İDARİ USULDE RESEN ARAŞTIRMA İLKESİ VE SUÇSUZLUK KARİNESİ: TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMUNUN AYRIMCILIK YASAĞININ İHLALİ İNCELEMESİNDE İSPAT YÜKÜ ÖZELİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 973 - 1026, 08.05.2021

İsmail Uçar Gökhan Türe

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.933629

Öz

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu’nun “İspat yükü” başlıklı 21’inci maddesine göre; “Münhasıran ayrımcılık yasağının ihlali dolayısıyla Kuruma yapılan başvurularda, başvuranın iddiasının gerçekliğine ilişkin kuvvetli emarelerin ve karine oluşturan olguların varlığını ortaya koyması hâlinde, karşı tarafın ayrımcılık yasağını ve eşit muamele ilkesini ihlal etmediğini ispat etmesi gerekir.” Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu idari faaliyet yürüttüğünden, söz konusu hükmün idari usul ilke ve kurallarına göre yorumlanması gerekir. Öncelikle emare, karine, ispat yükü gibi özel hukuka ait kavramların, idari usulde farklı bir kimliğe bürünmesi mümkündür. İdari usulde resen araştırma ilkesi geçerli olduğundan, ilgililerin ispat yükünden söz edilmez. İdare maddi gerçeğe ulaşmak için gerekli inceleme ve araştırmaları kendiliğinden yapar.
İdari yaptırımlarda suçsuzluk karinesi geçerlidir. İdari suçlar bakımından da ceza hukukunda olduğu gibi, bir kimsenin en azından suçluluğundan emin olunmadan cezalandırılmaması gerekmektedir. Suçsuzluk karinesine birtakım istisnaların getirilmesi mümkün olsa da başvuranın iddiasının gerçekliğine ilişkin kuvvetli emarelerin ve karine oluşturan olguların varlığını ortaya koyması hâlinde ispat yükünün tümüyle karşı tarafa geçtiğini ve idarenin resen araştırma yükümlülüğünün sona erdiğini söylemek mümkün değildir. Zira ispat yükünün paylaştırılması ve ayrımcılığın ispatının kolaylaştırılması için suçsuzluk karinesine getirilen bu istisnanın katı bir şekilde uygulanması suçsuzluk karinesini tümüyle ortadan kaldıracak ve anlamsız hale getirecektir. Bu sebeple başvuranın iddiasının gerçekliğine ilişkin kuvvetli emarelerin ve karine oluşturan olguların varlığını ortaya koyması hâlinde ispat yükünün tümüyle karşı tarafa geçtiğinden değil; idarenin ispat yükünün hafiflediğinden bahsetmek gerekir.

Anahtar Kelimeler

ayrımcılık yasağı, idari usulde ispat yükü, idari usulde resen araştırma ilkesi, suçsuzluk karinesi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu.

PRESUMPTION OF INNOCENCE AND PRINCIPLE OF EX OFFICIO EXAMINATION IN ADMINISTRATIVE PROCEDURE: AN ASSESSMENT ON BURDEN OF PROOF IN HUMAN RIGHTS AND EQUALITY INSTITUTION OF TURKEY’S EXAMINATION OF VIOLATION OF NONDISCRIMINATION

Öz

Pursuant to “Burden of Proof” titled Article 21 of the Law of Human Rights and Equality Institution of Turkey; “In the applications made to the Institution exclusively due to the violation of the prohibition of discrimination, when the applicant establishes the existence of strong indications and facts that create presumption about the truth of its claim, the other party must prove that it does not violate the prohibition of discrimination and the principle of equal treatment." While Human Rights and Equality Institution of Turkey conducts administrative operations, this provision must be interpret in accordance with principles and rules of administrative procedure. First of all, concepts of civil law such as indication, presumption, and burden of proof can take on different identity in administrative procedure. Since principle of ex officio examination applies to administrative procedure, burden of proof of parties is an example of misusage. The administration conducts necessary examinations and researches by itself.
Presumption of innocence applies to administrative sanctions. In terms of administrative crimes, as in the criminal law, a person should not be punished unless being sure of its guilt. Although it is possible to make some exceptions to the presumption of innocence, it can’t be said that in the event that the applicant establishes the existence of strong indications and presumption of the truth of its claim the burden of proof is completely transferred to the other party and ex officio examination is ended. Since strict application of this exception that is enacted to share out burden of proof and to relief proving of discrimination will completely eliminate the presumption of innocence or make it meaningless. For this reason it must be accepted that establishing the existence of strong indications and facts that create presumption about the truth of applicants claim causes relieving of the burden of proof of the administration not the reversal of burden of proof.

Anahtar Kelimeler

prohibition of discrimination, burden of proof in administrative procedure, principle of ex officio examination in administrative procedure, presumption of innocence, Human Rights and Equality Institution of Turkey.

Kaynakça

• Akıllıoğlu T, “Bireyin Yönetsel İşlemler Karşısında Korunması ve Yönetim Hukukumuz”, 1981, 14(3), Amme İdaresi Dergisi, s. 37-56.
• Akyılmaz B, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2000.
• Akyılmaz B/Sezginer M/Kaya C, Türk İdare Hukuku, 10. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2019.
• Albayrak, H/Yuvalı E, “İşverenin Eşit Davranma Borcuna Aykırı Davrandığı İddialarının İspat Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, 2012, 9(34), Legal İSGHD, s. 73-112.
• Atay E. E, “İdare Hukukuna İlişkin Temel Tespitler ve Bu Hukuk Dalının Belli Başlı Özellikleri”, 2007, 11(1-2), Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 503-528.
• Atay, E. E, Hukuk Başlangıcı, 6. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2018.
• Atay, E. E, İdare Hukuku, 6. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2018.
• Atiyas İ/Gürkaynak G, “Uyumlu Eylem Karinesi Üzerine Hukuki ve Ekonomik Çözümlemeler”, in Rekabet Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu IV, 23 Mart 2006, s. 80-115.
• Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı, Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı, Avrupa Konseyi, 2010.
• Azrak, A. Ü, Umumi İdari Usulün Teorik Esasları ve Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişimi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1964. (Umumi İdari Usul).
• Azrak, A. Ü, “İdari Usul ve Yasalaştırılması”, in I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, İkinci Kitap Kamu Yönetimi, 1-4 Mayıs 1990, Ankara, s. 821-834. (Yasalaştırma).
• Başaran Yavaşlar F, “Vergilendirme Usulündeki Vergi Ödevleri ve Ödevlerin Yerine Getirilmemesinin Re’sen Araştırma İlkesi Karşısında Anlamı”, 2016, 15(2), Prof. Dr. İlhan Ulusan’a Armağan, İKÜHFD, s. 113-127.
• Başaran Yavaşlar F, Vergi Ödevi İlişkisinin Tarafları Üzerinden Alman Vergilendirme Usulü, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.
• Budak A. C, “Rekabet Hukukunda Deliller ve İspat”, in Rekabet Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu–I, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Rekabet Kurumu, Kayseri, 2003, s. 37-54.
• Campbell L, “Criminal Labels, the European Convention on Human Rights and the Presumption of Innocence”, 2013, 76(4), The Modern Law Review, s. 681-707.
• Cappello A, “Retour sur la Jurisprudence du Conseil Constitutionnel Relative aux Sanctions Administratives”, 2010, (2), Revue de Science Criminelle et de Droit Pénal Comparé, s. 415 à 422.
• Caterini N. M, “The Presumption of Innocence in Europe: Developments in Substantive Criminal Law”, (8), Beijing Law Review, s. 100-140.
• Cengiz D, “Uyumlu Eylem Karinesinin ve Rekabet Kurulu’nun Bu Karineye İlişkin Uygulamalarının Değerlendirilmesi”, 2008, (35), Rekabet Dergisi, s. 3-47.
• Cin E, İdare Hukukunda Karine ve Varsayım, Turhan Kitabevi, Ankara, 2017.
• Çıtak H. A, İdare Hukukunun İçtihadi Karakteri, On İki Levha Yayınları, Ankara, 2020.
• Dupuis G, Les Privilèges de l’Administration, Thèse de Doctorat, Université de Paris, 1962.
• Düğmeci F, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun Yapısı ve İdare Üzerindeki Ayrımcılık Denetimi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Ellis E/Watson, P, EU Anti-Discrimination Law, 2. Edition, United Kingdom, 2012.
• Erdinç B, “İdari Yaptırımların Kavramsal Çerçevesi ve Cezai Yaptırımlarla Karşılaştırılması”, 2012, (2), Ankara Barosu Dergisi, s. 241-276.
• Erkut C, Hukuka Uygunluk Bloku – İdare Hukukunda Hukukun Genel Prensipleri Teorisi, Kavram Yayınları, İstanbul, 1996.
• Evren Ç. C, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Özelinde İdari Yaptırımların Hukuki Rejimi, Savaş Yayınevi, Ankara, 2020.
• Feyzioğlu M, “Suçsuzluk Karinesi: Kavram Hakkında Genel Bilgiler ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi”, 1999, 48(1), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 135-163.
• Gedik D, “Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi Üzerine Bir İnceleme”, 2004, 30(3), Yargıtay Dergisi, s. 297-326.
• Gözler K, İdare Hukuku, İdare Hukuku, C. I, 3. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2019.
• Günday M, “Rekabet Kurulu’nun İdari Para Cezalarına İlişkin Kararlarının Yargısal Denetimi ve Karşılaşılan Sorunlar”, in Rekabet Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu V, Kayseri, 6-7 Nisan 2007, s. 3-10.
• Gürkaynak G/Yıldırım K. K/Özgökçen M. H/Aydın A. B, “Türk Rekabet Hukukunda Uyumlu Eylemlerin İspatı Odaklı İspat Tartışmaları”, 2011, 12(4), Rekabet Dergisi, s. 75-125.
• Hamer D, “The Presumption of Innocence and Reverse Burdens: A Balancing Act”, 2007, 66(1), The Cambridge Law Journal, s. 142-171.
• İnan N, “4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un Özel Hukuka İlişkin Hükümlerine Eleştirisel Bir Bakış”, in Rekabet Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu, 9 Nisan 2004, Kayseri, s. 43-66.
• Jungo A, “Art. 8 ZGB”, in Zürcher Kommentar, 3. Auflage, Zürih, 2018.
• Karaçoban Güneş T, Vergi Usul Hukukunda Re’sen Araştırma İlkesi, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2017.
• Karakaş F. T, “Karine Kavramı, Kanuni Karineler ve Varsayımlar”, 2013, 62(3), AÜHFD, s. 729-759.
• Kekevi G/Can B/Şengören Z, “Uyumlu Eylem Karineleri: Mitler ve Gerçekler”, in Rekabet Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu IX, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Rekabet Kurumu, Kayseri, 6 Mayıs 2011, s. 175-240.
• Laumen H-W, “Die ‘Beweiserleichterung bis zur Beweislastumkehr’- Ein beweisrechtliches Phaenomen”, NJW, 2002, s. 3739-3746.
• Lepa M, “Beweiserleichterungen im Haftpflichtrecht”, NZV, 1992, s. 129-136.
• Morf R. P, Lohn und besondere Vergütungsformen im privatrechtlichen Arbeitsverhältnis, Staempfli, Bern, 2011
• Öz G, Soru-Cevap Bölümü, in AB Rekabet Hukukunda Son Gelişmeler ve Türk Rekabet Hukukuna Muhtemel Yansımaları, 6 Kasım 2000, Ankara.
• Özay İ. H, İdari Yaptırımlar, İstanbul, 1985.
• Pekcanıtez H/Atalay O/Özekes M, Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, 7. Baskı, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2019.
• Quintard-Morenas F, “The Presumption of Innocence in the French and Anglo-American Legal Traditions”, 2010, 58(1), The American journal of Comparative Law, s. 107-149.
• Schlachter M, “AGG § 22”, in Erfurter Kommentar zum Arbeitsrecht (Hrsg. Rudi, Müller-Glöge/Ulrich, Preis, Ingrid, Schmidt), 21. Auflage, C. H. Beck, Münih 2021.
• Stein A, “Die Beweislast in Diskriminierungsprozessen – ein unbekanntes Wesen?”, NZA, 2016, s. 849-855.
• Taşpınar S, “Fiili Karinelerin İspat Yükünün Dağılımındaki Rolü”, 1999, 45(1), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 533- 572.
• Thüsing G, “AGG § 22”, in Münchener Kommentar zum BGB, Band 1 (Hrsg. Franz Jürgen Saecker, Roland Rixecker, Hartmut Oetker, Bettina Limperg), 8. Auflage, C. H. Beck, Münih, 2018.
• Türe, M. G, “Sendikaların Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Gözetme Yükümlülükleri”, 2019, 5(9), İş ve Hayat, s. 63-86. Türkoğlu Üstün K, İdari Yargılama Usulüne Hâkim Olan İlkeler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.
• Uçar İ, “İdare Hukukunda Kamu Gücü Ayrıcalığı Kavramı ve Bir Kamu Gücü Ayrıcalığı Olarak Hukuka Uygunluk Karinesi”, 2016, 20(3), Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 331-373.
• Ulusoy A, İdari Yaptırımlar, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2013.
• Ünal C, İş Hukukunda Yaş Ayırımcılığı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Walter H. P, “Art. 8 ZGB”, in Berner Kommentar, Zürih, 2012.
• Wilkinson III J. H, “The Presumption of Civil Innocence”, 2018, 104(4), Virginia Law Review, s. 589-653.
• Windel P. A, “Der Beweis diskriminierender Benachteiligungen”, RdA, 2007, s. 1-8.
• Yasin M, İdari Yargılama Usulünde İspat, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2015.
• Yılmaz E, “Rekabet Hukukunda İspat Yükü”, in Rekabet Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu-IV, Rekabet Kurulu, 7 Nisan 2006. s. 68-79. (İspat Yükü).
• Yılmaz E, “Rekabet Kanunu Uygulamasında Usul ve İspat Sorunları”, in Rekabet Kurumu, Perşembe Konferansları, Ankara, 1999, s. 79-130. (İspat Sorunları).