüğü ve Sınırları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi (Danışman Prof. Dr. İbrahim Ö. Kaboğlu), İstanbul 1999.
• KUZU, Burhan, 1982 Anayasasının Temel Nitelikleri ve Getirdiği Yenilikler, Filiz Kitabevi, İstanbul 1990.
• KÖKÜSARI, İsmail, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Türleri ve Nitelikleri, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2009.
• METİN, Yüksel, Ölçülülük İlkesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2002.
• MUMCU, Ahmet/KÜZECİ, Elif, İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri, Turhan Kitabevi, Ankara 2007, s. 255.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara 2010.
• ÖZEKES, Muhammet, Medeni Usul Hukukunda Hukuki Dinlenilme Hakkı, Yetkin Yayınları, Ankara 2003.
• ÖZGENÇ, İzzet/ŞAHİN, Cumhur, “İddia ve Savunma Hakkı”, Gazi ÜHFD, Sayı 1-2, C. V, Y. 2001.
• SAĞLAM, Fazıl, Temel Hakların Sınırlandırılması ve Özü, AÜSBF Yayını, Ankara 1982.
• SEVİNÇ, Murat, “1995 Anayasa Değişikliklerinin Siyasi Parti Tüzemize Etkileri”, AÜSBFD, Sayı 1, C. 52, Y. 1997.
• SEZGİNER, Murat, “İdari İşlem – İcrailik – Ayrılabilir İşlem – Yargısal Denetim”, Prof. Dr. İlhan Özay Armağanında yayımlanacak olan makale ve sözlü olarak ifade ettikleri görüşleri.
• ŞEN, Serdar, Öğretmenlerin İdareye Karşı Hak Arama Düzeyleri, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Projesi (Yrd. Doç. Dr. Şöheyda Doyuran), Kocaeli 2006.
• ŞİMŞEK, Oğuz, Anayasa Hukukunda Kişisel Verilerin Korunması, Beta Yayınevi, İstanbul 2008, s. 119.
• TAN, Turgut, “1982 Anayasasının Geçici 15. Maddesi Üzerine”, AÜSBFD, Sayı, 1, C. 49, Y. 1994.
• TANİLLİ, Servet, Devlet ve Demokrasi, Adam Yayınları, İstanbul 2001.
• TANÖR, Bülent, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, BDS Yayınevi, İstanbul 1994.
• TANÖR, Bülent/YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul 2006.
• TEZCAN, Durmuş/ERDEM, Mustafa Ruhan/SANCAKDAR, Oğuz, AİHS Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2002.
• TOKLU, Esat, İdari Yargıda Hak Arama Özgürlüğü, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi (Danışman Yrd. Doç. Dr. Musa Eken), Sakarya 1998.
• TUNÇ, Hasan/BİLİR, Faruk/YAVUZ, Bülent, Türk Anayasa Hukuku, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
• UYGUN, Oktay, 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Genel Rejimi, Kazancı Yayınları, İstanbul 1992.
• YILDIRIM, Ramazan, Türk İdare Hukuku Açısından İdari Başvurular, Akader Yayınları, Diyarbakır 2003.
• YOKUŞ, Sevtap, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve 1982 Anayasasında Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanımı, Yetkin Yayınları, Ankara 2002.
• YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, Türk Anayasa Yargısında Anayasallık Bloku, İÜHF Yayını, İstanbul 1993.
• AİH Komisyonu, Coriciani/İtalya, 18.12.1980 tarihli ve 8603/79, 8722/79, 8729/79, 8723/79 sayılı kararları.
• AİHM İkinci Daire, Sebahattin Evcimen/Türkiye, Başvuru Tarihi 23.02.2010, Başvuru No 31792/06, http://www.yargitay.gov.tr/aihm/ upload/31792-06.pdf, erişim 08.03.2011.
• AİHM İkinci Daire, Başvuru Tarihi 23.02.2010, Başvuru No 17756/06, http:// www.yargitay.gov.tr/aihm/upload/17756-06.pdf, erişim 08.03.2011.
• AİHM İkinci Dairesi, Başvuru No 64119/00, Başvuru Tarihi 13.11.2008, s. 12. http://www.yargitay.gov.tr/aihm/upload/76292-01.pdf, s. 12. erişim 07.03.2011.
• AİHM, Karaçay/Türkiye, Başvuru No 6615/03, Başvuru Tarihi 27 Mart 2007, http://www.yargitay.gov.tr /aihm/upload/6615_03.pdf, s. 6, erişim 07.03.2011.
• AİHM, Soner ve Diğerleri/Türkiye, Başvuru Tarihi 27.04.2006, Başvuru No 40986/98, http://www.yargitay.gov.tr /aihm/upload/40986_98.pdf, erişim 08.03.2011.
• Anayasa Mahkemesi, 10.1.1991 tarihli ve 1990/25 E. - 1991/1 K. sayılı karar, Resmi Gazete, Tarih 05.03.1992, Sayı 21162, http://www.anayasa.gov. tr/index.php?l=manage_ karar&ref=show&action=karar&id=926&con tent=, erişim 05.03.2011).
• Anayasa Mahkemesi, 14.1.2010 tarihli ve 2007/68 E.- 2010/2 K. sayılı karar, Resmi Gazete, Tarih 28.04.2010, Sayı 27565, http://www.anayasa.gov. tr/index.php?l=manage _karar&ref=show&action=karar&id=2827&co ntent=ölçülülük, erişim 04.03.2010).
• Anayasa Mahkemesi, 23.7.2009 tarihli ve 2006/65 E. -2009/114 K. sayılı karar, Resmi Gazete, Tarih 07.10.2009, Sayı 27369, http://www.anayasa. gov.tr/index.php?l= manage_karar&ref=show&action=karar&id =2768&content=ölçülülük, erişim, 05.03.2010.
• Anayasa Mahkemesi, 4.2.2010 tarihli ve 2008/112 E.- 2010/31 K. sayılı karar, Resmi Gazete, Sayı 27565
• Anayasa Mahkemesi, 7.7.2010 tarihli ve 2010/49 E .- 2010/87 K. sayılı karar, http://www.anayasa.gov.tr/index.php?l=manage_karar&ref=show&act ion=karar&id=2866&content=5982, ET: 09.12.2010.
• Ankara 5. İdare Mahkemesi, 29.06.2004 tarihli ve 2003-1796 E.- 2004-1212 K. sayılı karar, http://hukukcu.com/modules/newbbex/ viewtopic.php ?viewmode=fl at&order=DESC&topic_id=8366&forum =12&move=prev&topic_time=1238707838, erişim 07.03.2011.
• BEDK, 22 nolu toplantıda verilen 06.04.2005 tarihli ve 2005/227 sayılı karar, http://www.bedk.gov.tr/KurulKarar.aspx, erişim 07.03.2011).
• BEDK, 26 nolu toplantıda alınan 18.05.2005 tarihli ve 338 sayılı karar, http:// www.bedk.gov.tr/ KurulKarar.aspx, erişim 07.03.2011.
• ÖSYM Sınav Hizmetleri Müdürlüğü, 12.01.2011 tarihli tekrar inceleme başvurusuna verilen B.30.1.ÖSYM.0.46.00.00/499/01983 sayılı ve 26.01.2010 tarihli cevabî yazı).
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 22.03.2006 tarihli ve 2006/4-66 E. - 2006/99 K. sayılı karar. (HukukTürk Mevzuat-İçtihat Bilgi Bankası, www. hukukturk.com, erişim 04.03.2011).
• Sayı 17971, Tarih 26.2.1983; Sayı 24556 Mükerrer, Tarih 17.10.2001; Sayı 27580, Tarih 13.05.2010; Sayı 27708, Tarih 23.09.2010; Sayı 27789, Tarih 18.12.2010; Sayı 25269, Tarih 24.10.2003; Sayı 18204, Tarih 27.10.1983.
• Yasama Dönemi 23, Yasama Yılı 2, Esas No 1/576, http://www.tbmm.gov. tr/ no=64271, erişim 07.03.2011.
• Yasama Dönemi, 23 Yasama Yılı 5, Esas No 1/991, http://www.tbmm.gov. tr/ develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_ no=88231, erişim 08.03.2011.
• TBMM Adalet Komisyonu Raporu Karşı Oyu, Dönem 3, Yasama Yılı 5, Tarih 27.10.2010, Esas No 1/961, Sıra Sayısı 574.
• TBMM Milli Savunma Komisyonu Raporu, Yasama Dönemi 23, Yasama Yılı 5, Tarih 17.02.2011, Esas No 1/997, Sıra Sayısı 663.