Uluslararası Hukukta Etnik Temizlik Kavramı Çerçevesinde 1989’da Bulgaristan’dan Türkiye’ye Zorunlu Göç

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 3, 263 - 314, 30.07.2024

Gülsüm Kaya

https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.1406067

Öz

Etnik temizlik politik bir kavram olarak 1980’lerde karşılaşılan belirli örneklerle sık duyulur hale gelmiştir. Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin dağılma sürecine girmesiyle federe devletlerin ülkeleri ve nüfusları ile bunların dağılmadan sonraki politik pozisyonları gerilime sebep olmuştur. Yeni devletlerin doğuşu bağlamında etnik temizlik belirli bir ülkedeki insan topluluğunu homojen hale getirme olarak genel hatlarıyla ifade edilmiştir. Kavramın nihaî amacı çerçevesinde tanımlandığı ve bu amaca yönelen fiillerin uygulamada belirlilik kazandığı söylenebilir.
1990’larda kurulan ad hoc uluslararası mahkemeler etnik temizliğin uluslararası hukuktaki yerini tayin etmeye, onu tanımlamaya çalışmışlar ve bunu uluslararası hukukun, özellikle soykırım gibi, mevcut kavramlarıyla kıyaslamak suretiyle yapmışlardır. Mahkemelerin, akademisyenlerin ve uluslararası örgütlerin girişimleri olsa da etnik temizliğin henüz üzerinde uzlaşılmış bir tanımı bulunmamaktadır. Bu çalışmada ilk olarak genel hatlarıyla etnik temizliğin niteliği değerlendirilmeye çalışılacaktır.
1980’lerde Bulgaristan hükümeti tarafından Türk ve Müslüman nüfusa yönelik yürütülen ayrımcı politikalar nihayetinde Türkiye’ye göçü getirmiştir. Bu çalışmada ikinci olarak söz konusu hükümet fiillerinin etnik temizlik teşkil edip etmediği ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Etnik temizlik, soykırım, insanlığa karşı suç, insancıl ve insan hakları hukuku ihlalleri, 1989 zorunlu göçü.

FORCED MIGRATION FROM BULGARIA TO TÜRKİYE IN 1989 WITHIN THE FRAMEWORK OF THE CONCEPT OF ETHNIC CLEANSING IN INTERNATIONAL LAW

Öz

In 1980s, ethnic cleansing as a political notion had become often-heard in specific instances. The breakup of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia had caused tensions about the territories and population of it’s federates and their political status afterwards. In the context of newborn states, ethnic cleansing defined in general terms, which is ensuring homogeneity in a certain territory. As a matter of fact ethnic cleansing had mainly described by its purpose and the acts directed to this purpose had constructed in the practice.
Ad hoc international tribunals, founded in 1990s, endeavored to posit and describe ethnic cleansing in international law and compare the notion with the established international law concepts like genocide especially. Despite the attempts of tribunals, academics or international organizations, it must be mentioned, ethnic cleansing does not have a widely accepted definition yet. In this paper our first intention is to analyze the characteristics of ethnic cleansing in international law.
In the 1980s, discriminatory policies carried out by the Bulgarian government against the Turkish and Muslim population ultimately brought migration to Turkey. Secondly in this paper our purpose is to discuss if the Bulgarian government’s acts in 1980s would constitute ethnic cleansing in international law.

Anahtar Kelimeler

Ethnic cleansing, genocide, crime against humanity, violations of humanitarian and human rights law, 1989 forced migration.

Kaynakça

• Abtahi H ve Webb P, The Genocide Convention The Travaux Préparatoires, Martinus Nijhoff Publishers 2008.
• Aksar Y, “Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Uygulamalarına Genel Bir Bakış”, Uluslararası Hukuk ve Politika, 1(3), 2005, s. 1-14.
• Ambos K, Rome Statute of the International Criminal Court: Article-by-Article Commentary, 4. Bası, Beck, Hart, and Nomos, 2022.
• Ambos K, Treatise on International Criminal Law, C. II The Crimes and Sentencing, Oxford University Press 2014.
• Ataöv T, “The Turks of Bulgaria”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44(1), 1989, s. 135-152.
• Aybay R, “Bosna Hersek İnsan Hakları Mahkemesi’nin Srebrenitsa Toplukıyımı Kararı”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2, 2007, s. 67-79.
• Bates D G, “What’s in a Name? Minorities, Identity, and Politics in Bulgaria”, Identities, 1(2-3), 1994, s. 201-225.
• Bell-Fialkoff A, “A Brief History of Ethnic Cleansing”, Foreign Affairs, 72(3), 1993,s. 110-121.
• BM Genel Kurulu, “Res 47/121”, 7 Nisan 1993, BM Belge A/RES/47/121
• BM Genel Sekreterliği, “Guidance Note on United Nations Approach to Transitional Justice”, 2010
• BM GenK ve GüvK, “Human Rights Questions: Human Rights Situations and Reports of the Special Rapporteurs and Representatives Situation of Human Rights in the Territory of the Former Yugoslavia Note by the Secretary-General”, 17 Kasım 1992, BM Belge A/47/666 S/24809
• BM Güvenlik Konseyi, “Res 819”, 16 Nisan 1993, BM Belge S/RES/819
• BM İnsan Hakları Komitesi, “Report of the Special Rapporteur Tadeusz Mazowiecki”, 28 Ağustos 1992, BM Belge E/CN.4/1992/S-1/9
• BM İnsan Hakları Komitesi, “Report of the Special Rapporteur Tadeusz Mazowiecki”, 10 Şubat 1993, BM Belge E/CN.4/1993/50
• BM İnsan Hakları Komitesi, “Report of the Special Rapporteur Tadeusz Mazowiecki”, 6 Eylül 1993, BM Belge E/CN.4/1994/8
• BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, “Minority Rights: International Standards and Guidance for Implementation”, 2010, BM Belge HR/PUB/10/3. BM, “Final Report of the Commission of Experts Established Pursuant to Security Council Resolution 780 (1992)”, 27 Mayıs 1994, BM Belge S/1994/674. BM, “Report of the International Commission of Inquiry on Darfur to the United Nations Secretary-General pursuant to Security Council Resolution 1564 (18 September 2004)”, 25 Ocak 2005. BM, Genel Kurulu Res 47/111, (Her Türlü Irk Ayrımcılığının Önlenmesi Sözleşmesi – 8. maddenin değiştirilmesi), 5 Nisan 1993, BM Belge A/RES/47/111.
• Carmichael C, Ethnic Cleansing in the Balkans Nationalism and the Destruction of Tradition, Routledge 2002. Cassese A, International Criminal Law, Oxford University Press, 2003.
• Chetail V, “Is There any Blood on my Hands? Deportation as a Crime of International Law”, Leiden Journal of International Law, 29(3), 2016, s. 917-943.
• Değirmenci O, “Uluslararası Ceza Mahkemelerinin Kararları Işığında Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda Soykırım Suçu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 70, 2007, s. 50-111.
• Dimitrov V, “In Search of a Homogeneous Nation: The Assimilation of Bulgaria’s Turkish Minority, 1984-1985”, Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, 2, 2002, s. 2-22.
• Doğan İ, “1948 Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi Geriye Yürütülebilir Mi (Ermeni Olayları Açısından Bir Değerlendirme)”, İlyas Doğan (Ed.), Uluslararası Hukuk Boyutuyla 1915 Olayları, Astana, 2016, s. 297-327.
• Elekdağ S, “13 Yıldır Beklenen Karar: Soykırım Sözleşmesi’ne Dayanılarak Uluslararası Adalet Divanı’nın Önüne Getirilen İlk Dava”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, 1, 2006, s. 211-253.
• Erdem M R, Tezcan D ve Önok R M, Uluslararası Ceza Hukuku, 6. Bası, Seçkin Yayıncılık 2021.
• Erkiner H H, Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Uluslararası Sorumluluğu, On İki Levha 2010.
• Güneysu G, “Uluslararası Hukuka Sosyolojik Bakış: Georges Scelle ve Uluslararası Hukuk Kuramı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan), 2014, s. 4117-4137.
• Hughes J, “Genocide”, Cordell K ve Wolff S (Ed), Routledge Handbook of Ethnic Conflict, 2. Bası, Routledge 2011, s. 122-139.
• Jenne E K, “The Causes and Consequences of Ethnic Cleansing”, Cordell K ve Wolff S (Ed), Routledge Handbook of Ethnic Conflict, 2. Bası, Routledge 2011, s. 112-121.
• Kalinova E, “Remembering the ‘Revival Process’ in Post-1989 Bulgaria” Todorova M, Dimou A ve Troebst S (Ed), Remembering Communism, Private and Public Recollections of Lived Experience in Southeast Europe, Central European University Press 2014, s. 568-593.
• Kamil İ, “Neuilly Barış Antlaşması ve Bulgaristan-Yunanistan Nüfus Mübadelesi (1919-1927)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 60, 2017, s. 91-118.
• Kamusella T, Ethnic Cleansing During The Cold War The Forgotten 1989 Expulsion of Turks From Communist Bulgaria, Routledge 2019.
• Kreß C, “The Crime of Genocide under International Law”, International Criminal Law Review, 6(4), 2006, s. 461-502. Kutlay M, “The Turks of Bulgaria: An Outlier Case of Forced Migration and Voluntary Return”, International Migration, 55(2), 2017, s. 162-179.
• Lieberman B, “’Ethnic Cleansing’ versus Genocide?”, Bloxham D ve Moses A D (Ed), The Oxford Handbook of Genocide Studies, Oxford University Press 2010, s. 42-60.
• Lieberman B, Korkunç Kader, Modern Avrupa’nın Oluşumunda Etnik Temizlik, Tanla Kurt D (çev), Heretik Basım Yayın 2016.
• Mahon M, “The Turkish Minority under Communist Bulgaria-Politics of Ethnicity and Power”, Journal of Southern Europe and the Balkans, 1(2), 1999, s. 149-162.
• Martin T, “The Origins of Soviet Ethnic Clenasing”, Journal of Modern History, 70(4), 1998, s. 813-861.
• Mettraux G, International Crimes Law and Practice Volume I Genocide, Oxford University Press 2019.
• Müdahale ve Devlet Egemenliği Uluslararası Komisyonu, “Koruma Sorumluluğu”, International Development Research Center 2001.
• Naimark N, “Ethnic Cleansing”, SciencesPo, 4 Kasım 2007, ˂https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/ethnic-cleansing-0.html˃, Erişim Tarihi 17 Kasım 2023.
• Özkan Ahmadian Dishkedouki (Dinç) V, “1980’lerde Bulgaristan Devleti’nin Nüfus Politikaları Kapsamında Sınırdışı Etmeler “Göç” mü?”, Boykoy S (Ed), 25. Yılında Bulgaristan’dan 1989 Göçü, Nilüfer Belediyesi Yayınları 2015, s. 40-47.
• Özkan Ahmadian Dishkedouki (Dinç) V, “Bulgaristan’da İnsanlığa Karşı İşlenen Büyük Suçun Sadece ‘Asimilasyon’ Adı Altında Kınanması ve Devam Eden Mağduriyet”, Günkut Vurucu A, Akça G ve Vurucu İ (Ed), Doğudan Batıya: Devletler, Toplumlar, Farklılıklar, Aygan 2016, s. 415-438. Özlem K, “1925 Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşması’nın Bulgaristan Türklerinin Azınlık Hakları B ağlamında Analizi” Reçber K, Özdal B ve Özgenç Z (Ed), Prof. Dr. Mehmet Genç’e Armağan, Dora 2016, s. 535-549.
• Özsu U, “Fabricating Fidelity: Nation-Building, International Law, and the Greek-Turkish Population Exchange”, Leiden Journal of International Law, 24, 2011.
• Pégorier C, “The Legal Qualification of Ethnic Cleansing”, Doktora Tezi, Exeter Üniversitesi 2010.
• Petrovic D, “Ethnic Cleansing-An Attempt at Methodology”, EJIL, 5(3), 1994, s. 342-359.
• Posner E A ve Vermeule A, “Reparations for Slavery and Other Historical Injustices”, Columbia Law Review, 103(3), 2003, s. 689-747.
• Quigley J, “State Responsibility for Ethnic Cleansing”, U.C. Davis Law Review, 32(2), 1999, s. 341-388.
• Reçber S, İnsancıl Müdahale ve Koruma Sorumluluğu, On İki Levha 2016.
• Schabas W A, Genocide in International Law The Crime of Crimes, 2. Bası, Cambridge University Press 2009.
• Schabas W, “Problems of International Codification – Were the Atrocities in Cambodia and Kosovo Genocide?”, New England Law Review, 35(2), 2001, s. 287-302.
• Schabas W, The European Convention on Human Rights A Commentary, Oxford University Press 2015.
• Semelin J, Arındırma ve Yok Etme: Katliam ve Soykırımın Siyasi Kullanımları, Melike Işık Durmaz (Çev.), İletişim Yayınları, 2011.
• Sirkin M, “Expanding the Crime of Genocide to Include Ethnic Cleansing: A Return to Established Principles in Light of Contemporary Interpretations”, Seattle University Law Review, 33(2), 2010, s. 489-526.
• Soysal İ, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt(1920-1945), 3. Bası, Türk Tarih Kurumu 2000.
• Steinfeld M, “When Ethnic Cleansing is not Genocide: A Critical Appraisal of the ICJ’s Ruling in Croatia v. Serbia in relation to Deportation and Population Transfer”, Leiden Journal of International Law, 28(4), 2015, s. 937-944.
• Şahin B, “Adı Konulmamış bir Soykırım: Liberya İç Savaşı”, Çakmak C, Çolak F G ve Güneysu G (Ed), 20. Yüzyılda Soykırım ve Etnik Temizlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2014, s. 131-157.
• Töner Şen S, Uluslararası Hukukta Soykırım, Etnik Temizlik ve Saldırı, On İki Levha 2010.
• Uraz O, Classifying Genocide in International Law The Substantiality Requirement, Routledge 2023.
• Uzun E, Milletlerarası Hukuka Aykırı Eylemlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu, 3. Bası, Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Vajda M M, “Ethnic Cleansing as Genocide- Assessing the Croatian Genocide Case before the ICJ”, International Criminal Law Review, 15(1), 2015, s. 147-169.
• Vassilev R, “Restoring the Ethnolinguistic Rights of Bulgaria’s Turkish Minority”, Ethnopolitics: Formerly Global Review of Ethnopolitics, 9(3-4), 2010, s. 295-309.
• Warhola J W ve Boteva O, “The Turkish Minority in Contemporary Bulgaria”, Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity, 31(3), 2003, s. 255-279.