Avrupa Birliği Ülkelerinde Anayasa Mahkemelerinin Kompozisyonuna İlişkin Tartışmalar

Yıl 2009, Cilt: 13 Sayı: 1, 117 - 160, 01.06.2009

Ömer Anayurt

Öz

Anayasa yargısı esasen doğasında demokratik meşruiyet sorunu yaşamaktadır. Çünkü demokratik temsil niteliği olan yasama kurumunun şu ya da bu ölçekte siyasal tercihlerinin denetimi ve yaptırıma bağlanmasından ibaret bir yetki kullanmaktadırlar. Parlamentonun üstünlüğü- anayasanın üstünlüğü çatışkısı sürdüğü müddetçe de bu meşruiyet sorunsalı da az-çok devam edecektir. Demokrasi teorisiyle asla bağdaşmayacağı biçimindeki marjinal bakışlar bir kenara bırakılacak olursa artık anayasa yargısı sınırlı yönetimi gerçekleştirme aracı olarak görülmekte ve özgürlükleri koruma bağlamında da demokratik meşruiyetine atıfta bulunulmaktadır. Genel yargı dışında özel olarak yetkilendirilmiş bir mahkeme yoluyla anayasallık denetimine dayanan Avrupa anayasa yargısı modelini benimsemiş olan ülkelerde bu mahkemenin kompozisyonuna özel önem verilmektedir. Mahkeme üyelerinin belirlenmesi, üyelik için gerekli koşullar, görev süreleri, görev güvenceleri ve görevle bağdaşmazlık halleri anayasa mahkemelerinin kompozisyonu başlığı altında ele alınmaktadır. Özellikle de bu hususlar bakımından genel yargıdan ayrıldığı görülmektedir. Bu makalede, karşılaştırmalı hukuk yaklaşımı çerçevesinde Avrupa Birliği ülkelerinde anayasa mahkemelerinin kompozisyonları ve bu alana ilişkin tartışmalar ve mahkemelerin kompozisyonu ile demokratik meşruiyetleri ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Anayasa mahkemelerinin kompozisyonu, anayasa mahkemesinin demokratik meşruiyeti, demokratik meşruiyet, anayasa yargısı, anayasa mahkemeleri, anayasa yargıcının atanması

DISCUSSION SUR LA COMPOSITION DES COURS CONSTITUTIONNELLES DANS LES PAYS DE L’UNION EUROPÉENNE

Öz

Judicial review in fact experiences democratic legitimacy problem. Because they have the authority which is composed of control and sanction of political choices of Anayurt, Ömer, Sakarya Üniversitesi, Anayasa Hukuku Doçenti. legislation institution which has the quality of democratic representation. As long as the dilemna of superiority of parliament - superiority of constitution continues the problem of legitimacy will in a way continue as well. If the marginal views that they would not relate with the theory of democracy is not taken into regard, constitutional review is now considered as a means to perform restricted managament and mentions its democratic legitimacy in the scope of protecting freedom. In the countries which have adopted European constitutional judgment model that is based on the constitutional control via a court that is specially authorized apart from general judgment, the composition of this court is given special importance. Detecting the members of court, required conditions for the membership, durations of duty, safety of duty and the state of incoherency to the duty are considered under the title of constitutional courts’ composition. It is especially seen that they differ from general judgment due to these principles. In this article, it is aimed to put forward constitutional courts’ composition in European Union countries and discussions about this in the scope of comparative law and the relationship between the composition of courts and their democratic legitimacy

Anahtar Kelimeler

composition of constitutionnal courts, democratic legitimity of judicial review, democratic legitimacy, judicial review, constitutional review, constitutionnal courts, appointments of constitutional judges

Kaynakça

• Aliefendioğlu, Yılmaz, Temel Hak ve Özgürlükler Açısından Anayasa Yargısı”, Amme İdaresi Dergisi, XXIV(3), 1992, ss. 101-107.
• Aliefendioğlu, Yılmaz, Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi, Yetkin Yay., Ankara 1996
• Atar, Yavuz, “Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılması”, Anayasa Yargısı, 25, 2008, s. 93-115.
• Başlar, Kemal, “Anayasa Mahkemesi Üyeliği”, www.anayasa.gen.tr/aym_ uyeligi.doc [DOC] (03.03.2010).
• Cappelletti, Mario, “Nécessité et Légitimité de la Justice Constitutionnele”, Revue Internationale de Droit Comparé, 1981/2, Vol:33, ss. 625-657.
• Çağlar, Bakır, “Hukukla Kavranan Demokrasi ya da Anayasal Demokrasi”, Anayasa Yargısı, 10, 1993, s. 240. ss. 233-276.
• Darıcıoğlu, Necdet, “Açış Konuşması”, Anayasa Yargısı-8, Ankara 1991, s. 8.
• Deveci, Cem-Mehmet Müderrisoğlu, “Anayasa Yargısının Demokratik Meşruiyeti Aydınlanma ve Hukuk Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Osmanlı Bank. Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay., İstanbul 2008. Yakın Dönem Yaklaşımlar”
• Erdoğan Mustafa, “Anayasa Yargısının Gayrı Meşruluğu Üzerine”, Star, Açık Görüş, 03.03.2008.
• Erdoğan, Mustafa, “Anayasa Mahkemesi Meşru mu?” Star, 25.04.2009
• Ergül, Ozan, Türk Anayasa Mahkemesi ve Demokrasi, Adalet yay., Ankara 2007
• Garlicki, Lech, “La légitimité du contrôle de constitutionnalité: problèmes anciens/dévoleppments récents”, Revue Française Droit Constitutionnel, 2009/2; Avril 2009, N: 78, ss. 227-246.
• Favoreu, Louis (coordinateur), Gaia, Patrick, Ghevontian et autres, Droit Constitutionnel, Dalloz, Paris 1998.
• Favoreu, Louis, “La légitimité du juge constitutionnel”, Revue Internationale de Droit Comparé”, Avril-Juin 1994, No:2, s. 571.
• Favoreu, Louis, Les Cour Constitutionnelles, Que sais je? PUF, Paris 1986.
• Gönül, Mustafa, Anayasa Mahkemesinde Yapısal Bir Sorun, Cumhuriyet Gzt., (Olaylar ve Görüşler, s.2), 07.07.1992.
• Gören, Zafer, “Siyasal Güç Faktörü Olarak Anayasa Mahkemesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl. 7, S.14, Güz 2008, ss. 1-24.
• Gözler, K., “Anayasa Yargısının Meşruluğu”, AÜSBFD, C. 61, S.3, Temmuz- Eylül 2006, ss.131-166.
• Gözler, Kemal, “Anayasa Mahkemesi Üyelerini(n) Seçilmeleri: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi”, http://www. anayasa.gen.tr/aym-uyesecimi.htm (02.03.2010).
• Göztepe, Ece, Anayasa Şikayeti, AÜHF Yay., Ankara 1998.
• Grewe Constance- Hélene Ruiz Fabri, Droits constitutionnels européens, PUF, Paris 1995.
• Grewe, C. “Le Statu du Conseil Constitutionnel a la Lumiere des enseignements du Droit Comparé”, Anuario Iberoamericano de Justicia Constitucional, 2004/8, 198-199.
• Gülsoy, Mehmet TevŞ k, Özgürlüklerin Korunmasında Anayasa Yargısının Yeri ve Meşruluğu, Yetkin Yay., Ankara 2007
• Hakyemez, Yusuf Şevki, Hukuk ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, Yetkin Yay., Ankara 2009
• Hamon, Francis- Michel Troper, Droit constitutionnel, 30. éd., LGDJ, Paris 2007i
• İyimaya, Ahmet, Anayasa Mahkemesi’nin Üyelik Yapısında Yasama Organının Rolü (Türk Modeline Eleştirel Bir Yaklaşım), Türk Hukuk Kurumu, Yetmişbirinci Kuruluş Yılı Armağanı, ayrı basım, Ankara 9 Nisan 2005.
• Kaboğlu, İbrahim Özden, Anayasa Yargısı, İmge Yay., Ankara 2004.
• Kanadoğlu, Osman Korkut, “Yeni Anayasa Arayışları ve Karşılaştırmalı Hukuk Bağlamında Anayasa Mahkemesi”, Anayasa Yargısı, 25, 2008
• Kılıç Haşim, “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Öneri”, Anayasa Yargısı 21, Ankara, 2004, ss. 80- 94.
• Kuhn, Nicole-Éric Rousseau, La Cour Constitutionnelle Luxembourgoise, Revue Internationale de Droit Comparé, 2001/2, s. 462.
• Kurnaz, Haluk, “Üye Seçimi ve Bireysel Başvuru ile Bazı Yetki ve Görevleri Açısından Anayasa Mahkemesi”, Yasama, S. 2, Temmuz- Ağustos-Eylül 2006, s. 98.
• La composition des cour constitionnelles, commission europeenne pour la démocratie par le droit, Strasbourg 1997.
• Lijphart, Arend, Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri (Çevirenler: Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran), Türk Demokrasi Vakfı ve Siyasi İlimler Derneği Ortak Yayını.
• Odyakmaz, Zehra, Yeni Anayasa Çalışmalarında Anayasa Mahkemesi, Danıştay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu İçin Üye Seçimleri ve Bazı Konular Hakkında Görüşler”, Anayasa Yargısı 25, 2008.
• Özbudun, Ergun, “Anayasa Yargısı ve Demokratik Meşruluk Sorunu”, Demokrasi ve Yargı Sempozyumu (Editör: O. Ergül), TBB Yay., Ankara 2005, ss. 336-351.
• Özden, Yekta, Güngör, “Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Hukuksal Konumu”, Bahri Savcıya Armağan, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yay., Ankara 1988, ss. 375-392.
• Scoffoni, Guy., “La Légitimité du Juge Constitutionnel en Droit Comparé: Les Enseignements de L’Expérience Américaine”, Revue Internationale Droit Comparé, 1999/2, ss. 243-280.
• Tanör, Bülent-Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, YKY, İstanbul 2001.
• Tunç, Hasan, “Anayasa Mahkemesinin Siyasî Yapısı”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 3, Ocak-Haziran 1990.
• Tunç, Hasan, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı, Yetkin Yay., Ankara 1997.
• Troper, Michel, “Sınırlı İktidar, Hukuk Devleti ve Demokrasi”, (Çev: E. Ethem Atay), GÜHFD, C.I, S.2, Y.1997
• Turhan, Mehmet, “Anayasa Yargısının Demokratik Hukuk Devletindeki İşlevi ve Meşruluğu” (Editör: M. Turhan-H. Tülen), Anayasa Yargısı İncelemeleri, 1-, Anayasa Mahkemesi Yay., Ankara 2006, ss. 41-69
• Tülen, Hikmet, “Türk Anayasa Yargısı Sisteminin Başlıca Özellikleri ve Sistemde Reform Arayışları”, Anayasa Yargısı İncelemeleri-1 (Editör: M. Turhan-H. Tülen), Ankara 2006, s.179-180.
• Türkiye Barolar Birliği Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi, 4. Baskı, TBB Yay., Ankara Kasım 2007
• Ulaş, Bülent, Anayasa Mahkemesi Üyeliği, GÜHFD, Haziran-Aralık 2005, C.I, IX, S. 1-2, http://www.hukuk.gazi.edu.tr/editor/dergi/ IX_308-333.pdf (20.01.2010).
• Uluşahin, Nur, “Anayasa Yargısının Meşruluğu”: R Dworkin Karşısında J. Waldron”, Aydınlanma ve Hukuk Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Osmanlı Bank. Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay., İstanbul 2008, ss. 106-116.