TÜRK VE ALMAN CEZA HUKUKUNDA ÇİFT TARAFLI HATANIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 1, 253 - 282, 31.01.2023

Buket Abanoz Öztürk

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1192472

Öz

Bu çalışmada, Alman ceza hukuku doktrininde “doppelirrtum” veya “doppelter Irrtum” olarak isimlendirilen ve hakkında güncel tartışmalar yürütülen çift taraflı hata kavramı incelenmektedir. Çift taraflı hatada, olumlu (düz) hata ile tersine hata hali aynı olayda gerçekleşmektedir. Bu durumda fail gerçekleştirmeyi kast ettiği suçu yanılgısı nedeniyle işleyememekte fakat başka bir suç ortaya çıkmaktadır ya da davranışına izin veren bir norm olduğunu düşünmesine rağmen, iznin maddi şartlarında hataya değerlendirme hatasıyla birlikte düşmektedir. Çalışmada çift taraflı hatanın çeşitleri olarak gösterilen iki farklı hata türü incelenmektedir. Birincisi, suçun maddi unsurlarında hata ile tersine unsur hatasının birleşimi; ikincisi, hukuka uygunluk nedenlerinin maddi koşullarında hata ile iznin kapsamında hatanın birleşimidir. Alman doktrininde çift taraflı hata kavramını gereksiz bulun yazarlar, kavramın karışıklığa neden olduğunu ifade ederken; diğer bazı yazarlar çift taraflı hata kavramına olan ihtiyaca dikkat çekmektedir. Türk hukukunda ise çift taraflı hata kavramı henüz yeterince tartışılmamıştır. Dolayısıyla bu çalışma, hata öğretisinin ileri seviye tartışmalarından biri olan çift taraflı hata konusunu, Türk ve Alman Ceza Hukuku bağlamında değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hata, çift taraflı hata (doppelirrtum), tipiklik hatası, yasak hatası, tersine unsur hatası, hukuka uygunluk nedenlerinin maddi koşullarında hata, sınırın aşılması.

DOUBLE MISTAKE IN TURKISH AND GERMAN CRIMINAL LEGAL SYSTEMS

Öz

In this study, the concept of double-sided mistake called “doppelirrtum” or “doppelter Irrtum” in German criminal law doctrine is examined. In double-sided mistake, straight and reverse mistake occur in the same event. In this case, the perpetrator is either unable to commit the crime he/she intends to commit because of his mistake, but another crime emerges, or, although he/she assumes that there is a norm that allows his behavior, he/she makes a mistake in the objective elements justification reasons. In this study, two different types of double-sided mistake are examined. First, the combination of mistake in the objective elements of the crime and the reverse element mistake; the second is the combination of mistake in the objective elements justification reasons and mistake in the scope of the justification reasons. The authors, who find the concept of double-sided mistake unnecessary in German doctrine, state that the concept causes confusion. Some other authors draw attention to the need for the concept of double-sided mistake. In Turkish law, the concept of double-sided mistake has not been sufficiently discussed yet. Therefore, this study aims to evaluate the issue of double-sided mistake, which is one of the advanced discussions of the mistake doctrine, in the context of Turkish and German Criminal Law.

Anahtar Kelimeler

Mistake, double-mistake, the mistake of elements of crime, the mistake of the objective elements justification reasons.

Kaynakça

• Abanoz Öztürk B, Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Maddi Koşullarında Hata, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 2021.
• Akbulut B, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• Artuk M. E, Gökcen A, Alşahin M, Çakır K, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Ankara, Adalet Yayınevi, 2020.
• Baumann J, Strafrecht, Allgemeiner Teil, 3. Auf., 1964.
• Baumann J, Weber U, Mitsch W, Strafrecht, Allgemeiner Teil, 11. Auflage, Ernst und Werner Gieseking, Bielefeld, 2003.
• Bindokat H, “Zur Frage des doppelten Irrtums”, Neue Juristische Wochenschrift (NJW), 16. Jahrgang-1. Halbband, München, Berlin und Frankfurt am Main: C.H. Beck’sche Verlagsbuchandlung, 1963, s.745-748.
• Börker R, Ein Vorschlag zu der Rechtsprechung über die irrtümliche Annahme der tatbestandlichen Merkmale eines anerkannten Rechtfertigungsgrundes, JR (Juristische Rundschau), 1960, s.168-170.
• Brand C, Lenk M, “Probleme des Nötigunhsnotstands”, JuS, 2013.
• Cihan E, Ceza Hukukunda Fiili Hata, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul, 1971.
• Değirmenci O, “Ceza Hukukunda Y anılma Kavramı ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma”, TBBD, 110, 2014, s. 129-188.
• Dönmezer S, Erman S, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, C. II, Der Yayınları, 15. Tıpkı Baskı (Köksal Bayraktar, Serap Keskin Kiziroğlu, Hamide Zafer, Pınar Memiş Kartal, Hasan Sınar, R. Murat Önok, R. Barış Erman), 2021.
• Engisch K, “Tatbestandsirrtum und Verbotsirrtum bei Rechtfertigungsgründen, Kritische Betrachtungen zu den §§ 19 und 40 des Entwurfs 1958”, ZtSW (Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft), 1958, s. 566-615.
• Erman B, Yanılmanın Ceza Sorumluluğuna Etkisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2006.
• Gropp W, Strafrecht Allgemeiner Teil, 4. Aufl., Springer, Berlin Heidelberg, 2015.
• Gropp W, “Abschied vom Doppelirrtum”, Zeitschrift für Internationale Strafrechtsdogmatik, S. 9, 2016, s. 601-608.
• Haft F, “Der doppelte Irrtum im Strafrecht”, JuS, 1980, Heft 6, s. 430-436.
• Heinrich B, Strafrecht Allgemeiner Teil, 5. Aufl., Kohlhammer, Stuttgart, 2016.
• Karaaslan R, “Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Koşullarında Hata”, Legal Hukuk Dergisi (LHD), 2017, s. 1665-1721.
• Katoğlu T, “Türk Ceza Kanunu ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinin sistematiği”, Alman-Türk Karşılaştırmalı Ceza Hukuku, Das Strafrecht im deutsch-türkischen Rechtsvergleich, Cilt 3, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Dr. Eric Hilgendorf, Prof. Dr. Yener Ünver, İstanbul, 2010, s. 147- 155.
• Kaufmann A, Das Unrechtsbewußtsein in der Schuldlehre des Strafrechts, Verlag Krach, Mainz, 1949.
• Kaufmann A, “Zur Lehre von den negativen Tatbestandsmerkmalen”, JZ, 1954, s. 653- 659.
• Kıygı N, Almanca Sözlük, Beck C.H., 2010Mitsch, Strafrecht, Besonderer Teil 2, Vermögensdelikte, 3. Aufl. 2015.
• Kindhauser B, Strafrecht, Besonderer Teil II, 10. Aufl. 2019.
• Koca M, Üzülmez İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 12. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• Köhler M, Strafrecht Allgemeiner Teil, 1. Aufl., Springer, Berlin Heidelberg, 1997.
• Krey E, Deutsches Strafrecht, Allgemeiner Teil, Bd. 1, 5. Aufl. 2012.
• Kuhlen L, Die Unterscheidung von vorsatzausschließendem und nichtvorsatzausschließendem Irrtum, 1. Aufl., Peter Lang, Frankfurt am Main Bern New York Paris, 1987.
• Kühl K, Strafrecht Allgemeiner Teil, 8. Aufl., Franz Vahlen, München, 2017.
• Mahmutoğlu F, Karadeniz S, Türk Ceza Kanunu Genel Hükümler Şerhi, İstanbul, Beta Basım, 2017.
• Özbek V, Doğan K, Bacaksız P, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 10. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Özbek V, Doğan K, Bacaksız P, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 9. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2018.
• Özgenç İ, Ceza Hukuku, Genel Hükümler, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• Perkin R, “Ignorance and Mistake in Criminal Law”, University of Pennsylvania Law Review, 1939.
• Roxin C, Strafrecht Allgemeiner Teil, Band II, Verlag C. H. Beck, 2003.
• Samaha J, Criminal Law, Minesota 2013.
• Scheffler U, “Der Erlaubnistatbestandsirrtum uns seine Umkehrung, des Fehlen subjektiver Rechtfertigungselemente, Jura, 1993, s. 617- 626.
• Schaffstein F, “Putative Rechtfertigungsgründe und finale Handlungslehre”, MDR, 1951, s. 196-200.
• Schünemann, Laufhütte, Rissing-van Saan, Tidemann (Hrsg.), Strafgesetbuch, Leipziger Kommentar, Bd. 10, 12. Aufl. 2008.
• Smith J, Criminal Law, 9th Edition, London-Edinburgh-Dublim, Butterworths, 1999.
• Sternberg, Lieben, Schuster, Schönke und Schröder, Strafgesetzuch, Kommentar, 29, Aufl. 2014.
• Stratenwerth G, Kuhlen, Lothar, Strafrecht Allgemeiner Teil, 6. Aufl., Franz Vahlen, München, 2011.
• Türk Hukuk Lügatı, Ankara, Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Üzülmez İ, “Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Maddi Şartlarında Hata (Karar Tahlili)”, Dünyada ve Türkiye’de Ceza Hukuku Reformları Kongresi, 26 Mayıs/May- 4 Haziran/June 2010, C: II, s. 2137 vd.
• Weber H, “Der Irrtum über einen Rechtfertigungsgrund”, JZ, 1951, s. 260-263.
• Welzel H, Das Deutsche Straftrecht, 6. Aufl., Walter de Gruyter, Berlin, 1958.
• Wessels J, Beulke W, Satzger H, Strafrecht Allgemeiner Teil, 49. Auflage, C.F. Müller, 2019.
• Wolf C, “Doppelirrtümer im Strafrecht”, Zeitschrift für Internationale Strafrechtsdogmatik, 9, 2019, s. 418-434.
• Yenisey F, Plagemann G, Alman Ceza Kanunu, Strafgesetzbuch (StGB), Almanca Metin, Türkçe Çeviri, Açıklamalar ve Sözlük, Genişletilmiş 2. Baskı, 2015.
• Yerdelen, “Ceza Hukukunda Yorumlama Hatası (Der Subsumtionirrtum)”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 25, 2014, s. 69-101.